İkinci Çekoslovak Cumhuriyeti
| 1938-1939 | |||||||||||||
 Çekoslovakya bayrağı
 Arma
| |||||||||||||
Millî marş ’Kde domov můj’ (Çekçe) ’Evim nerede’ ’Nad Tatrou sa blýska’ (Slovakça) ’Tatras Üzerinde Yıldırım’ | |||||||||||||
.svg) 1939'un başında Çekoslovak Cumhuriyeti
| |||||||||||||
| Başkent | Prag | ||||||||||||
| Hükûmet | Otoriteryanizm | ||||||||||||
| Cumhurbaşkanı | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Başbakan | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Yasama organı | Ulusal Meclis | ||||||||||||
• Üst | Senato | ||||||||||||
• Alt | Temsilciler Meclisi | ||||||||||||
| Tarihçe | |||||||||||||
| |||||||||||||
| Para birimi | Çekoslovak korunası | ||||||||||||
| |||||||||||||
| Günümüzdeki durumu | Çekya, Slovakya ve Ukrayna | ||||||||||||
İkinci Çekoslovak Cumhuriyeti (Çekçe: Druhá Česko-Slovenská republika, Slovakça: Druhá Česko-Slovenská republika), 30 Eylül 1938 ile 15 Mart 1939 arasında 169 gün yaşadı. Bohemya, Moravya, Silezya, Karpat Rutenya ve Slovakya'nın özerk bölgelerinden oluşuyordu.
İkinci Cumhuriyet, Çekoslovakya'nın 1 Ekim 1938'de Alman nüfuslu Sudetenland bölgesini Almanya'ya bırakmak zorunda kaldığı Münih Anlaşması'nı takip eden olayların sonucuydu. Münih Anlaşması'ndan sonra ve Alman hükûmeti, yabancı diplomatlara Çekoslovakya'nın artık bir Alman kuklası devleti olan Çekoslovak hükûmeti, ülkenin Komünist Partisini yasaklayarak, Çekoslovakya'daki Alman eğitim kurumlarındaki tüm Yahudi öğretmenleri askıya alarak ve devletin Yahudi şirketlerini devralmasına izin veren bir yasa çıkararak Almanya'nın gözüne girmeye çalıştı.[1] Ayrıca hükûmet, ülke bankalarının etkin bir şekilde Alman-Çekoslovak kontrolü altına girmesine izin verdi. Ancak 2 Kasım'da Birinci Viyana Ödülü ile Slovakya'nın güney kısımları ve Karpat Ukrayna Macaristan'a verildi.
İkinci Cumhuriyet, Almanya'nın 15 Mart 1939'da Çek bölgeleri olan Bohemya ve Moravya'yı ilhak etmesiyle feshedildi. Alman işgaliyle aynı gün, Çekoslovakya Devlet Başkanı Emil Hácha, Alman hükûmeti tarafından savaş boyunca elinde tuttuğu Bohemya ve Moravya Himayesi'nin başkanı olarak atandı.
Geçmiş
[değiştir | kaynağı değiştir]Münih Anlaşması ile Çekoslovakya büyük ölçüde zayıflamış bir devletti. Münih Anlaşması, Bohemya ve Moravya'nın toplam alanlarının yaklaşık yüzde 38'ini, 3.2 milyon Alman ve 750.000 Çek sakiniyle Almanya'ya kaptırmasıyla sonuçlanmıştı. Doğal sınırından yoksun ve maliyetli sınır tahkimat sistemini kaybetmiş olan yeni devlet, askeri açıdan savunulamaz hale geldi.[2]
Macaristan, güney Slovakya ve güney Rutenya'da 11.882 km² aldı; 1941 nüfus sayımına göre, bu bölgedeki nüfusun yaklaşık yüzde 86,5'i Macardı.[3] Polonya, Těšín kasabasını çevreleyen alanla birlikte yaklaşık 906 km²'lik alanda yaşayan yaklaşık 250.000 nüfusu kontrol altına almıştı. Bu bölgede yaşayanların çoğu Polonyalılardı. Ayrıca Polonya, Çekoslovakya'nın yüzde 0,3'nü (226 km²) oluşturan ve 4.280 Polonyalının yaşadığı kuzey Slovakya'daki iki küçük sınır bölgesini (Spiš ve Orava) de talep ediyordu.[4] Çekoslovak hükûmeti, ele geçirilen bölgelerden Çekoslovakya'nın geri kalan kısmına kaçan 115.000 Çek ve 30.000 Alman mülteciye bakmakta sorunlar yaşadı.
Ülkenin siyasi sistemi de kaos içindeydi. Edvard Beneš'in 5 Ekim'de istifasının ardından, Başbakan Jan Syrový, 30 Kasım 1938'de Emil Hácha Başkan seçilene kadar, Anayasa uyarınca başkanlık görevlerinin çoğunu devraldı.[5] Hácha, Katolikliği ve muhafazakarlığı nedeniyle ve ülkenin bölünmesine yol açan herhangi bir hükûmete dahil olmadığı için seçildi. 1933'ten beri Tarım Partisi'nin lideri olan Rudolf Beran'ı 1 Aralık 1938'de başbakan olarak atadı.
