Laser (yelkenli)

Laser
Laser
Tasarımcı	Bruce Kirby, 1969
Uzunluk	4,23 m
Genişlik	1,37 m
Ağırlık	56,7 kg
Draft	787 mm
Yelken alanı	7,06 m²
Malzeme	Ahşap ve fiber
Kişi sayısı	1

Tarihçe

Laser, günümüzde en yaygın dingilerden biri olmanın yanı sıra, en büyük olimpik yelken yarış sınıfıdır.^[2] Kanadalı yelkenci Bruce Kirby tarafından 1970'te tasarlanan Laser, 200 bini aşan toplam üretimiyle günümüzde 140 ülkede kullanılmaktadır.^[3]

İlk üretilen ve 'weekender' (haftasonu teknesi) olarak adlandırılan prototip teknenin yelkeninde 'Thanks God It's Friday' kelimelerinin baş harfleri 'TGIF' yer alıyordu. 'Tanrıya şükür Bugün Cuma' anlamına gelen bu kısaltma, haftasonunun yani 'weekender'la denize açılma vaktinin geldiğini ima ediyordu. Tekne, daha sonra sergilendiği 1971 New York Boat Show'da günümüzde bilinenn ismini aldı.^[2]

Laser'in en temel özelliği eş tasarım/tek tip olmasıdır. İlk tasarlandığından beri tasarımında donanım geliştirmeleri haricinde pek bir değişiklik olmamıştır. Dolayısıyla teknelerin yaşları göz önüne alınmazsa tümü eş sayılabilirler. Bu özelliğinden ötürü Laser, yarışlarda, malzemeden çok, sporcuların yelken bilgi ve becerilerini öne çıkarır. Laser, bu özelliği nedeniyle yarış sınıfı olarak hızla gelişmiş ve 1996 Yaz Olimpiyatları'na Standart tipiyle dahil edilmiştir. Aynı yıl olimpiyatlarda 56 ülkenin katılımıyla tüm spor dalları içerisinde en fazla ülkenin temsil edildiği spor branşı olmuş ve bu durum takip eden dört olimpiyatta da değişmemiştir. 2008 itibarıyla Kadınlar kategorisinde Radial tipinin de eklenmesiyle birlikte günümüzde Laser, en büyük olimpik yarış sınıfı olmuştur.^[2]

Laser'in ilk dünya şampiyonası 1974 senesinde 24 ülkenin katılımıyla Bermuda'da gerçekleştirilmiştir.^[2] Düzenlenen bu ilk dünya şampiyonasında altın madalya Peter Commette'ye giderken, gümüş madalyayı Norm Freeman, bronz madalyayı ise Chris Boome almıştır. Günümüze kadar aralıksız devam eden şampiyona tarihinde en çok madalya 8'i altın olmak üzere 11 amadalya ile Brezilyalı Robert Scheidt tarafından kazanılmıştır. Onu 4 Altın ve 1 gümüş ile Avustralyalı Tom Slingsby ve 3 altın ile yine Avustralyalı Glenn Bourke takip etmektedir.^[4]

Özellikleri

Genelde optimist sınıfından sonra yelkenciler laser sınıfını tercih ederler. Laser da, optimiste benzer bir şekilde, tek kişilik, hızlı ve performanslı bir sınıftır. Salması hafiftir ve dengeleyici özelliği olmadığı için tüm dengeyi kurma tekneyi kullanana aittir. Hafif havalarda bu çok zor olmasa da sert havalarda özellikle rüzgâra karşı tırmanılan seyirlerde tekne her yelkenli gibi rüzgâr altına doğru yatar. Bu yatmayı hafif salma karşılayamadığı için kullanan kişinin vücudunu teknenin dışına atarak dengeyi bu şekilde sağlaması gerekir. Bu harekete trapeze çıkmak denir. Denge sağlanamadığı zaman devrilen ve düzeltilmesi gereken bir sınıf olma özelliği taşır.

Laser gövdesine 3 farklı tipte yelken takılabildiği için çok yaygın bir sınıftır. Sporcular kilolarına ve gelişimlerine göre 4,7, 5,76 ve 7,06 metrekarelik yelken kullanabilirler. 5.76 metrekarelik yelkenli Lasere Laser Radial ve 7,06 metrekarelik yelkenli lasere Laser Standart denir.

