Vişiştadvaita
Vişiştadvaita (Sanskritçe: विशिष्टाद्वैत; IAST: Viśiṣṭādvaita) Vedanta geleneğine ait bir Vaişnavizm ekolüdür. "Ayrımlar içeren ikiliksizlik" anlamına gelen Vişiştadvaita, Brahman'ı Nihai Gerçeklik olarak tanıyan ve aynı zamanda çokluğunu da kabul eden nondüalist bir felsefedir. Bu felsefe, "nitelikli monizm", "tanımsal monizm" veya "nitelikli ikiliksizlik" biçimi olarak ifade edilebilir. Vişiştadvaita, tüm çeşitliliğin nihai olarak tek temelden dallandığı, tüm farklılıkların ardında temel bir birliğin bulunduğu anlayışını temsil etmektedir.
11-12. yüzyıl filozofu ve Vişiştadvaita felsefesinin ana savunucusu Ramanuja, "Üç belit" manasına gelen Prasthanatrayi'nin (Upanişadlar, Bhagavad Gita ve Brahma Sutraları), ayrık varlıkların dayandığı birliği gösterecek şekilde yorumlanması gerektiğini, aksi takdirde bu kaynakların tutarlılığının ihlal edileceğini ileri sürmüştür.
Vişiştadvaita felsefesinin genişletilmesine önemli ölçüde yardımcı olan bir diğer önemli alim Vedanta Desika, Vişiştadvaita'yı şu ifadelerle tanımlamıştır: "Aseṣa Chit-Achit Prakāram Brahmaikameva Tatvam" (Duyarlı [bilinçli] ve duyarsız haller [veya sıfatlar] tarafından nitelendirilen Brahman, tek gerçekliktir.)
Temel ilkeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Vişiştadvaita'nın üç temel ilkesi vardır:[1]
- Tattva: Üç gerçek varlığın bilgisi; jiva (duyarlı varlıklar), ajiva (duyarsız varlıklar) ve İşvara (Vişnu-Narayana veya Parahbrahman, Yüce Benlik, tüm varlıkların Nihai Kaynağı, içsel olarak ikamet eden ve lütfeden).
- Hita: Bhakti (adanmışlık) ve prapatti (teslimiyet) gibi farkındalık araçları.
- Puruşartha: Moksha veya esaretten kurtuluş olarak ulaşılacak hedef.
Viśiṣṭa, en ayrıcalıklı (diğerleriyle eşit olmayan / farklı olan) anlamına gelmektedir.
Varoluş teorisi[değiştir | kaynağı değiştir]
Ontoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Vişiştadvaita ontolojisi, İşvara (Parabrahman), duyarlı/bilinçli varlıklar alemi (chit-brahman) ve duyarsız/bilinçsiz varlıklar alemi (achit-brahman) formundaki üç varlıksal sınıflandırma ve bu varlıklar arasındaki arasındaki ilişkiye dayalıdır. Üç ontolojik sınıflandırma aşağıda açıklanmıştır:
İşvara (Tanrı)[değiştir | kaynağı değiştir]
İşvara (Vişnu), duyarlı ve duyarsız tüm varlıkların nihai kaynağı ve kökeni olan Nihai Varlık olarak kabul edilir. Tekildir ancak var olan ve var olma potansiyeli olan her şey onda mevcuttur, zira kendisi hariç tüm varlıkların kaynağı ve kökenidir. İşvara salt gerçekliktir, koşulsuz bir şekilde vardır. İşvara hariç tüm varlıkların kaynağı İşvara'dır ve var olmaları İşvara'ya koşulludur. İşvara ve İşvara'dan yayılan bilinçli varlıklar ve madde, varlığın bütününü oluşturur. O, sayısız yüce niteliklere sahip Parabrahman'dır. Kusursuz, her şeyi bilen, her yerde mevcut olan ve bağımsız olandır. Nedensizdir, varlığı hiçbir koşula muhtaç değildir. Ezeli ve ebedi, değişmezdir. Diğer tüm varlıkların var oluşunun zamandan bağımsız nihai koşuludur. Kendisi tüm varlıklara hem içkin hem de aşkındır, zira tüm varlıklar ondan yayılır ancak onun varlığı koşulsuzdur. İşvara; kendisinde ve tüm bilinçli varlıkların özünde bulunan Yüce Benlik, İç Yönetici (antar-yāmin)dir.
Antaryamin[değiştir | kaynağı değiştir]
İç Yönetici (antar-yāmin) Tüm varlıkları birbirine bağlayan; Evreni ve tüm varlıkları içlerinden yöneten özdür.[2] Tüm benliklerin asli özü olan tekil Benliktir, zira tüm benlikler Nihai Benlik olan Tanrı'dan gelmektedir. Bu yüzden tüm bilinçli varlıklar birbirleriyle bağlantılıdır. Yüce Benlik İşvara'dır ve herkesin özünde bulunur.
