Türkiye'de 1 Mayıs İşçi Bayramı

1 Mayıs İşçi Bayramı, Türkiye'de ilk kez 1923'te resmî olarak kutlanmıştır. 2008 Nisan'ında, "Emek ve Dayanışma Günü" olarak kutlanması kabul edilmiştir. 22 Nisan 2009 tarihinde TBMM'de kabul edilen 5892^[1] sayılı yasanın, 27 Nisan 2009'da Resmî Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girmesi ile, 1 Mayıs resmî tatil ilan edilmiştir.

20. yüzyıl

Tek parti dönemi ve öncesi

Osmanlı Devleti döneminde işçi örgütlenmesinin en gelişmiş olduğu yer Selanik'ti ve 1911 yılında burada tütün, liman ve pamuk işçileri, 1 Mayıs gösterisi düzenleyerek bu günü kutladılar.
1912 yılında İstanbul'da ilk defa 1 Mayıs kutlaması gerçekleşti.
1923 yılında 1 Mayıs günü yasal olarak "İşçi Bayramı" ilan edildi.
1924'te hükûmet kitlesel 1 Mayıs kutlamalarını yasakladı.
1925'te çıkan Takrir-i Sükûn Yasası, İşçi Bayramı'nı kutlamayı yasakladı ve uzun yıllar bu yasak geçerliliğini korudu.
1935 yılında 1 Mayıs'a "Bahar Bayramı" adı verildi ve ücretsiz tatil günü ilan edildi.^[2]

1970'ler

1976 yılında uzun yıllar sonra ilk defa geniş katılımlı 1 Mayıs kutlaması Taksim'de Devrimci İşçi Sendikaları Konfederasyonu (DİSK) tarafından gerçekleştirildi.
1977 yılında İstanbul Taksim Meydanı'nda yüz binlerce kişiyle en geniş katılımlı 1 Mayıs toplantısı düzenlendi. Fakat kutlamalar sona ermek üzereyken, DİSK tarafından toplantıya katılımı reddedilen Maocu grupların Saraçhane tarafından Taksim'e ulaştıklarında karşılarına çıkan DİSK güvenlik görevlilerine ateş açmasıyla başlayan ve ardından tüm Taksim Meydanı'nı kaplayan silah sesleri ve meydandaki kalabalığın üzerine sürülen polis panzerleri büyük bir izdihama neden olup çok sayıda kişi yaralandı, çoğu Kazanı yokuşu başındaki kamyonun önünde ezilme sonucu olmak üzere, 34 kişi öldü. Bu nedenle 1977 yılındaki 1 Mayıs, tarihe Kanlı 1 Mayıs olarak geçti. Bunun ardından, askeri darbe hazırlığı yapıldığı Millî İstihbarat Teşkilatı tarafından Başbakan Süleyman Demirel'e rapor edilince, Kara Kuvvetleri Komutanı Namık Kemal Ersun derhal re'sen emekliye sevk edildi.
1978'de yüz binlerce kişi tarafından Taksim Meydanı'nda kutlandı.
1979'da Sıkıyönetim Komutanlığı İstanbul'da miting yapılmasına izin vermedi, sokağa çıkma yasağı ilan etti. Buna rağmen İstanbul sokaklarında binlere ulaşan rakamlarla korsan 1 Mayıs kutlamaları yapıldı.
1980'de 1 Mayıs kutlaması ancak Mersin'de yapılabildi.

1980'ler

12 Eylül 1980 askeri darbesiyle yönetime el koyan Millî Güvenlik Konseyi tarafından tüm gösteri yürüyüşleri ve mitinglerle birlikte 1 Mayıs kutlamaları da yasaklandı ve ayrıca "Bahar ve Çiçek Bayramı" adıyla resmi tatil günü olmaktan da çıkarıldı.