Laser tipleri

Laser ilk tasarlandığında yaklaşık 7 m² olan yelkenliyle piyasaya girmişti. Fakat daha zayıf ve kadın yelkenciler için bu yelken alanı oldukça zorlayıcı oluyordu. Bu yüzden zamanla aynı laser gövdesi üzerine takılabilen daha küçük metrekareye sahip yelkenler üretildi. Farklı yelkenlerin aynı gövdeye takılabilmesi için Laser direği iki parçalı haldedir. Alt direk ve üst direkt olarak adlandırılan bu parçalardan alt direk, 3 farklı boyda üretilmekte ve farklı yelken boyutlarında toplam direk boyunu uzatmak ya da kısaltmak ve Laser 4.7 için direğe geri büküm sağlamak için kullanılmaktadır.

Laser 4.7

Yelken alanı 4.7 m² olan Laser 4.7, optimist sınıfından sonra başlangıç için laserın en uygun sınıfıdır. Laser Radial'dan sonra ortaya çıkmıştır. Laser firmasının ölçümlerinde kullacının 35 ile 50 kg olması ideal olarak belirtilmiştir. Yarışlarına girmek için 18 yaşın altında olmak gerekir. Olimpik bir sınıf değildir ama Avrupa ve Dünya Şampiyonaları vardır.

Laser Radial

Yelken alanı 5.7 m²'dir. Yelken alanı bakımından orta boydaki laser sınıfıdır. Laser firmasının ölçümlerinde kullacının 55 ile 70 kg olması ideal olarak belirtilmiştir. Avrupa ve Dünya Şampiyonaları vardır. Ayrıca Kadınlar kategorisinde 2008 Yaz Olimpiyatları itibarıyla olimpik bir sınıf olmuştur.^[5]

Laser Standart

Yelken alanı 7.06 m²'dir. Yelken alanı bakımından en büyük laser tipidir. Laser firmasının ölçümlerinde kullacının 60 kg ve üstü olması ideal(60 kg ile iyi bir performans elde edilemeyebilir, eğer kilonuz düşük ise boyunuzun uzun olması sizin tekneyi daha iyi kullanabilmenizi sağlar) olarak belirtilmiştir. Olimpik bir sınıftır ve ayrıca her yıl Avrupa ve Dünya Şampiyonaları düzenlenmektedir.

Donanımda dikkat edilmesi gerekenler

Yelken direğe geçirilirken, direğin perçinli olan yani hassas noktası geride bırakılmalıdır. Böylece basınç hassas noktaya direkt olarak temas edemez ve direğin kırılma olasılığı azalır.
Salma mutlaka iple, mümkünse gergin bir lastikle bağlanmalıdır. Bağlanmaz ise tekne devrilince tekneden ayrı yüzer ve onu yakalayıp Laser'ı düzeltmek çok zor olur.
Direkle tekne arasına bir emniyet ipi takılmalıdır. Devrilme durumunda bu ip sayesinde direğin, gövdeden ayrılmaması sağlanır.
Trapez kolonu lastikle gerdirildikten sonra, trapez sırasında bacakların kırılmamasını sağlayacak şekilde bir ip ile kolon sabitlenmelidir.
Denize çıkarken özellikle Laser'ın dış tıpası takılmalıdır. Takılmadığı takdirde Laser'ın içi litrelerce su alır ve tekne batma seviyesine gelir. Bord içindeki yüzdürücü hava tankları sayesinde Laser batmasa da çok yavaşlar ve seyir bakımından tehlikeli durum yaratır.