Çoğu Tarımcının aksine Beran, liberalizm ve demokrasiye şüpheyle yaklaşıyordu. Komünist Parti, üyelerinin Parlamento'da kalmasına izin verilmesine rağmen feshedildi. Sert bir sansür getirildi ve hükûmetin parlamento olmadan yönetmesine izin veren bir Etkinleştirme Yasası da getirildi.[6] Çek Topraklarındaki sosyalist olmayan partilerin çoğu, lideri Beran olan Ulusal Birlik Partisi'nde birleşti.
Etnik gerilimler
[değiştir | kaynağı değiştir]Büyük ölçüde zayıflamış Çekoslovak Cumhuriyeti, Çek olmayanlara büyük tavizler vermek zorunda kaldı. Münih Anlaşması'nın ardından, Çekoslovak ordusu, Macaristan'ın Slovak sınırlarını değiştirmeye yönelik bariz girişimlerine karşı koymak amacıyla, Bohemya ve Moravya'da bulunan birliklerinin bir kısmını Slovakya'ya devretti.[7]
Çekoslovak hükûmeti, 6 Ekim 1938'de Sosyal Demokratlar dışındaki tüm Slovak partileriyle özerk bir Slovak hükûmeti kurulmasını öngören Žilina Anlaşmasını kabul etti. Başına Jozef Tiso aday gösterildi.[8] Geriye kalan tek ortak bakanlıklar Milli Savunma, Dışişleri ve Maliye bakanlıklarıydı. Anlaşmanın bir parçası olarak ülke, Çeko-Slovakya'nın kısa biçimli adını resmen kabul etti.
Benzer şekilde, Kuzey Rutenya'daki iki büyük grup, Rus yanlısı ve Ukrayna yanlısı gruplar, 8 Ekim 1938'de oluşturulan özerk bir hükûmetin kurulması konusunda anlaştılar. Modern Ukrayna ulusal bilincinin yayılmasını yansıtan Avhustyn Voloshyn liderliğindeki Ukrayna yanlısı hizip yerel yönetimin kontrolünü ele geçirdi ve bağımsızlığını ilan etti.[9]
17 Ekim'de Ferdinand Ďurčanský, Franz Karmasin ve Alexander Mach, Adolf Hitler tarafından kabul edildi. 1 Ocak 1939'da Slovak Devlet Meclisi açıldı. 18 Ocak'ta, tüm sosyalist olmayan Slovak partilerinin birleşmesi olan Slovak Ulusal Birlik Partisi'nin oyların yüzde 98'ini aldığı Slovak Meclisinin ilk seçimleri yapıldı.
12 Şubat'ta Vojtech Tuka ve Karmazin, Adolf Hitler ile bir araya geldi ve 22 Şubat'ta Tiso, Slovak Hükûmeti'ni meclise sunarken özerk bir Slovak devletinin kurulmasını önerdi. 27 Şubat'ta Slovak hükûmeti, merkezi hükûmetten Slovakya'da konuşlanmış Çeko-Slovak ordu birimlerinin Slovaklaştırılmasını ve Slovak büyükelçileri ve konsoloslarının özerk Slovak devletinin temsilcileri olarak adlandırılmasını istedi.
Anlaşmazlıklar devam etti ve 1 Mart 1939'da Çeko-Slovak hükûmetinin Bakanlar Komitesi, Slovakya'nın devletten ayrılmasını ana gündem haline getirdi.Tiso ile diğer Slovak politikacılar arasında bazı anlaşmazlıklar vardı ve (toplantıda Slovak hükûmetini temsil eden) Karol Sidor konuyu Tiso ile görüşmek için Bratislava'ya döndü. 6 Mart'ta Slovak hükûmeti, Çeko-Slovak Cumhuriyeti'ne bağlılığını ve devletin bir parçası olarak kalma arzusunu ilan etti.
7 Mart'ta Hermann Göring ile bir görüşmede, Ďurčanský ve Tuka'ya Çeko-Slovak devletinden özerkliklerini ilan etmeleri için baskı yapıldı. İki gün sonra, Hlinka Muhafızları seferber edildi ve bu da Çeko-Slovakya Cumhurbaşkanı Emil Hácha'yı sert tepki vermeye zorladı ve Slovakya'da sıkıyönetim ilan etti.
Çekoslovakya'nın bölünmesi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Ocak 1939'da Almanya ile Polonya arasındaki müzakereler bozuldu. Hitler, 15 Mart sabahı Bohemya ve Moravya'yı işgal etmeyi planladı. Bu arada, işgalden önce İkinci Çekoslovak Cumhuriyeti'nin parçalanmasını hazırlamak için Slovak Halk Partisi ve Macaristan Krallığı ve Slovakya'daki Macar azınlığın temsilcileriyle müzakerelerde bulundu.[10] 13 Mart'ta Tiso'yu Berlin'e davet etti ve burada Tiso'ya Slovak devletini ilan etme ve Çeko-Slovakya'dan ayrılma seçeneğini sundu.
