İçeriğe atla

Sâmâni Türbesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Samani Türbesi, Buhara, genel görünüm
Türbe, dış görünüm
Türbe, dış tuğla işçiliği
Samanid Mausoleum, exterior detail
Samani Türbesi, dış detay

Samani Türbesi, Özbekistan'ın Buhara ilinin kuzeybatı kesiminde, tarihi merkezin hemen dışında yer alan, 10. yüzyılda inşa edilmiş bir türbedir. Türbe erken İslam mimarisinin ikonik örneklerinden biri olarak kabul edilir[1] ve Orta Asya mimarisinin en eski mezar binası olarak bilinir.[2] Yaklaşık olarak 900'den 1.000'e kadar hüküm süren güçlü ve etkili İslami Samani aile hanedanının mezar alanı olarak inşa edilmiştir.[3][4] Samaniler fiilen bağımsızlıklarını Bağdat merkezli Abbasi Halifeliği'nden elde etti ve günümüzün Afganistan, İran, Özbekistan, Tacikistan ve Kazakistan'ını kapsayan bazı bölgelere hükmetti. Mükemmel simetrik, boyutu açısından karmaşık, ancak yapısı ile anıtsal olan türbe, sadece Soğd, Sasani, Fars ve hatta Klasik gibi çok kültürlü bina dekoratif gelenekleri birleştirmekle kalmadı, aynı zamanda yenilikçi kubbe destek sistemi ve geleneksel Orta Çağ İslami bina özellikleri - dairesel kubbe ve mini kubbeler, sivri kemerler, ayrıntılı kapılar, sütunlar ve karmaşık geometrik tasarımları da sergilemiştir.

Tarihi[değiştir | kaynağı değiştir]

Samani Türbesi, iç detay

10. yüzyılda Samanilerin başkenti Buhara, bilim, mimarlık, tıp, sanat ve edebiyatta merkezlik görevini üstlenen önemli bir siyasi, ticaret ve kültür merkeziydi.[3] Kültürel ve ekonomik refah Samanilerin Asya, Orta Doğu, Rusya ve Avrupa arasındaki ticaret yollarındaki stratejik konumuyla desteklendi. Türbenin Samani ailesinin hanedan gücünü vurgulamak ve tarihini yeni kurulan başkentlerle ilişkilendirmek için inşa edildiğine inanılmaktadır. Araştırmacılar tarafından türbenin ne zaman yapıldığı konusunda çeşitli tahminler vardır. Bazı kaynaklar türbeyi hanedanının kurucusu (doğumu 849[5]) İsmail Samani saltanatına izafe ederken (hük. 892 - 907 CE),[6][7] bazı kaynaklar Semerkant'ı yöneten İsmail'in babası Ahmed'e, atfetmektedir.[1] Diğer araştırmacılar inşa tarihini İsmail'in büyük oğlu Nasr b Ahmad b İsmail (II. Nasr) hükümdarlığına tarihlendirmektedir.[8] Daha sonraki bir tarihe yapılan bu atfın nedeni, II. Nasr adını içeren ve 1930'lu yıllarda yapılan restorasyon çalışmaları sırasında binanın doğu tarafında bulunan lento üzerindeki kufi yazıttır.[9] Genellikle bina, 10. yüzyılın ilk yarısında inşa edildiği görüşüne işaret edecek şekilde İsmail Samani Türbesi olarak adlandırılır. Türbede Samani hanedanı üyelerinin mezarları bulunmaktadır. 1930'larda Sovyet araştırmacıları, İsmail Samani'nin Buhara'nın mezarlığı Naukanda topraklarını babası Ahmed için bir mezarlık binası olarak vakfetmek için bağışladığını belirten 10. yüzyıl tarihli bir vakıf belgesi kopyası keşfetti (kopya tarihi yaklaşık 1568), bu anıtın hanedan inşası ile ilgili daha önceki varsayımları teyit etmektedir. Cengiz Han'ın bölgeyi işgali sırasında, türbenin sel ve toprak kaymasından dolayı çamur ve kuma gömüldüğüne inanılır ve türbe yüzyıllar boyunca böyle kalmıştır Bu sayede, Moğol orduları Buhara'ya ulaştığında, o dönemin diğer binalarının aksine mezar yıkımından kurtuldu. Aynı nedenlerden dolayı, bina, Sovyet araştırmacılarının yeniden keşfettiği 20. yüzyılın başlarına kadar dünya tarafından bilinmiyordu. 1926-1928 yılları arasında SSCB ekipleri, mimarlar ve araştırmacılar tarafından büyük keşif araştırma ve kazıları yapıldı. 1937-1939 yıllarında türbe üzerine daha fazla çalışılmış ve B.N. Zasipkin önderliğinde büyük restorasyon çalışmaları yapılmıştır. Türbede üç erkek bedeninin mezarları keşfedildi, bunlardan biri II. Nasr'a (lento tahtasına dayanarak) ait olarak tanımlandı, diğer ikisi tanımlanmadı. Sovyet döneminde, II. Dünya Savaşı'ndan bir süre sonra, türbeyi çevreleyen mezarlık kapatıldı ve binanın yanında ve çevresinde bir eğlence parkı (halen faaliyette bulunan) inşa edildi.

Önemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Sünni İslam dini öğretilerinin mezarların üzerine türbelerin inşasını kesinlikle yasaklaması, Orta Asya'daki İslam mimarisinin ayakta kalan en eski anıtı olan[7] Samani Türbesi'nin ve Samani Hanedanı'nın döneminden kalan tek anıtın önemini ön plana çıkarmaktadır. Samani Türbesi, İslam mimarisi tarihindeki bu dini kısıtlamalardan en erken ayrışanlardan biri olabilir. Türbe, Buhara bölgesindeki en eski anıtlardan biri olarak kabul edilir. Samani Türbesi, İslam mimarisi ile ilgili hemen hemen her araştırmada yer almaktadır ve Orta Asya ve dünyadaki erken İslam mimarisinin bir örneği olarak önemlidir. Bilinmeyen banileri, önceki bölgesel geleneklerle ilişkileri uyumlu bir şekilde birleştirdi ve dünya çapında İslam mimarisi için alışılmış kabul edilen zaman özellikleri için yeni sayılan tonozbingi gibi yenilikçi yapısal unsurlar kullandı. Samani Türbesi, kompakt boyutu ve zarif, matematiksel olarak hesaplanmış oranları ve karmaşık, benzeri görülmemiş ritmik pişmiş tuğla süsleme kalıpları nedeniyle bazen "Mücevher Kutusu" olarak adlandırılır.

Mimarisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Samani Türbesi, Paul Nadar tarafından 1890 yılında çekilen fotoğraf

Anıt, bölgenin Arap fethinden sonra yeniden ortaya çıkan Fars ve Orta Asya mimarisinin gelişiminde yeni bir dönemi işaret etmektedir. Birçok araştırma, yapının Farsçada yaygın olarak çartak olarak bilinen, Sasani İranından[3] açık, dört kemerli, genellikle kare şeklinde, Zerdüşt ateş tapınaklarına benzediğini belirtmiştir.[1] Binanın şekli, Suudi Arabistan'daki Mekke Ulu Camii'nin Kabe yapısı gibi küboiddir, ağır kale benzeri köşe payandaları Orta Asya'nın Soğd geleneklerinden türetilmiştir. Türbenin yapay stili 9. ve 10. yüzyılları yansıtmaktadır - bölgenin İslam'a dönüşünün ilk aşamalarında hala büyük Zerdüşt nüfusunun görüldüğü bir dönem. Ayrıntılı pişmiş tuğla dekorasyonu, detay ve ritmik desenleri bakımından benzersizdir ve çok kültürlü dekoratif motifleri (Soğdyan, Sasani, Fars, Arap, Antik) birleştirir. Bununla birlikte, binanın mimarları, mevcut yapılar ve dekorasyondaki mevcut gelenekleri basitleştirmenin ötesine geçti, anıtsal hanedan mimarisi için sembolik yeni özellikler getirdiler. Bunu yapıda, türbenin bilinmeyen mimarları dört iç kemerli[10] ve sekizgen bir yapı içeren,[9] daha karmaşık sofistike seleflerinin öncüsü olan dairesel kubbenin ağırlığını kare bir taban üzerinde yeniden dağıtmaya izin veren bingiler kullandılar.[7]

