Proto Güney Kafkasya dili
Proto Güney Kafkasya dili veya Proto Kartveli dili (Gürcüce: წინარექართველური ენა, ts'inarekartveluri ena), günümüz Güney Kafkasya halklarının ataları tarafından konuşulan Güney Kafkas dillerinin ortak atasının dilsel olarak yeniden yapılandırılmasıdır. Bu dilin varlığı, mevcut Güney Kafkasya dillerini birbirleriyle karşılaştırarak dilin geniş bir taslağını yeniden inşa eden dilbilimciler tarafından yaygın olarak kabul edilmektedir.[1] Dilbilimci Gerhard Deeters ve Georgi Klimov, Proto Güney Kafkasya dili ile Güney Kafkasya dilleri arasında Proto-Karto-Zan veya Proto-Gürcüce-Zan adında bir proto dil olduğunu düşünmektedir.[2]
Etkileşimleri
[değiştir | kaynağı değiştir]Proto Güney Kafkas dillerinin ses değişimi kalıpları Hint-Avrupa dillerine çok benzemektedir ve bu nedenle Proto Güney Kafkas dillerinin Hint-Avrupa dilleri ile nispeten erken bir tarihte etkileşime girdiği düşünülmektedir.[3] Bu ilişki, Hint Avrupa dillerinden Proto Güney Kafkas dillerine geçen kelimelerle güçlenmiştir. Proto Güney Kafkas dillerinde "göğüs" anlamına gelen * Mḳerd-, Proto Hint-Avrupa dilinde "kalp" anlamına gelen * ḱerd- ile ilişkili olduğu düşünülmektedir. Ayrıca Proto Güney Kafkas dillerinde "ılık" anlamına gelen * ṭep- kelimesi doğrudan Proto Hint-Avrupa dilinde aynı anlama gelen * tep- kelimesinden türemiş olabilir.[1]
Proto Güney Kafkasya dilinde yer alan şarap anlamındaki *ɣwino- kökünün, genellikle ya Proto Hint-Avrupa dilinden,[4][5] ya da Proto Ermeniceden (*ɣʷeinyo-) ödünçlenerek girdiği düşünülür.[6][7] Buna karşın bazı akademisyenlere göre Proto Kartveli dilinde yerli olarak bulunan ve "bükmek" anlamındaki *ɣun- kökünden evrilmiştir.[8]
Ardıllarıyla ilişkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]
Proto Güney Kafkas dillerinin günümüzdeki ardılları Gürcüce, Svanca, Megrelce ve Lazcadır. Bu dillerden Megrelce ve Lazca genellikle tek bir dilin lehçeleri olarak kabul edilir ve Zan dili olarak adlandırılır. Svancanın MÖ 19. yüzyılda Proto Güney Kafkasya dilinden koparak farklılaşmaya başladığı düşünülmektedir.[9] Bu nedenden ötürü Gürcüce ve Zan dilleri Karto-Zan dilleri adlı grupta Svancadan ayrı olarak sınıflandırılmakta olup, bu dillerin kökeni bir başka proto dil olan Proto Karto-Zan diline dayandırılmaktadır. Gürcüce ve Zan dillerinin farklılaşmasının ise MÖ 7. yüzyılda gerçekleştiğine inanılmaktadır.[9]
Proto Güney Kafkas dillerindeki ses değişimi kalıpları, Gürcüce ve özellikle Svancada, Megrelce veya Lazcaya kıyasla daha iyi korunmuştur.[1]
Ayrıca bakınız
[değiştir | kaynağı değiştir]Notlar
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b c "Britannica, 15th edition (1986): Macropedia, "Languages of the World", "Caucasian languages"". 25 Mayıs 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 3 Haziran 2020.
- ^ Klimov (1998), p. VIII
- ^ Gamkrelidze & Ivanov (1995), pp. 768, 774–776
- ^ Klimov, Georgij (1998). Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Walter de Gruyter. s. 227. ISBN 978-3-11-015658-4. Erişim tarihi: 26 Nisan 2015.
- ^ Gamkrelidze, Ivanov: Indo-European and the Indo-Europeans: A reconstruction and historical analysis of a proto-language and a proto-culture (vols. I-II). Berlin / New York, 1994–1995, p.
- ^ Martirosyan, Hrach (2010). Etymological Dictionary of the Armenian Inherited Lexicon. Leiden, Boston: Brill Academic Publishers. s. 214.
- ^ Adjarian, Hrachia. Hayerēn armatakan baṙaran [Dictionary of Armenian Root Words] (Ermenice). I. Erivan: Yerevan State University. s. 559. 26 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Ekim 2020.
- ^ Fähnrich, Heinz (2007). Kartwelisches Etymologisches Wörterbuch (Almanca). Leiden, Boston: Brill. s. 486.
- ^ a b Soviet Anthropology and Archaeology: ISAP Translations from Original Soviet Sources (İngilizce). International Arts and Sciences Press. 1965.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- Encyclopædia Britannica, 15. baskı (1986): Macropedia, "Dünyanın Dilleri", " Kafkas dilleri" 25 Mayıs 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. başlıklı bölüme bakın.
- Kartwelische Wortschatzstudien. Jena: Friedrich-Schiller-Universität. 2002.
- Gamkrelidze, Th. (1966) "Ortak Kartvelian'ın Tipolojisi", Language, Vol. 42, No. 1 (Ocak. - Mar)), s. 69–83
- Indo-European and the Indo-Europeans: A Reconstruction and Historical Analysis of a Proto-Language and a Proto-Culture. 2 Vols. Berlin and New York: Mouton de Gruyter. 1995.
- The system of sonants and ablaut in Kartvelian languages (in Georgian and Russian). Tiflis. 1965.
- Etymological Dictionary of the Kartvelian Languages. Berlin: Mouton de Gruyter. 1998.