"Benliğini fetheden huzurlu kişi için Yüksek Benlik sıcakta ve soğukta, neşede ve kederde, onurda ve onursuzlukta tamamen sabitlenmiştir." —Krişna, Bhagavad Gita 6.7
"Herkesin kalbinin derinliklerinde ikamet ederim. Hafıza, irfan ve nisyan Benden gelir. Tüm Vedalar için de bilinmesi gereken yalnızca Ben’im. Vedānta’yı Ben yaptım ve Veda’yı yalnızca Ben bilirim." —Krişna, Bhagavad Gita 15.15
Chit (Bilinçli varlıklar)[değiştir | kaynağı değiştir]
Chit, bilince sahip duyarlı varlıklar alemidir. Bilinçli varlıklar "jiva" olarak adlandırılır ve "ben" ifadesiyle belirtilen bilincin sahipleridir. Chit, herhangi bir durum hakkında farkındalık sahibi olma potansiyeli olan tüm özneleri kapsar. Bilinçli varlıkların yani jivaların sahip olduğu en net ve tartışmasız bilgi kendi varlıklarının var olması olduğundan ve bu bilgiye yalnızca bilinç sahibi varlıkların sahip olabileceğinden, kendinin varlığının farkında olan tüm varlıklar chit sınıfına dahildir; Bu duruma "dharmi-jnana" yani "asli bilinç" denir. Dharmi-jnana tüm bilinçli varlıklar için evrenseldir ve her birinde kusursuz bir şekilde bulunur, ancak "niteliksel bilinç" anlamına gelen "dharma-bhuta-jnana" bilinçli varlıklarda farklı seviyelerde bulunmaktadır.
Jivaların üç ana varoluş türü vardır:
- Nityalar, Samsara'ya hiç girmemiş, ezelden beri özgür olanlar.
- Muktalar, Samsara'da bulunmuş ancak özgürlüğünü elde etmiş olanlar.
- Baddhalar, cehalet ve karma yüzünden halihazırda Samsara'da bulunanlar.
Achit (Bilinçsiz varlıklar)[değiştir | kaynağı değiştir]
Achit; bilinçsiz, farkındalık sahibi olmayan, maddi olan varlıkların alemidir. Maddi varlıklar herhangi bir durum veya etkileşimin farkında olamayacağı için materyal evrenin kapsadığı tüm varlıklar achit sınıfında bulunmaktadır.
Epistemoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilgi kaynakları[değiştir | kaynağı değiştir]
Pramana (Sanskrit dilinde "bilgi kaynakları"), herhangi bir nesnenin kapsamlı bir şekilde akıl yürütmesiyle elde edilen olgusal bilgiyi ifade eder. Pramana bir triputi'nin (üçlünün) bir bölümünü oluşturur:
- Pramatir, bilginin bilicisi, öznesi
- Pramana, bilginin aracı veya nedeni
- Prameya, bilginin nesnesi
Vişişadvaita Vedanta'da yalnızca aşağıdaki üç pramana geçerli bilgi araçları olarak kabul edilir:
- Pratyaksa – Duyular yoluyla elde edilen bilgi. Günümüz kullanımında Pratyaksa; bilimsel gözlemlerin duyuların bir uzantısı olması nedeniyle bilimsel gözlem yoluyla elde edilen bilgileri de içermektedir.
- Anumana – Çıkarım yoluyla elde edilen bilgi. Çıkarım ifadesi, tümdengelim ve akıl yürütmeye işaret etmektedir.
- Şabda – Şruti aracılığıyla kazanılan bilgi. Şruti, Kutsal yazılardan; özellikle Upanişadlar, Brahma Sutraları ve Bhagavad Gita'dan elde edilen bilgilere işaret etmektedir.
Epistemolojinin kuralları[değiştir | kaynağı değiştir]
Bilgi edinmenin üç yolu arasında belirgin bir çatışma olduğunda hiyerarşinin üç kuralı vardır:
- Şabda veya Şruti (kutsal yazıtlar) en yüksek konuma sahiptir, anumana (çıkarımlar) veya pratyaksa (duyular) yoluyla çözülemeyen konularda kutsal yazıtlara başvurulur.
- Anumana (çıkarımlar) bir sonraki konumda bulunur. Bir mesele yalnızca duyusal algıyla çözülemediğinde, çıkarıma göre; yani hangisi daha mantıklıysa ona göre çözülür.
- Pratyaksa (duyular) belirli bir konuda kesin bir veri ortaya koyduğunda, Şebda (kutsal metinler) bu veriyi ihlal edecek şekilde yorumlanarak bu veri göz ardı edilemez.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Srinivasachari, P. N. (1970). The philosophy of Vis'iṣṭādvaita. Adyar, Madras. s. 22. ISBN 0-8356-7495-9. OCLC 507290.
- ^ Bartley, C. J. (2011). An introduction to Indian philosophy (İngilizce). London: Continuum. ss. 10, 178.