Genel olarak, bina her tarafı yaklaşık 31 ft (veya 10 metre) olan küçük, hafifçe sivrilen bir küp şeklinde inşa edilmiştir.[7] Artan yükseklikle yavaşça içe doğru eğimli dört özdeş tasarım cephesi vardır. Yaklaşık 6 ft (1,8 metre)[9] kalınlığındaki duvar binanın tabanında yapısal sağlamlık ve çağlar boyunca hayatta kalma gücü sağlamıştır. Her iki taraf da sivri kemerlerle bezenmiş bir giriş kapısına sahiptir. Birçok araştırma, iyi çalışılmış, matematiksel olarak tasarlanmış, oranlı ve uyumlu[6] bir tasarımı işaret etmektedir. Binanın tabanı ağırdır ve daha geniş bir temel tarafından desteklenir; üç çeyrek köşe sütununda inşa edilmiş dört ağır köşe sütunu[11] klasik tasarımda[5] kale benzeri görünümüne katkıda bulunur. Binanın üstü, kornişin altına yerleştirilen, toplam ağırlığı azaltmak ve binanın içine ışık girişine izin vermek için tasarlanmış birçok kemerli açıklığa sahip zarif bir kemeraltı galerisi ile aydınlatılır (aksine, çartak yapılarının çoğunda pencere yoktur). Yaklaşık 23 ft (7 metre) çapında büyük bir yarı dairesel kubbe[10] yapıyı taçlandırır ve türbe bu hali ile bölgedeki Budist kubbelere benzer. Çatının köşelerine yerleştirilen dört mini kubbe daha dekoratiftir. Genel olarak, türbenin mimarları, kubbelerin (bir büyük ve dört küçük), sütunların (köşelere, kapılara ve galerilere yerleştirilen) ve kemerlerin (kapılardaki ve galerilerdeki) azalan boyutları boyunca zarif bir azalan oranl ve dikey perspektif hiyerarşisine ulaştı. Genel olarak İslam mimarisi için tipik olan, bina içindeki yapısal ve dekoratif özellikler arasında bir örtüşme ve belirsizlik vardır - tuğla yapı ve dekor, her ikisi de eşit derecede önemlidir.[12]

Mimarlar, binanın hem yapısal hem de dekoratif elemanları için çeşitli dikdörtgen ve kare boyutlarında pişmiş tuğla kullandılar. Büyük tuğlalar bina boyunca yapısal sağlamlık için büyük destek noktaları oluşturdu, dekorasyon için genellikle iki ila beş tuğladan oluşan bloklarda daha küçük tuğlalar kullanıldı. Pişmiş tuğla, bölgede bilinen bir malzemeydi, ancak bu kadar kapsamlı ve yaratıcı kullanımın eşinin görülmemiş olduğu düşünülüyor. Yerel inşaatçılar çoğunlukla daha ucuz olduğu için pişmemiş tuğla, sıva ve ahşap kullanırdılar, ancak bu malzemeler pişmiş tuğla kadar güçlü değillerdi. Türbede birkaç sıva ve ahşap elemanı kullandı, ancak bunlar inşaat sürecindeki nispi payları açısından minimaldir. Kazılar sırasında birkaç bağlayıcı karışım keşfedildi, kaymaktaşı bunlardan biridir. İslami imgelerin kullanımındaki kısıtlamalardan dolayı, mimari, heykel ve tabloyu harmanlayan İslam öncesi Orta Asya bina geleneklerine kıyasla, düzeninde ve desenlerinde çoğunlukla geometrik olan Samani Türbesi dekorasyonu kullanıldı.[9] Araştırmacılar, Samani Türbesi dekoru ile 8. yüzyıl Pencikent ahşap yapıları tasarım desenleri arasında ortak unsurlar buldular.[13] Tekrarlanan desenler, mezar yapısı için önemli bir şekilde hesaplanmış bir uyum ve sonsuzluk hissi meydana getirmektedir. Pişmiş tuğlada yapılan çok çeşitli desenler arasında sepet örgüsü,[10] dama tahtası, "köpek dişi (bir tür yaprak şeklinde süs)" süsleme (köşeliklerde ve ana kubbede), rozetler, çiçek süsleri, şeritler ve inci grupları bulunur. Dış ve iç dekor arasında desen, malzeme ve yaklaşım açısından dikkate değer bir tutarlılık vardır ve bu, yapının büyük olasılıkla aynı kişi veya ekip tarafından gerçekleştirildiğini gösterir. Arkeologlar kaybolan parçaları restore etmek için günümüze ulaşan parçaları kullandıklarından, 1930'lardaki restorasyon çalışmaları sırasında tekrarlayan dekor ve genel simetri desenini kullandılar. Restorasyon çalışmaları başlamadan önce malzemelerin türü, harcı, desenleri, kalınlıkları ve tarihi tabakaların biçimleri konusunda dikkatli çalışmalar yapıldı. Yenilemeden önce, hasarın çoğu galeri düzeyinde bulunuyordu. 20. yüzyılda bir süre, binaya erişimi kısıtlamak için kapıların içine metal tabakalar yerleştirildi. Orijinal kapılarda herhangi bir tabakanın yüklü olup olmadığı bilinmemektedir.

