Devegiller

Devegiller
	Diğer devegiller resimleri
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Animalia (Hayvanlar);
Şube:	Chordata (Kordalılar);
Sınıf:	Mammalia (Memeliler);
Takım:	Artiodactyla (Çift toynaklılar);
Alt takım:	Tylopoda (Topuktabanlılar);
Familya:	Camelidae (Devegiller); Gray, 1821
	; Dağılımı
Cinsler
	Eski dünya develeri (Camelus); Lama (Lama); Vikunya (Vicugna);

Devegiller (Camelidae), çift toynaklılar takımı içerisinde topuktabanlılar (Tylopoda) alt takımındaki tek hayatta olan familya.

Kendi aralarında Eski Dünya develeri (Camelus cinsi) ve Yeni Dünya develeri (Lama ve Vicugna cinsleri) olarak ikiye ayrılabilirler.

Özellikler

Genel

Develer genelde, küçük kafaları, ince uzun boyunları ve uzun bacakları olan büyük hayvanlardır. Sadece 35–150 kg ağırlığa ulaşan Yeni Dünya develeri ve 300–700 kg ağırlığa ulaşabilen Eski Dünya develerinin dış görünüş ve ölçülerinde farklar vardır.

Devegiller, diğer çift toynaklılardan farklı olan ayak yapıları yüzünden topuktabanlılar alt takımına koyulurlar: Diğer çift toynaklılar ön parmaklarının toynaklaşmış kısımları ile yere dokunurken devegiller toynaklaşmamış olan son iki parmakları ile yere dokunurlar. Toynaklaşmış olan ön parmakları sadece ayaklarının ön kısmını korur ama ağırlıklarını taşımaz. Ayaklarının tabanı elastik bir doku ile kaplıdır ve geniş bir topuk oluşturur. Devegillerin yürüyüş şekilleri de diğer çift toynaklılarınkinden farklıdır: devegiller yürürken hep bir tarafın (sağ ya da sol) bacak çiftini birlikte hareket ederek ilerler.

Devegillerin kafatası uzun ve yassı olur ve boynuzları olmaz. Üst dudakları ikiye bölüktür. Burun deliklerini kapatıp açabilirler. Türden türe 30 ya da 34 dişleri olur. Ön dişleri daima kazmaya benzer şekilde yassı ve uzundur.

Sindirim

Devegiller gevişgetirenlerden sayılmasalar da, onların midelerine benzeyen çok odalı bir mide yapıları vardır. Ancak devegillerin mideleri gevişgetirenlerden farklı olduğu için, onlardan bağımsız şekilde gelişmiş olduğu kabul edilir. Devegillerin mideleri 3 odalı olur (gevişgetirenlerde 4) ve her bölümünde bezeler bulunur.

Zor yaşam alanlarına karşı dayanıklıkları

Devegiller kurak bölgelerde yaşadıkları için suyla tasarruf etmek için birçok özellikler geliştirmişlerdir. Az sıvı ile çalışabilen böbrekler, diğer memelilerde olanlardan çok daha katı bir dışkı. Alyuvarlarının diğerleri gibi yuvarlak değil elips şeklinde olması çok kısa zamanda çok fazla su alabilmelerini mümkün kılar (15 dakikada 200 litre). Yeni Dünya develerinde alyuvarların şekli ayrıca az oksijen bulunan 5000 metre kadar yükseklerde bile yeterince oksijen alabilmelerini sağlar. Devegillerin vücut ısıları diğer memelilerde olduğundan daha fazla oynama payı vardır ve normalinden 6 - 8 ° farklı olabilir. Bu özellikleri sayesinde çok daha az terler ve fazla su kaybetmezler. Eski Dünya develerinin hörgüçlerinde eskiden düşünüldüğü gibi su değil yağ depolanır. Hörgüçlerin kalın ve dik durduğundan devenin iyi besili olduğu, zayıf ve yana yatık durduğundan yetersiz beslenmiş olduğu anlaşılır.

