Rusya-Ukrayna Savaşı'nın tarihsel geçmişi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
(Rus-Ukrayna Savaşı'nın tarihsel geçmişi sayfasından yönlendirildi)
Ayrıca bakınız: Donbass Savaşı, 2014 Kırım Krizi ve Rusya'nın Kırım'ı ilhakı

Ruslar ve Ukraynalıların, oldukça eskiye dayanan bir savaş tarihi vardır. Bu tarih, pek çok tarihçi ve tarih araştırmacısının inceleme alanına girer.

Çeşitli sosyal, kültürel, etnik ve faktörler (dil faktörü de dahil), Doğu ve Güney Ukrayna'da huzursuzluğun kıvılcımına ve ardından 2014'teki Ukrayna kalkışmasının ardından Rus-Ukrayna Savaşı'nın patlamasına katkıda bulundu. Ukrayna'nın 1991'de Sovyetler Birliği'nden kopmasının ardından, tarihi ve kültürel bölünmelerin yeniden ortaya çıkması ve görece zayıf bir devlet yapısı, bileşik bir Ukrayna ulusal kimliğinin gelişimini engelledi.

Doğu ve güney Ukrayna'da, Rusların egemenliği altındaki yüzyıllar boyunca Ruslaştırma ve etnik anlamda Rus kökenlilerin yerleşimi, Rusça'nın etnik Ukraynalılar arasında bile üstünlük kazanmasına sebep oldu.

Kırım'da Ruslar (etnik anlamda), 2. Dünya Savaşı'nın ardından Sovyetler Birliği'nin lideri Joseph Stalin tarafından yerli Kırım Tatarlarının sınır dışı edilmesinden bu yana nüfusun çoğunluğunu oluşturuyor. Bu durum, tarihsel olarak Polonya-Litvanya Topluluğu ve Avusturya İmparatorluğu gibi birtakım güçler tarafından yönetilmiş batı ve orta Ukrayna ile çelişmektedir. Bu alanlarda Ukrayna'nın etnik, ulusal ve dilsel kimliği bozulmadan kaldı. Bu iki rekabet halindeki (tarihi ve kültürel) gelenek arasındaki gerilim, o zamanki Ukrayna cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç'in 21 Kasım 2013'te Avrupa Birliği ile bir ortaklık anlaşması imzalamayı reddetmesiyle başlayan Ukrayna krizi sırasında siyasal ve sosyal çatışmaya dönüştü.

Avrupa kıtası ile daha yakın bağlar için destek, batı ve orta Ukrayna'da güçlü iken, doğu Ukrayna ve güney Ukrayna'daki pek çok kişinin geleneksel olarak Rusya ile daha yoğun ilişkiler biçimini desteklediği söylenmekte. Desteğinin çoğunu "doğu" bölgelerinden alan Başkan Yanukoviç, Şubat 2014'te görevden alındı. Devrilmesinin ardından doğu ve güney Ukrayna'da, Rusya ile tarihsel bağların, Rus dilinin ve Euromaidan hareketine karşı antipatinin önemine güçlü bir vurgu yapan protesto ve gösteriler ile devam etti.

Başlangıç[değiştir | kaynağı değiştir]

Ukrayna ve Rusya'nın tarihi kökü, bugün Ukrayna'nın başkenti olan Kiev'e dayanıyor. Buraya, zamanında Kiev Rusyası da denmekte idi.

Kiev ili; 882-1132 arası dönemde hüküm süren, Belarus, Rusya ve Ukrayna'nın atası sayılan Kiev Knezliği'nin baş şehri idi.

12. yüzyıl ve sonrasında Kiev Rusyası'nın dağılarak otonom prenslikler haline gelmesiyle, günümüzdeki Ukrayna'nın toprakları, o dönemde Moskova yönetimi ve Belarus'un baskısı altına girdi.

Bugün hem Ruslar hem Ukraynalılar "Kievskaya Rus"u kendi tarihlerinin parçası olarak görüyor. Her iki bölgenin milliyetçi kesimi de, bu devletin kendilerine ait olduğunu öne sürmekte.