1990'lar

1996'da Taksim Meydanı'nın yasaklı olduğu gerekçesiyle Kadıköy'de düzenlenen 1 Mayıs kutlamalarına on binlerce kişi katıldı. Eylemin ilk dakikalarında polisin silahsız göstericilere açtığı ateş sonucu 3 kişi hayatını kaybedince, Kadıköy'de büyük bir kitlesel isyan gerçekleşti. Ayrıca telsizinin sesini açık unutan bir sivil polisin göstericiler tarafından oldukça şiddetli bir şekilde dövülmesini Star TV'nin naklen duyurması ve bir başka yerde polislerin eğlenerek seyrettiği bir linç girişimini de naklen yayınlamasıyla hafızalara kazındı. Bu olaylardan sonra uzun yıllar Kadıköy'de 1 Mayıs kutlamalarına izin verilmedi.

21. yüzyıl

2000'ler

2006 yılında en geniş katılımın yaşandığı ilçe Kadıköy oldu. Çeşitli sendikalar ve gruplar saat 12:00 sularında Rıhtım Caddesi'ne yürüdü. Düzenlenen miting sonrası saat 16:00 sularında gruplar tamamen dağıldı.
2007 yılında 1 Mayıs'ı tekrar Taksim'de kutlayarak aynı zamanda 1977'de olan olayları anmak isteyen grupları polis silah, biber gazı, gaz bombası kullanarak durdurmaya çalıştı. 100'den fazla kişi yaralandı. Valiliğe göre 580, diğer kaynaklara göre 700'e yakın gözaltı gerçekleşti. İbrahim Sevindik adındaki bir vatandaş hayatını kaybetti.
2008 Nisan ayında hükûmet tarafından 1 Mayıs'ın "Emek ve Dayanışma Günü" olarak kutlanması kabul edildi.
2008 yılında 1 Mayıs'ın Taksim'de kutlanması konusunda sendikalar ile hükûmet arasında uzlaşma sağlanamaması sonucunda sendikalar Taksim'e yürüme kararı aldı ve bazı sol görüşlü partiler de bu yürüyüşe katılacaklarını açıkladı. Bunun üzerine, güvenlik güçleri bir gün öncesinden hazırlıklara başladı ve sabah 06:30'dan itibaren Şişli'de, Osmanbey'de, Pangaltı'da, Nişantaşı'nda, Okmeydanı'nda, Dolapdere'de ve Kurtuluş'ta olaylar çıktı. Polisin DİSK, Makina Mühendisleri Odası İstanbul Şubesi, ÖDP ve Halkın Kurtuluş Partisi binasına yönelik tutumu ve bir hastanenin acil servisi girişinde gaz bombası atarak birçok kişinin yaralanmasına neden olması çok tartışıldı.^[3] Polis bu olaylar sırasında biber gazı, gaz bombası, tazyikli ve boyalı su kullandı. DİSK binası önündeki olaylarda CHP milletvekili Mehmet Ali Özpolat, sıkılan biber gazı nedeniyle kalp spazmı geçirdi. Okmeydanı'nda Burhan Gül isimli 19 yaşında bir genç, başından plastik mermiyle vurularak yaralandı. Ayrıca Ankara'da Sıhhiye Meydanı'nda yapılan kutlamalarda da olaylar çıktı ve polis, göstericilere gaz bombalarıyla müdahale etti. Ankara'da Sakarya Meydanı'nda yapılan kutlama olaysız sona erdi.
2009 Nisan'ında Türkiye Büyük Millet Meclisine verilen önerge ile, 1981'den sonra 1 Mayıs tekrar resmi tatil günü kabul edildi fakat Taksim'de kutlanmasına yine izin verilmedi.^[4]

2010'lar

2010 yılında 1 Mayıs yüz bini aşkın kişinin katılımıyla Taksim'de kutlandı.
2011 ve 2012 yıllarında da 1 Mayıs Taksim'de kutlandı.
2013 yılında 1 Mayıs'tan 4 ay önce Taksim'i Yayalaştırma projesi çalışmaları nedeniyle 1 Mayıs'ın Taksim'de kutlanmasına izin verilmemesi üzerine bazı gruplar ile polis arasında çatışmalar yaşandı.