Böyle bir durumda Almanya, Slovakya'nın koruyucusu olacak ve Macarların Slovakya'ya herhangi bir ek toprak talebi yapmasına izin vermeyecekti.[11] Slovaklar teklifi reddederse, Almanya Bohemya ve Moravya'yı işgal edecek ve Slovakya'nın kaderiyle ilgilenmeyecekti. Bu, Slovakları Macarların ve Polonyalıların merhametine bırakmaktı. Çünkü örneğin Polonya, Polonya-Çekoslovak Savaşı'ndan bu yana Slovak bölgesinde bulunan Spiš üzerinden toprak talebi vardı. Toplantı sırasında Joachim von Ribbentrop, Macar birliklerinin Slovak sınırlarına yaklaştığını belirten (aslında yanlış) bir rapor verdi.[12] Tiso kendisi böyle bir karar vermeyi reddetti ve ardından Hitler tarafından Slovakya'nın bağımsızlığını onaylayacak bir Slovak parlamentosu toplantısı ("Slovak Topraklarının Diyeti") düzenlemesine izin verildi.
14 Mart'ta Slovak parlamentosu toplandı ve Tiso'nun Hitler'le yaptığı görüşmeye ve bağımsızlık ilanına ilişkin raporunu dinledi. Bazı milletvekilleri böyle bir adım atmaya şüpheyle yaklaştılar, ancak Karmasin, bağımsızlık ilan etmede herhangi bir gecikmenin Slovakya'nın Macaristan Krallığı ve Almanya arasında bölünmesine neden olacağını açıkladığında tartışma hızla bozuldu.[13] Bu koşullar altında, Parlamento oybirliğiyle Slovak bağımsızlığını ilan etti ve Tiso, yeni cumhuriyetin ilk Başbakanı olarak atandı. Ertesi gün Tiso, Üçüncü Reich'tan yeni kurulan devletin korumasını devralmasını isteyen bir telgraf (aslında önceki gün Berlin'de yazılmıştı) gönderdi. İstek kolayca kabul edildi.
Bu arada Çekoslovak Devlet Başkanı Emil Hácha, 15 Mart'ın erken saatlerinde Adolf Hitler ve Hermann Göring ile bir toplantıya çağrıldı ve Hácha'ya yaklaşan Nazi işgal planı hakkında bilgi verdi.[14] Burada, Hácha, Çekoslovak Ordusu'nun teslimiyetini ve Alman İmparatorluğu'nun koruması ve üstünlüğü altında bir Bohemya ve Moravya Koruyuculuğu'nun kurulmasını kabul eden bir belgeyi imzalamadığı takdirde, Prag'ın hava bombardımanı ile tehdit edildi. Hácha, parlamentoya danışmadan belgeyi imzalamak zorunda kaldı.
15 Mart sabahı Alman birlikleri hiçbir direnişle karşılaşmadan Bohemya ve Moravya'ya girdi. Karpat-Ukrayna'nın Macar işgali direnişle karşılaştı, ancak Macar ordusu direnişi çabucak ezdi.[15] 16 Mart'ta Hitler Çekoslovakya'ya gitti ve Prag Kalesi'nden yeni Bohemya ve Moravya Koruyuculuğunu ilan etti. Bağımsız Çekoslovakya, dış saldırganlık, etnik bölünmeler ve iç gerilimlerin ardından çöktü.
Yıllar sonra, iki savaş arası Çekoslovakya'nın otoriter ve faşist rejimlerle çevrili demokrasinin tek kalesi olarak idealize edildi. Ancak bunun karşısında eleştirenler de vardı. Eleştirenler, Birinci Dünya Savaşı'nın muzaffer büyük güçleri (özellikle de Üçüncü Fransız Cumhuriyeti ve Britanya İmparatorluğu) tarafından desteklenen yapay, Çek egemenliğindeki ve işe yaramaz bir entelektüel yaratımı olmakla suçlandı.[16]
Savaşlar arası Çekoslovakya, modern bir ulus-devlete entegre olmaktan çok uzak olan topraklardan ve halklardan oluşuyordu.[17] Dahası, Habsburg yönetimi altında siyasi ayrımcılığa maruz kalan baskın Çekler, diğer milletlerin talepleriyle baş edemediler. İkinci Dünya Savaşı'ndan sonra, Sovyetler Birliği tarafından ilhak edilen Kuzey Rutenya ve Polonya tarafından ilhak edilen küçük Slovakya toprakları dışında, Çekoslovakya yeniden kuruldu ve neredeyse tüm topraklarını geri aldı.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ "Arşivlenmiş kopya". 7 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 4 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ Kennan, George F. (George Frost) (29 Oca 1968). "From Prague after Munich : diplomatic papers, 1938-1940". Princeton : Princeton University Press – Internet Archive vasıtasıyla.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 6 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Wayback Machine". web.archive.org. 20 Ekim 2001 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya" (PDF). 19 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 10 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 31 Ağustos 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 18 Mayıs 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Mayıs 2023.