Sovyetler Birliği ve Sonraki Dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

SSCB topraklarında 1932 yılında (ve 1933) başta Kuzey Kafkasya, Güney Ural, Ukrayna, Belarus, Volga, Batı Sibirya ve Kuzey Kazakistan'da kitleler halinde ölümler yaşanmıştı.

Bu durumun sebepleri ile ilgili tarihçiler, ikiye bölünmüş durumdadır. Kimilerine göre ölümlerin nedeni, başta salgın hastalıklar, kuraklık sonucu yaşanan kıtlık ve tarım politikalarında hayata geçen dönüşüm sonrası ortaya çıkan birtakım sorunlardan ileri gelir.

Tüm bu bölgelerde hayatını kaybedenlerin sayısı ile ilgili de çok çelişkili (kimilerine göre 1 milyondan az, kimilerine göre 8 milyon kişi) veriler bulunuyor.

Ukrayna devleti ve bazı tarihçiler ise 1932-1933 yılları arasında Ukrayna'da yaşanan ölümlerin nedeninin, Sovyetler Birliği'nin Ukrayna halkına karşı uyguladığı soykırımdan dolayı olduğunu savunmakta. Ülkede her sene Kasım ayının son Cumartesi gününde "Holodomor" (açlık felaketi) kurbanları anılır.

Sovyet Rusya'nın dağılmasının ilk yıllarında, her iki taraf arasında Kırım'daki Karadeniz Filosu'yla ilgili anlaşmazlıklar sahneye kondu.

1991 yılının Ekim ayında önce Ukrayna Parlamentosu Verhovnaya Rada, ardından Devlet Başkanı Kravçuk, filonun Ukrayna'nın kontrolüne geçmesi hakkındaki kararını kabul etti. Bundan kısa süre sonra, karşıt girişim olarak, Rusya'nın Federal Devlet Başkanı Boris Yeltsin ise, Karadeniz Filosu'nun Moskova'ya bağlı olduğunu öngören kararnameyi imzaladı.

23 Haziran 1992 tarihinde iki ülke devlet başkanları, filonun önce ortak yönetilmesi, üç yıl sonra ise paylaşılması yönünde anlaşmaya vardı. Ancak kısa süre sonra gerilim tırmandı.

1992'nin Haziran ayında Ukrayna bayraklı bir devriye gemisi olan SKR-112'nin Odessa'ya gitmesi sonrası taraflar silahlı çatışmanın eşiğinden döndü. İki ülkenin, Amiral Kuznetsov uçak gemisini paylaşamaması da, mevcut gerginliği iyiden iyiye artırdı.

Ukrayna dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]

Ukrayna'nın bağımsızlığı 1 Aralık 1991'de yapılan referandumla tekrar tanımlandı. Bu referandumda Kırım seçmenlerinin %54'ü Sovyetler Birliği'nden bağımsız olmayı destekledi. Bunu, Kırım parlamentosunun Ukrayna'dan bağımsızlığa ilişkin referanduma götüren ve Kırım'ın statüsü konusunda iki yıllık bir krizi başlattığı "1992 oylaması" izledi. Aynı zamanda, Rusya Yüksek Sovyeti, Kırım'ın Ukrayna'ya bırakılmasının geçersiz kılınması yönünde oy kullandı. Aynı senenin Haziran ayında, Kiev'deki hükûmet (Ukrayna), Kırım'a Ukrayna içindeki Özerk Kırım Cumhuriyeti olarak büyük miktarda özerklik vermek için oy kullandı.

Buna rağmen dönemin Kırım hükûmeti, Rusya hükûmeti ve Ukrayna'daki hükûmet arasındaki çatışmalar devam etti. 1994'te Rus milliyetçisi Yuri Meshkov, 1994 Kırım cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazandı ve Kırım'ın statüsü konusunda daha önce onaylanan referandumu uyguladı. Bu referandumda 1,3 milyon kişi oy kullandı; bunların %78,4'ü Ukrayna'dan daha fazla özerkliği desteklerken, %82,8'i çifte vatandaşlığa (Rusya-Ukrayna) izin verilmesini destekledi. Aynı yılın ilerleyen zamanında, Ukrayna'nın bir parçası olarak Kırım'ın statüsü, Budapeşte Muhtırasında Ukrayna'nın toprak bütünlüğünü koruma sözü veren Rusya tarafından tanındı.