2020'ler

2020'de 15 sendika yöneticisi DİSK Genel Merkezi önünden Taksim Meydanı'na yürümek isterken gözaltına alındı.^[5]
2021'de Erdoğan, 1 Mayıs Bayramı kapsamında Tuzla'daki bir fabrikada işçilerle birlikte iftar yemeği yedi. "Maalesef bunu farklı eylemlere dönüştüren, yine bugün de olduğu gibi bazı aşırı terörist gruplar, bu güzel günü anlamsız hale getirmenin gayreti içerisine giriyorlar" dedi.^[6] Hak-İş Konfederasyonu, salgın sebebiyle 1 Mayıs İşçi Bayramı'nı önceki yılki gibi temsili olarak kutladı. İstanbul Valiliği tarafından yapılan açıklamaya göre, Taksim'e çıkmaya çalışan toplam 212 kişi gözaltına alındı.^[6]
2022'de İstanbul'da eylemler Maltepe Miting Alanı'nda oldu. Alana gökkuşağı bayrakları ile girmek isteyenlerle polisler arasında gerginlikler yaşandı. Taksim Meydanı'na çıkmayan isteyen gruplara polis izin vermedi, 164 kişi gözaltına alındı.^[7]
2023'te İstanbul'da eylemler yine Maltepe Miting Alanı'nda oldu. Özellikle siyasi partilerin yaklaşan seçimle birlikte daha duyarlı olduğu ve üyelerini alanlara taşıdığı görüldü.^[8]
2024'te İstanbul'da Saraçhane'de toplanan ve Taksim'e yürümek isteyen gruplar polis barikatı ile engellendi. Barikatı aşmak isteyen gruplara polis biber gazı ile müdahale etti.^[9] 1 Mayıs kutlamalarından sonra toplam 74 kişi tutuklandı.

Ayrıca bakınız

Kaynakça

^ "Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü". T.C. Resmî Gazete. 31 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.
^ "1 Mayıs Bahar Bayramı'nın ilanına dair kanun" (PDF). 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2024.
^ "POLİS TERÖRÜNÜ ŞİDDETLE KINIYORUZ". 7 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2013.
^ "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2013.
^ "Mahkeme kararını verdi: DİSK yöneticilerinin yargılandığı 1 Mayıs davasında tüm sanıklara beraat". Cumhuriyet. 26 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2022.
^ ^a ^b "1 Mayıs: İşçi Bayramı 'tam kapanma' gölgesinde kutlandı - Turkce". BBC News Türkçe. 30 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2022.
^ "1 Mayıs coşkusu… İşçiler meydanlarda". Sözcü. 1 Mayıs 2022. 2 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
^ "evrensel.net 1 mayıs 2023". 2 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.
^ "1 Mayıs: Polis Saraçhane'de toplanan grupları engelledi – DW – 01.05.2024". dw.com.

[1] "Başbakanlık Mevzuatı Geliştirme ve Yayın Genel Müdürlüğü". T.C. Resmî Gazete. 31 Ekim 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2020.

[2] "1 Mayıs Bahar Bayramı'nın ilanına dair kanun" (PDF). 28 Ocak 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Ocak 2024.

[3] "POLİS TERÖRÜNÜ ŞİDDETLE KINIYORUZ". 7 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2013.

[4] "Arşivlenmiş kopya". 14 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mayıs 2013.

[5] "Mahkeme kararını verdi: DİSK yöneticilerinin yargılandığı 1 Mayıs davasında tüm sanıklara beraat". Cumhuriyet. 26 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2022.

[:0-6] "1 Mayıs: İşçi Bayramı 'tam kapanma' gölgesinde kutlandı - Turkce". BBC News Türkçe. 30 Kasım 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Kasım 2022.

[7] "1 Mayıs coşkusu… İşçiler meydanlarda". Sözcü. 1 Mayıs 2022. 2 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.

[8] "evrensel.net 1 mayıs 2023". 2 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Haziran 2023.

[9] "1 Mayıs: Polis Saraçhane'de toplanan grupları engelledi – DW – 01.05.2024". dw.com.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]