Orojenez

Orojenez, İç kuvvetlerin ortaya çıkma şekillerinden birini ifade eden orojenez terimi dağ oluşumu anlamına gelir. (Oros = dağ; genese = oluşum)

Dünya'nın jeolojik bölgeleri

Orojenez devreleri

Yer tarihinin yaklaşık 700 milyon yıllık yeni zamanlarında dört devrede büyük çapta dağ oluşum hareketleri meydana gelmiş ve her birinde on binlerce km uzunlukta sıradağlar yeryüzünde yükselmişlerdir. Bunlar sırasıyla; Assintik, Kaledoniyen, Hersiniyen ve Alpin orojenezleridir.

• Assintik Orojenezi: Alt ve Üst Algonkiyen (Proterozoyik) arasında meydana gelmiştir. Kambriyen tabakaları bu formasyonlar üzerinde açılı uyumsuzlukla dururlar. Baltık havzasında, Kanada kalkanında ve Büyük Kolorado Kanyonunda bu diskordanslı durum açıkça görülür.
• Kaledoniyen Orojenezi: Silüriyen’de ve özellikle bu devrin sonlarına doğru etkinliğini sürdürmüştür. Devoniyen tabakaları Silüriyen üzerinde transgressif ve açılı uyumsuz olarak bulunurlar. İskoçya ve Norveç’te, Kuzey Amerika’nın Göller Bölgesi’nde bu durum gözlenebilir.
• Hersiniyen Orojenezi: Avrupa’da Karbonifer ve Permiyen devirleri boyunca meydana gelmiştir. Triyas tabakaları Üst Paleozoyik oluşuklar üzerinde uyumsuzlukla dururlar. Orta Avrupa masifleri çevresinde ve İrlanda güneyinde durum böyledir.
• Alpin Orojenezi: Jura’da başlayarak Tersiyer sonuna kadar devam etmiş ve kıvrımlanma hareketleri birçok safhada gerçekleşmiştir. Pliyosen yaşlı tabakalar bile bu devrenin son safhasında deforme olmuşlardır; yalnız Kuvaterner tortulları yatay olarak daha yaşlı formasyonları örter. Sonucunda İspanya'dan Endonezya'ya kadar uzanan Alpin kuşağı oluşmuştur.

Türkiye'de dağlar

Türkiye'de dağlar çok geniş bir alan kaplar. Dağ; çevresine göre 600m. Ve daha yüksek kabarıklıklardır. Bazıları tek bulunurken bazıları da sıradağlar şeklindedir.

Oluşumlarına göre dağlar ikiye ayrılır:

1. Orojenik hareketlerle oluşan Dağlar:
   Orojenez dağ oluşumu demektir. Yan basınçla sıkışan yerkabuğu plakaları kıvrılarak ya da kırılarak engebe kazanır ve sıradağlar oluşur. Türkiye'de orojenez iki şekilde görülür
   1. Kıvrılma ile:
      Orojenez sonucu esnek tabakalar kıvrılarak yükselir ve sıradağlar oluşturur. Türkiye'deki dağlar Alp-Himalaya orojenezi sonucu oluşmuştur. Kuzey Anadolu Dağları ve Toros Dağları bu şekilde oluşmuştur. Kıvrılma sonucu yüksekte kalan kubbemsi kısımlara Antiklinal, alçakta kalan çanaksı kısımlara ise Senklinal denir. Bu oluşumda da bazen kırılmalar dolayısıyla senklinaller boyunca fay hatları oluşabilir.
   2. Kırılma ile:
      Orojenez sonucu sert tabakalar kıvrılmaz kırılır. Böylece yükselen kısımlar (Horst) sıradağları oluştururken, Alçalan kısımlar Çöküntü ovalarını (Graben) oluştururlar. Horst ve Grabenler arasında ise kırıklar (Fay Hatları) bulunur. Bu yüzden buralar hem deprem alanlarıdır hem de kaplıca kaynaklarının sık görüldüğü yerlerdir. Ege bölgesinde kıyıya dik uzanan dağlar bu şekilde oluşmuşlardır.
2. Volkanizma ile oluşan dağlar: Yerin derinliklerindeki mağmanın yerkabuğunun zayıf ve çatlak kısımlarından yer üstüne çıkmasıyla oluşan genelde tek dağlardan ibaret olan dağlardır.

Not: Volkanik sahalar mineralce zengindir. O yüzden tarım arazileri de çok verimlidir. Ayrıca maden bakımından da zengin alanlardır.

Dağların Ekonomiye Etkileri

Olumlu etkileri

1. . Kıyı kesimleri iç bölgelerden ayırarak kıyıların yağışlı, iç kısımları karasal olmasını sağlamış Bu durum iklim çeşitliliğine neden olmuştur. Bu durumda tarımsal ürün çeşitliliğine imkân sağlar.
2. . K.A.D.'da gür ormanlar oluşmuştur.
3. . Dağlar akarsuların su deposudur.
4. . Yaban hayatının yaşama alanlarıdır.
5. . Yer altı kaynaklarının temel depo alanlarıdır.
6. . Avcılık, dağ sporları ve kış turizmine imkân sağlarlar.
7. . Yaylacılık faaliyetleri ile hayvancılığı destekler.

Olumsuz etkileri

Kısa zamanda olan olaylardan olmadığı için şu anda zorlaştırıcı değildir.

1. Tarım alanlarının sınırlanmasına neden olur.
2. Ulaşımı zorlaştırır, tünel yapımını zorunlu kılar.
3. Yüksek ve engebeli dağlık alanlar ekonomik olarak fazla değerlendirilemez.
4. Yerleşmeyi sınırlandırır. Ancak çok sıcak olan Ekvatoral bölgede yükseklere yerleşim mümkündür. Bolivya'nın başkenti La Paz 4000 m'de kurulmuştur.