Bu antlaşma ayrıca Amerika Birleşik Devletleri, Birleşik Krallık ve Fransa tarafından imzalandı. Ukrayna, o dönemki Kırım Anayasasını iptal etti ve Kırım Cumhurbaşkanlığı görevini 1995 yılında kaldırdı. Kırım'a 1998'de öncekinden daha az özerklik veren yeni bir anayasa sunuldu. Kırım yetkilileri, daha sonra bir önceki anayasanın yetkilerini geri getirmeye çalışacaklardı. 1990'lar boyunca, birçok Kırım Tatarı sürgünleri ve onların soyundan gelenler Kırım'a geri döndü.

Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Rusya Federasyonu ile dönemin Ukrayna'sı arasındaki ana gerilimlerden biri, Sivastopol'da bulunan Karadeniz Filosunun statüsünün durumu idi.[1] Kırım'daki askeri üslerin ve gemilerin mülkiyetini belirleyen 1997 Rusya-Ukrayna Bölme Anlaşması uyarınca, Rusya'nın 25.000'e kadar asker, 24 topçu sistemi (100 mm'den küçük kalibreli), 132 zırhlı araç ve 22 askeri uçağa sahip olmasına izin verildi. Bu anlaşma, 2010 yılında Ukrayna eski cumhurbaşkanı Viktor Yanukoviç tarafından uzatıldı. Anlaşma uyarınca Rusya'ya, Karadeniz Filosunun Kırım'da 2042'ye kadar garnizon bulundurma hakkı verildi.[2]

Kırım'ın Feodosia kentinde yaşayanlar, Haziran 2006'da ABD Donanması gemisi "Advantage"in yanaşmasını protesto ettiler.[3] Eylemciler, NATO karşıtı sloganlar taşıyan işaretler taşıdılar ve NATO'ya bağlı birliklerin varlığını bir "saldırı" olarak değerlendirdiler. Ukrayna'daki bazı yorumcular, protestoları "Rus eli" olarak değerlendirdi.[3] Kırım parlamentosuna yapılan 2010 seçimlerinde, Bölgeler Partisi en büyük oyu alırken, ikinci sıradaki Ukrayna Komünist Partisi çok daha küçük bir pay aldı.[4] Bu siyasi partilerin her ikisi de daha sonra, Euromaidan hareketinin hedefi olacaklardı.[5][6][7] Kırım'ın eski başkanı Yuriy Olexandroviç Meshkov, Temmuz 2011'de 1992 Kırım Anayasası'nın restorasyonu için referandum çağrısında bulundu. Bunun sonucunda Kırım'daki yerel bir mahkeme Meshkov'u beş yıllığına Ukrayna'dan sınır dışı etti.[8]

Güncel demografi[değiştir | kaynağı değiştir]

2001'deki sayıma (Ukrayna) göre, etnik olarak, Ruslar Kırım nüfusunun %58,5'ini oluşturuyordu.[9] Sonraki en büyük iki etnik grup, nüfusun %24'ünü oluşturan Ukraynalılar ve %10,2'yi oluşturan Kırım Tatarlarından olmuşmakta idi. Kırım'da kayıtlı olarak kaydedilen diğer etnik azınlık grupları arasında Belaruslular ve Ermeniler bulunmaktadır. Kırım nüfusunun %77'si ana dilini Rusça, %11,4'ü Kırım Tatarcası ve %10,1'i Ukraynaca olarak bildirdi.[10]

Donbas[değiştir | kaynağı değiştir]