Türkiye'de Laser

Türkiye'de Laser Türkiye Şampiyonları'na 100'e yakın sporcu katılır. 1995 yılında Selim Kakış'ın Laser Radial sınıfında Avrupa Şampiyonu olmasıyla başlayan şampiyonluklar zinciri; 1998, 1999 ve 2000 yıllarında üst üste 3 sene boyunca Alp Alpagut'un Avrupa Şampiyonu olmasıyla devam etmiştir. Ayrıca Laser Radial gençlerde 2000 yılında Güray Zünbül, Dünya Şampiyonu olmuştur. Yine 2000 yılında Laser Radial sınıfında Kemal Muslubaş, Dünya Şampiyonası'nda beşinci olmuştur ve Türkiye'yi 2004 Atina Olimpiyatları'nda Laser Standart sınıfında gururla temsil etmiştir. 2003 yılı Laser 4.7 Dünya Şampiyonası'nda Onur Derebaşı dünya şampiyonu ve Mustafa Çakır dünya üçüncüsü olmuştur.Yine aynı yarışta kızlar kategorisinde Ayda Ünver dünya şampiyonu olmuştur.

Türkiye Şampiyonaları

Laser sınıfında Türkiye Şampiyonaları 1987 yılından beri yapılmaktadır.^[6] 1987'de sadece Laser Standart sınıfıyla yapılan Türkiye Şampiyonaları, 1991'de Laser Radial ve 1996'da Laser 4.7 sınıflarının katılımıyla genişlemiştir. 2011 yılı itibarıyla Laser Türkiye Şampiyonası'na 96'sı Laser 4.7, 36'sı Laser Radial ve 14'ü Laser Standart sınıfında olmak üzere toplam 146 sporcu katılmıştır.^[7]