Daha sonraki mimariye etkisi[değiştir | kaynağı değiştir]

Pakistan'ın kurucu babası Muhammed Ali Cinnah'ın mezarı Mezar-ı Kaid bu Samani türbesinden esinlenilerek modellenmiştir.

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c MICHAILIDIS (2014). "Dynastic Politics and the Samanid Mausoleum". Ars Orientalis. 44: 20-39. 
  2. ^ Beyond the Oxus: archaeology, art & architecture of Central Asia. Totowa NJ: Rowman and Littlefield. 1972. ss. 27-28,66,151. 
  3. ^ a b c Michailidis (2012). "Samanid Silver and Trade along the Fur Route". Medieval Encounters. 18 (4–5): 315-338. 
  4. ^ The Princeton encyclopedia of Islamic political thought. Böwering, Gerhard, 1939-, Crone, Patricia, 1945-2015,, Mirza, Mahan. Princeton, N.J.: Princeton University Press. 2013. ISBN 978-1-4008-3855-4. 
  5. ^ a b Lost enlightenment : Central Asia's golden age from the Arab conquest to Tamerlane. Princeton. 13 Ekim 2013. ISBN 978-0-691-15773-3. 
  6. ^ a b World architecture : the masterworks. Londra: Thames & Hudson. 2008. ss. 32. ISBN 978-0-500-34248-0. 
  7. ^ a b c d Persian architecture; the triumph of form and color. New York: G. Braziller. 1965. ss. 81-85. 
  8. ^ Grabar (1966). "The Earliest Islamic Commemorative Structures, Notes and Documents". Ars Orientalis. 6: 7-46. 
  9. ^ a b c d Mavzoleĭ Samanidov-zhemchuzhina arkhitektury Sredneĭ Azii (Samanid Mausoleum - an architectural jewel of Central Asia). Taskent, Uzbekistan, USSR: Izdatelstvo Literaturi i Iskusstva (Publishinh house of Literature and Art). 1976. 
  10. ^ a b c Architecture of the Islamic world : its history and social meaning. New York. ISBN 0-688-03324-5. 
  11. ^ History of Civilizations of Central Asia. Dani, Ahmad Hasan., Masson, V. M. (Vadim Mikhaĭlovich), 1929-, Harmatta, J. (János), 1917-2004., Puri, Baij Nath., Etemadi, G. F., Litvinskiĭ, B. A. (Boris Anatolʹevich). Paris: Unesco. 1992-2005. ISBN 92-3-102719-0. 
  12. ^ Hill Derek (1966). "Islamic Architecture and its Decoration A.D. 800-1500 (A Photographic Survey by Derek HILL. With an Introductory Text by Oleg GRABAR), I vol. petit in-4°, 88 p. et 527 fig. en 144 pl., h.t. + 4 pl. couleurs, Londres (Faber and Faber) 1964". Arabica. 13 (3): 326-329. 
  13. ^ Architectural monuments of Middle Asia : Bokhara, Samarkand. "Aurora" Publishers. 1969. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Makbara-i İsmail Samani | Archnet http://archnet.org/sites/2121 9 Ekim 2014 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Sâmâni_Türbesi&oldid=32673324" sayfasından alınmıştır