Donbas (Ukraynaca: Донбас; Rusça: Донба́сс) ya da "Donets Havzası", bugün Ukrayna'nın Donetsk ve Luhansk oblastlarından oluşan bir bölgedir. Daha önce "Vahşi Tarlalar" (Ukraynaca: дике поле, dayk direği) olarak bilinen bölge, şimdi Donbas olarak adlandırılan bölge, 18. yüzyılın ortalarına kadar büyük ölçüde Ukrayna Kazak Hetmanlığı ve Türk Kırım Hanlığı'nın kontrolü altındaydı. Rus Çarlığı, Hetmanlığı fethetti ve Hanlığı ilhak etti. Fethedilen bölgelere "Yeni Rusya" adını verdi.[11][12] Sanayi Devrimi Avrupa bütününde yayıldıkça, Donbas'ın geniş kömür kaynakları 19. yüzyılın ortalarında sömürülmeye başladı. Bu, bölgede büyük ölçüde Rus yerleşimcilerin yönlendirdiği bir nüfus patlamasına yol açtı. 1858'de bölgenin nüfusu 700.767 idi. 1897'de 1.453.109'a ulaştı. 1897 Rus İmparatorluk Sayımına göre, etnik Ukraynalılar bölge nüfusunun% 52.4'ünü oluştururken, etnik Ruslar% 28.7'yi oluşturuyordu.[13] Etnik Yunanlar, Almanlar, Yahudiler ve Tatarlar da Donbas'ta, özellikle nüfusun %36.7'sini oluşturdukları Mariupol bölgesinde önemli derecede varlığa sahipti.[14] Buna rağmen endüstriyel işgücünün çoğunluğunu Ruslar oluşturuyordu. Ukraynalılar kırsal alanlara hükmediyordu, ancak şehirlerde genellikle yalnızca bölgenin ağır sanayilerinde iş arayan Ruslar yaşıyordu.[15] Çalışmak için şehirlere taşınan Ukraynalılar, kısa sürede (Rusça konuşan işçi kesimi tarafından) asimile edildiler.[16]

Kharkiv Oblastı[değiştir | kaynağı değiştir]

Holodomor sırasında, Kharkiv'de kaldırım üzerindeki bir ölü kişi

Önceleri seyrek nüfuslu bir bölge olan çok sayıda etnik Ukraynalı yerleşimci ilk olarak 1648-1657 Khmelnytsky ayaklanması sırasında, şimdi Kharkiv Oblastı olan ülkeye geldi. Bu yerleşimciler, Ukrayna Kazakları ile Polonya-Litvanya Topluluğu arasında Dinyeper Nehri yakınlarında savaşmaktan kaçmışlardı. Yerleştikleri bölgeye "Sloboda Ukrayna" ismi verildi (Ukraynaca: Слобiдська Україна). Sonraki yüzyıllar boyunca, Sloboda Ukrayna bölgesine, çok sayıda göç dalgası ile hem etnik Ukraynalıları hem de Ruslar (etnik olarak) geldi. 19. yüzyıldan önce, bölgeye çok az sayıda Rus yerleşmişti. Onlar kentlerde yaşama eğilimindeyken, kırsal alanlara Ukraynalılar hakimdi. Bölge, 1765'te Büyük Katerina tarafından kaldırılana kadar özerk bir Kazak hükûmetine sahipti.[17] 1832'ye gelindiğinde, kent-kır ayrımı sağlam bir şekilde yerleşti: Tüccarların %50'si ve fabrika sahiplerinin %45'i Ruslardı. Bu artan Ruslaşmaya paralel olarak Sloboda Ukrayna adı, 1835'te Harkov Valiliği ile değiştirildi. Tarım ağırlıklı Harkov'daki Ruslar, hiçbir zaman endüstriyel Donbas'dakiler kadar çok olmadı ve bölge her zaman farklı bir Ukrayna kültürü ile korundu. Bu, Harkov Valiliği nüfusunun% 80.6'sının ana dilini Ukraynaca olarak kaydeden 1897 İmparatorluk Sayımı ile açıklanırken, Rusça nüfusun yalnızca% 17.7'sinin ana dili olarak kaydedilmiştir.