Türkiye Şampiyonaları
Yıl, Yer	Sınıf	Kategori	Altın	Gümüş	Bronz
1987, Çeşme, İzmir	Standart	Gençler	Menderes Tosun	Varol Hepaguşlar	Özden Saral
1987, Çeşme, İzmir	Standart	Büyükler	Alp Salman	Erhan Uzun	Tuğyan Yurtsever
1988, Çeşme, İzmir	Standart	Gençler	Eralp Hoşgör	Hakan Uluğtekin	Armağan Sevinçer
1988, Çeşme, İzmir	Standart	Büyükler	Erhan Uzun	Ersin Yazgan	Samim Dane
1989, Çeşme, İzmir	Standart	Yıldızlar	Kenan Bahadırlı	Gökhan Demirli	Selim Kakış
		Gençler	Eralp Hoşgör	Armağan Sevinçer	Cüneyt Sevinç
		Büyükler	Erhan Uzun	Ersin Yazgan	Rıfat Ökten
		Kadınlar	Emine Ünsal	Almia Uluer	Fulya Kemer
1990, Çeşme, İzmir	Standart	Genel	Ersin Yazgan	Çetin Salman	Mahir Ulutaş
		Yıldızlar	Murat Sert	Alp Alpagut	Barış Selamioğlu
		Gençler	Eralp Hoşgör	Kenan Bahadırlı	Selim Kakış
		Büyükler	Ersin Yazgan	Çetin Salman	Mahir Ulutaş
		Kadınlar	Serpil Uyanık	Almia Uluer	Elif Bahadırlı
1991, Çeşme, İzmir	Radial	Erkekler	Murat Sert	Barış Selamioğlu	Vecih Tennioğlu
	Radial	Kadınlar	Emine Ünsal	Serpil Uyanık	Almia Uluer
	Standart	Büyükler	Ersin Yazgan	Ahmet Eryıldırım	Mahir Ulutaş
1992, İstanbul	Radial	Genel	Alp Alpagut	Murat Sert	Orkun Soyer
	Radial	Kadınlar	Serpil Uyanık	Ebru Tozan	Aslı Sencer
	Standart	Genel	Eralp Hoşgör	Ersin Yazgan	Mahir Ulutaş
1993,	Radial	Genel	Selim Kakış	Orkun Soyer	Alp Alpagut
	Radial	Kadınlar	Zuhal Şen	Gamze Altay	Deniz Karacaoğlu
	Standart	Genel	Ersin Yazgan	Şükrü Eryıldırım	Çağlayan Sevinçer
1994, İstanbul	Radial	Genel	Selim Kakış	Tuğberk Uca	Oğuz Özer
	Radial	Kadınlar	Deniz Karacaoğlu	Serpil Uyanık	Gamze Altay
	Standart	Genel	Orkun Soyer	Alp Alpagut	Mahir Ulutaş
1995,	Radial	Genel	Selim Kakış	Metin Özhan	Ufuk Sahillioğlu
	Radial	Kadınlar	Deniz Karacaoğlu	Ebru Tozan	Meliha Onursal
	Standart	Genel	Mahir Ulutaş	Alp Alpagut	Orkun Soyer
1996,	4.7	Genel	Ertan Kaya	Tolga Ekmekçi	Serkan Özgönenç
	Radial	Genel	Hakan Yılmaz	Serhan Doğrutürk	Burak Görkemli
	Radial	Kadınlar	Deniz Karacaoğlu	Meliha Onursal	Gül Aybers
	Standart	Genel	Selim Kakış	Alp Alpagut	Kemal Muslubaş
1997, İskenderun	4.7	Genel	Burak Tahmaz	Erhan Karagün	Ertan Kaya
	Radial	Genel	Hakan Yılmaz	Nerkan Azap	Serhan Doğrutürk
	Radial	Kadınlar	Kevser Müezzinoğlu	Meliha Onursal	Yeliz Semerci
	Standart	Genel	Ali Kemal Tüfekçi	Alp Alpagut	Kemal Muslubaş
1998, İstanbul	4.7	Genel	Levent Peynirci	Erdinç Arslan	Burak Tahmaz
	Radial	Genel	Alp Alpagut	Mehmet Sevinç	Hakan Yılmaz
	Standart	Genel	Ali Kemal Tüfekçi	Sinan Sümer	Aydın Yurdum
1999, Çeşme, İzmir	4.7	Genel	Can Korkut	Efe Akmen	Cem Çatıkkaş
	4.7	Kadınlar	Tuğçe Subaşı	Ayda Ünver	Göksun Batu
	Radial	Genel	Alp Alpagut	Orkun Soyer	Oğuz Ayan
	Radial	Kadınlar	Kevser Müezzinoğlu	Sibel Yıldırım	Meliha Onursal
	Standart	Genel	Sinan Sümer	Levent Özgen	Armağan Kırseven
2000, Çeşme, İzmir	4.7	Genel	Mahmut Saral	Can Korkut	Deniz Çınar
	4.7	Kadınlar	Tuğçe Subaşı	Göksun Batu	Ayda Ünver
	Radial	Erkekler	Güray Zünbül	Sait İzmit	Metin Şerifhan
		Genç Erkekler	Güray Zünbül	Sait İzmit	Nevzat Taşkın
		Kadınlar	Deniz Karacaoğlu	Kevser Müezzinoğlu	Yasemin Akyıl
	Standart	Genel	Ali Kemal Tüfekçi	Orkun Soyer	Kemal Muslubaş
2001, Sinop	4.7	Genel	Ercan Karagün	Özer Ögütken	Koray Ezer
	4.7	Kadınlar	Tuğçe Subaşı	Didem Şarman	Melis Altınbaşlı
	Radial	Genel	Nevzat Taşkın	Kayhan Öğretir	Özgür İnam
		Gençler	Nevzat Taşkın	Kerem Can Süer	Arif Ayaz
		Kadınlar	Yasemin Akyıl	Kevser Müezzinoğlu	Göksun Batu
	Standart	Genel	Alp Alpagut	Sinan Sümer	Güray Zünbül
2002, Samsun	4.7	Genel	Ateş Çınar	Tuğçe Subaşı	Mustafa Çakır
		Kadınlar	Tuğçe Subaşı	Özüm Oğuzbayır	Didem Şarman
		Junior	Onur Pekçetin	Aykut Saral	Burak Gümüş
	Radial	Genel	Kayhan Öğretir	Utku Ören	Onur Derebaşı
	Radial	Gençler	Utku Ören	Onur Derebaşı	Deniz Çınar
	Standart	Genel	Kemal Muslubaş	Ali Kemal Tüfekçi	Metin Şerifhan
2003, Çeşme, İzmir	4.7	Genel	Ateş Çınar	Ercan Karagün	Onur Pekçetin
		Kadınlar	Ayda Ünver	Cansın Karga	Didem Şarman