Yayılım ve yaşam alanı

Eski Dünya develerinin memleketi Asya kıtasıdır, tek hörgüçlü deve Arap Yarımadası'ndan ve çift hörgüçlü deve Orta Asya'dan gelmektedir. Çok faydalı ev hayvanları oldukları için, insanlar tarafından geniş bir coğrafyaya yayılmışlardır; özellikle Kuzey Afrika ve Avustralya'da yaygındırlar. Avustralya'da çok sayıda, insan elinden kaçan yabani olarak yaşamaya başlamış deve sürüleri vardır.

Doğal yaşam alanları çöller, yarı çöller ve diğer kurak bölgelerdir. Yeni Dünya develeri Güney Amerika'nın batısında ve güneyinde, 5700 metre yüksekliğe kadar varan kurak ve açık alanlarda yaşar.

Yaşam şekli

Sosyal davranış ve beslenme

Devegiller gündüz aktif olan hayvanlardır. Çoğunlukla bir erkek deve, onun çok sayıda dişileri ve bunların yavrularından oluşan bir sürü şeklinde yaşarlar. Olgunlaşan erkek develer sürüden kovulur ve kendi aralarında bir bekar sürüsü oluştururlar. Bir dişi grubunun başına geçmek için iki erkek deve birbirleri ile çok şiddetli kavgalar yaparlar.

Devegiller yalnızca bitki ile beslenen tipik otobur hayvanlardır. Özellikle Eski Dünya develeri çok dikenli ve tuzlu bitkileri de değerlendirebilirler.

Üreme

360 - 440 gün süren bir gebelikten sonra dünyaya tek bir yavru getirirler. Yavru deve çok kısa süre içinde ayağa kalkıp annesini takip edebilir. Bir yıla kadar emzirilir ve 2-3 yıl sonra ergenleşir. Yeni Dünya develerinde kanıtlanabilen en uzun ömür 28 yıldır. Eski Dünya develeri ise 40-50 yaşına varabilirler.

Sınıflandırma ve evrim tarihi

Dış sistematik ve evrim tarihi

Devegiller gevişgetirenler ve domuzumsular ile birlikte çift toynaklılar takımına koyulurlar. Kladistik bir bakış açısınca balinalarda dikkate alınması gerekir. Devegiller eski sınıflandırmalarda gevişgetirenler grubuna konulmuşlardır. Ancak daha yeni zamanlarda yapılan moleküler genetik araştırmalar Cetartiodactyla (çift toynaklılar ve balinaların ortak taksonu) ait olduklarını göstermiştir:

Cetartiodactyla (Çift toynaklılar ve balinalar)
 |--Devegiller/Topuktabanlılar (Tylopoda)
 |--N.N.
     |--Suoidea (Domuzgiller ve Pekarigiller)
     |--N.N.
         |--Gevişgetirenler (Ruminantia)
         |--Cetancodonta
              |--Su aygırıgiller (Hippopotamidae)
              |--Balinalar (Cetacea)

Topuktabanlılara ait olan en eski kalıntılar Kuzey Amerika'da bulunmuş ve 40-50 milyon yaşındadırlar. İlk topuktabanlıların yalnızca Amerika kıtasında yaşamış oldukları kabul edilir. Örneğin Miozen çağında yaşamış olan Aepycamelus cinsi fosillerden tanılır. Denizlerin su seviyesi alçaldığı ve Amerika'nın Asya ile bağlanmasını sağladığı bazı dönemlerde Asya kıtasına ulaşıp orada da yayılmışlardır. Kuzey Amerika'nın en son deve cinsi Camelops ancak 10.000 yıl evvel ortadan kaybolmuştur ve devegiller sadece Güney Amerika'da, Asya'da ve Afrika'da kalmışlardır. Devegillerin Kuzey Amerika'da tükenmesinin nedenleri iklimsel değişiklikler mi yoksa Asya'dan göç eden yerlilerin aşırı av yapmasından mı kaynaklandığı (Overkill-Hipotezi) olduğu hala tartışılmaktadır.