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Zaborsky, Victor (Eylül 1995). "Rusya-Ukrayna İlişkilerinde Kırım ve Karadeniz Filosu". 17 Nisan 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  2. ^ Gaz Anlaşması, Karadeniz Filosu 23 Nisan 2010 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., The Moscow Times (21 Nisan 2010)
  3. ^ a b "Ukrayna: ABD Deniz Kuvvetleri'ndeki duraklama, NATO Karşıtı Protestoları Ateşledi". Radio Free Europe/Radio Liberty. 1 Haziran 2006. 27 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  4. ^ "Bölgeler Partisi, Kırım parlamentosundaki 100 sandalyenin 80'ini aldı". Interfax Ukraine. 11 Kasım 2010. 13 Kasım 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  5. ^ "Kargaşanın ortasında Ukrayna protestocusu için binler yas tutuyor". Al Jazeera. Ocak 2014. 28 Ocak 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  6. ^ "У Сумах розгромили офіс ПР". UA: The Insider. 1 Mart 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  7. ^ "В Киеве разгромили офис ЦК КПУ" [Kiev, Komünist Parti Merkez Komite Ofisi yıkıldı]. Gazeta. UA. 22 Şubat 2014. 1 Aralık 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  8. ^ ЕКС-ПРЕЗИДЕНТА КРИМУ ВИСЛАЛИ З УКРАЇНИ [Eski Kırım Cumhurbaşkanı Ukrayna'ya yollandı]. Ukrayinska Pravda (Ukraynaca). 13 Temmuz 2011. 15 Temmuz 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. 
  9. ^ "Kırım Özerk Cumhuriyeti nüfusunun ulusal bileşimi". Ukrainian Census of 2001. State Statistics Committee of Ukraine. 31 Mart 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
    "Sivastopol nüfusunun millî bileşimi". Ukrainian Census of 2001. State Statistics Committee of Ukraine. 18 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  10. ^ "Kırım Özerk Cumhuriyeti'nin dil bileşimi". Ukrainian Census of 2001. State Statistics Committee of Ukraine. 14 Mayıs 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
    "Sivastopol'un dilbilimsel bileşimi". Ukrainian Census of 2001. State Statistics Committee of Ukraine. 18 Mayıs 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  11. ^ Hiroaki Kuromiya (2003). Donbas'ta serbestlik ve terör:Bir Ukrayna-Rusya Sınır Bölgesi, 1870s–1990s. Cambridge University Press. ss. 12-13. ISBN 0521526086. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  12. ^ "Donetsk might agree with some points of Ukraine's law on special status of Donbass". Informational Telegraph Agency of Russia. 16 Eylül 2014. 18 Eylül 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  13. ^ Hiroaki Kuromiya (2003). Freedom and Terror in the Donbas: A Ukrainian-Russian Borderland, 1870s–1990s. Cambridge University Press. ss. 41-42. ISBN 0521526086. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  14. ^ "The First General Census of the Russian Empire of 1897 − Breakdown of population by mother tongue and districts in 50 Governorates of the European Russia". Institute of Demography at the National Research University 'Higher School of Economics'. 6 October 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. 
  15. ^ Lewis H. Siegelbaum; Daniel J. Walkowitz (1995). Workers of the Donbass Speak: Survival and Identity in the New Ukraine, '1982-1992. Albany: State University of New York Press. s. 162. ISBN 0-7914-2485-5. 21 Nisan 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Nisan 2021. 
  16. ^ Rapawy, Stephen (1997). Ethnic Reidentification in Ukraine (PDF). Washington, D.C.: United States Census Bureau, International Programs Center. 19 October 2012 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Eylül 2014. 
  17. ^ "THE AUTONOMOUS HETMAN STATE AND SLOBODA UKRAINE". Encyclopædia Britannica Online Academic Edition. Encyclopædia Britannica Inc. 2014. 21 Nisan 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Eylül 2014. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Rusya-Ukrayna_Savaşı%27nın_tarihsel_geçmişi&oldid=29446805" sayfasından alınmıştır