		Junior	Onur Bilgen	Alican Kaynar	İstem Oğuzbayır
	Radial	Genel	Mehmet Sevinç	Nevzat Taşkın	Özgür İnam
	Radial	Gençler	Serdar Şengül	Murat Tan	Can Yücel
	Standart	Genel	Ali Kemal Tüfekçi	Kemal Muslubaş	Güray Zünbül
2004, Karşıyaka	4.7	Genel	Serkan Yapan	Yiğitcan Gülle	Onur Pekçetin
	4.7	Kadınlar	Cansın Karga	İstem Oğuzbayır	Ayşegül Engin
	Radial	Genel	Onur Derebaşı	Mehmet Sevinç	Özgür İnam
	Radial	Gençler	Onur Derebaşı	Alican Kaynar	Onur Bilgen
	Standart	Genel	Kemal Muslubaş	Mustafa Çakır	Murat Tan
2005, Çeşme, İzmir	4.7	Genel	Güney Can Kaptan	Saruhan Çınay	Reşat Yalaz
	4.7	Kadınlar	İstem Oğuzbayır	Nilsu Örgen	Hazel Candoğan
	Radial	Genel	Serkan Yapan	Murat Tan	Necdet Elmasoğlu
	Radial	Gençler	Serkan Yapan	Necdet Elmasoğlu	Onur Bilgen
	Standart	Genel	Onur Derebaşı	Mustafa Çakır	Alican Kaynar
2006, Samsun	4.7	Genel	Kaan Mazlumca	Canberk Karahan	Emrah Taşlı
	4.7	Kadınlar	Arya Sevgen	Berke Ardıç	Nazlı Çağla Dönertaş
	Radial	Genel	Ercan Karagün	Reşat Yalaz	Onur Bilgen
	Radial	Kadınlar	Ayda Ünver	Yeşim Tezcan	Gülşah Aktaş
	Standart	Genel	Kemal Muslubaş	Alican Kaynar	Güray Zünbül
2007, İzmit	4.7	Genel	Cem Selçuk	Utku Gönener	Canberk Karahan
		Kadınlar	Arya Sevgen	Nazlı Çağla Dönertaş	İpek Yolyapan
		Junior	Özer Özmutlu	Emir Karaman	Doğan Sidar
	Radial	Genel	Ercan Karagün	Serkan Yapan	Yaşar Celal Tümşen
	Radial	Gençler	Yaşar Celal Tümşen	Berkcan Biren	Bahadır Ekin
	Standart	Genel	Güray Zünbül	Alp Alpagut	Güney Can Kaptan
	Standart	Gençler	Güney Can Kaptan	Onur Derebaşı	Onur Bilgen
2008, Çayırova	4.7	Genel	Alican Keleş	Levent Ahıskalı	Mithat Can Alagöz
		Kadınlar	Nazlı Çağla Dönertaş	Nazlı Hilal Karadeli	Ceren Celayir
		Junior	Alp Rona Rodopman	Kaan Tuna	Pınar Kaynar
	Radial	Genel	Ayda Ünver	Serkan Yapan	Bahadır Ekin
	Radial	Gençler	Bahadır Ekin	Can Bayülken	Utku Gönener
	Standart	Genel	Saffet Onur Bilgen	Onur Derebaşı	Mustafa Çakır
	Standart	Gençler	Saffet Onur Bilgen	Yaşar Celal Tümşen	Alican Kaynar
2009, Bodrum, Muğla	4.7	Genel	Levent Ahıskalı	M. Onur Durak	Okan Arın
		Kadınlar	Nazlı Hilal Karadeli	Buse Karagöbek	Pınar Kaynar
		Junior	Kerim Ordu	İnanç Haliloğlu	Mert Y. Zenginer
	Radial	Genel	Serkan Yapan	Onur Derebaşı	Orsa Reis Levent
		Kadınlar	Berke Andiç	Nazlı Çağla Dönertaş	Ecem Güzel
		Gençler	Orsa Reis Levent	Mehmet Haliloğlu	Sarper Çelebi
	Standart	Genel	Saffet Onur Bilgen	Cem Gözen	Utku Gönener
2010, Bodrum, Muğla	4.7	Genel	M. Onur Durak	Abdullah Bağlıca	Tora S. Kutoğlu
		Kadınlar	Nazlı Hilal Karadeli	Buse Karagöbek	S. Sırma Karaca
		Junior	Tolga Atay	Fikret Ege Üret	Doğancan Cihangir
	Radial	Genel	Levent Ahıskalı	Alp Rona Rodopman	Mithatcan Alagöz
		Kadınlar	Nazlı Çağla Dönertaş	Berke Andiç	Pınar Kaynar
		Gençler	Levent Ahıskalı	Alp Rona Rodopman	Mithatcan Alagöz
	Standart	Genel	Saffet Onur Bilgen	Mustafa Çakır	Alican Başeğmez
	Standart	Gençler	Alican Başeğmez	Utku Gönener	Can Bayülken
2011, Didim	4.7	Genel	Onur Özkaya	Hasan Sal	Doğa Arıbaş
		Kadınlar	Zeynep Yentür	S. Sırma Karaca	Selin Başeğmez
		Junior	Selim Hekimoğlu	Nogay Dökmeci	Yasin Yılmaz
	Radial	Genel	Nazlı Çağla Dönertaş	Alp Rona Rodopman	H. Okan Arın
		Kadınlar	Nazlı Çağla Dönertaş	Pınar Kaynar	Ceren Celayir
		Gençler	Alp Rona Rodopman	H. Okan Arın	M. Onur Durak
	Standart	Genel	Saffet Onur Bilgen	Mustafa Çakır	Alican Başeğmez
	Standart	Gençler	Can Bayülken	Anıl Berk Baki	Mehmet Haliloğlu
2012, Çeşme, İzmir	4.7	Genel	Selim Hekimoğlu	Bora Olcav	Mustafa Sergen Birincioğlu
		Kadınlar	Zeynep Yentür	Deniz Dağdelen	Selin Başeğmez
		Junior	Mehmet Duran Dinç	Barbaros Hekimoğlu	Uğur Esen
	Radial	Genel	Nazlı Çağla Dönertaş	Can Akdurak	Pınar Kaynar
		Kadınlar	Nazlı Çağla Dönertaş	Pınar Kaynar	Ecem Güzel
		Gençler	Can Akdurak	Pınar Kaynar	Fırat Şahin
	Standart	Genel	Mustafa Çakır	Güney Can Kaptan	Mehmet Haliloğlu
	Standart	Gençler	Mehmet Haliloğlu	Alp Rona Rodopman	Mustafa Onur Durak