İç sistematik

Günümüzde yaşayan devegiller 3 cinse dağılan 4 ya da 6 türden oluşurlar:

Eski Dünya develeri (Camelus)
- Tek hörgüçlü deve (C. dromedarius)
- Çift hörgüçlü deve (C. bactrianus)
Lamalar (Lama)
- Guanako (L. guanicoe)
- Lama (L. glama)
- Alpaka (L. pacos)
Vikunyalar (Vicugna)
- Vikunya (V. vicugna)

Lama cinsinin 3 türe bölünmesi konusunda tüm bilimciler aynı fikirde değildir. Yabani yaşayan guanako ve guanakodan türetilmiş olan evcil lama ve alpaka türlerinin tek bir tür olduğunu savunan bilimcilerde vardır. Çünkü bu üç türün arasında birçok karışmalardan oluşan melezler bulunur.

Ama Eski Dünya develeri hakkında da farklı görüşlere rastlanılabilir. Tek hörgüçlü deve bazı zoologlar tarafından evcil bir tür (Camelus bactrianus) ve yabani bir tür (C. ferus) olarak 2 türe ayrılır.

Deve melezleri

Hem Eski Dünya hem de Yeni Dünya develerinde melezler vardır. Tek ve Çift hörgüçlü develer birbirleri ile üreyebilirler ve hatta ortaya çıkan yavrularda kendilerince üretken olurlar. Bu Tulu veya Buht denilen melezlerin ya tek bir uzun hörgücü ya da biri uzun diğeri kısa olan iki hörgücü olur. Yeni Dünya develeri de aynı şekilde birbirleri ile üreyebilir ve üretken verimli yavrular dünyaya getirebilirler.

Bilimciler suni dölleme ile Eski ve Yeni Dünya develeri arasında da karışım oluşturmayı başarmışlardır. Bu melezlere "Dema" adı verilmiştir.

Develer ve İnsanlar

Evcilleştirilmesi

Hem Asya'da hem de Amerika'da devegillerin 5000 yıl evvel çoktan evcilleştirilmiş oldukları kabul edilir. Devegiller hem yük ve binek hayvanları, hem de yün, et ve süt elde etmek için evcilleştirilmiş ve günümüze kadar hala bu sebeplerden tutulmaktadırlar.

Lama ve alpaka insanların elinde guanako türünden geliştirilmiş olan türlerdir. Tek hörgüçlü deve, Avustralya'daki evcil kökenli yabani sürüler haricinde, günümüzde artık sadece evcil hayvan olarak mevcuttur. En son yabani olarak yaşayanların 2000 yıl evvel yok olduğu tahmin edilir. Çift hörgüçlü devenin yabani olarak yaşayan son birkaç sürüleri Çin'de ve Moğolistan'da bulunur.

Kitaplar

Bernhard Grzimek: Grzimeks Tierleben. Enzyklopädie des Tierreichs. Bechtermünz 2001. ISBN 3-8289-1603-1
Ronald M. Nowak: Walker's Mammals of the World. Johns Hopkins University Press, Baltimore 1999. ISBN 0-8018-5789-9
D. E. Wilson & D. M. Reeder: Mammal Species of the World. Johns Hopkins University Press, 2005. ISBN 0-8018-8221-4

Dış bağlantılar

Wikimedia Commons'ta Devegiller ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur.
Vikitür'de category:Camelidae ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Kladogramm in Mikko's Phylogeny Archive
Übersicht zur Systematik, den Kamelarten sowie Wissenswertes zu Anatomie und Lebensraum 8 Ağustos 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
Kamelseite
CNN - "Scientists produce first cross between camel and llama" 11 Mart 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.