Yeryüzündeki Laser Sayıları

Yer	Laser Yelkenli Sayısı ^[8]
Kuzey Amerika	70.056
İngiltere	23.663
Almanya	10.697
İtalya	9883
Fransa	8929
Hollanda	6632
Türkiye	623

Dış bağlantılar

http://www.yelkenokulu.com/lasersinifi.html 13 Şubat 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.

Notlar

^ ^a ^b ^c ^d "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
^ ^a ^b ^c ^d Alpagut, A., Soyer, O. (2011). Laser ve Ötesi: Genç Yelkencinin El Kitabı. Amatör Denizcilik Federasyonu (ADF), 164.
^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 9 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
^ "Arşivlenmiş kopya". 2 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.
^ 2006 yılı verilerine göre

Kaynakça

[ILCA_1-1] "Arşivlenmiş kopya". 28 Temmuz 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.

[LASER_VE_ÖTESİ-2] Alpagut, A., Soyer, O. (2011). Laser ve Ötesi: Genç Yelkencinin El Kitabı. Amatör Denizcilik Federasyonu (ADF), 164.

[ILCA_2-3] "Arşivlenmiş kopya". 17 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2012.

[en_wiki_1-4] "Arşivlenmiş kopya". 5 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2012.

[OTHER-5] "Arşivlenmiş kopya". 13 Kasım 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.

[TYF_old_1-6] "Arşivlenmiş kopya". 9 Mayıs 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.

[TYF_new_1-7] "Arşivlenmiş kopya". 2 Ocak 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Ağustos 2012.

[8] 2006 yılı verilerine göre

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]