Kullanıcı:Sêmsurlu/Xisor Aşireti

Xisor Aşireti

Xisor Aşireti çoğunlukla Alevi inancına bağlı bir Aşiret olup Kürtçenin Kurmanç lehçesi ile konuşan Bir Kürt Aşiretidir. Günümüzde çoğunluk ile Adıyaman'da yaşamlarını sürdürmektedirler bunun yanı sıra Afrin de Malatya,Kahraman Maraş,Gazi Antep Gibi çevre illerede yayılmışlardır

"Xisor" ismi Kürtçe: Xıdırsor (Kızıl Hıdır) anlamına gelmektedir, Osmanlıda Hıdırsorlu-Hızır Servan(Hızır aslanı)-Hıdsor Gibi isimlerlede anılmıştır

Aşiretin: Dersim(Tunceli) nin pertek ilçesinde bulunan Zewe(Dorutay) ve Adıyamanın çelikan ilçesinde bulunan Bulam kasabası gibi Merkezi noktaları vardır buna bağlı olarak Ağuçan/kureyşanda 4 yol olaraktan Üryan Hızırları ele Alır Xisor Aşiretide Adıyaman yolunun yani en kalabalık yolun Talipleridir .

Aşiretin tarihçesi

Aşiretin Dersim'den gelme olduğuna inanılır bunun sebebi ocakları yani dergâhları da Dersim (Tunceli) Pertek ilçesinde bulunan zewe (Dorutay) köyündedir.

12.yy sonu 13yy. başlarında Hısnı-mansur (Adıyaman)da varlık gösterirler ve 1239 da başlayan Baba İshak Olayları'nda yer alırlar çünkü isyan Aşiret bünyesinde olan Adıyama'nın merkezinden ve Günümüzdeki Maraş'ın Elbistan bölgesinden çıkmış olup dönemin Anadolu Selçuklu Devleti'nin yarısından çoğunu eline almıştır Bu esnada Aşiret Dersimden Güneye yayılmıştir 1244 yılında ise isyan Türkmen alevisi olan baba ishakın ölümü ve müridlerin dağlara çıkması ile son bulur ( Selçuklu ile Üryan Hızırın arası 13.yy başlarında gayet iyidir İsyan hükümetin değişmesi ile bu boyutta gelmiştir bir Alevi devleti Yani hilafeti hedeflenmiştir)Bu dönemde Aşiret bilincinden çok Ocak/Dergah Yani dini anlamda yer almışlardır

Daha sonraki yıllarda ise Xisorlar Ve çevresindeki çoğu akrabası olan Aşiretler ile Safevi bağları başlamıştır ve Yavuz Sultan Selime karşıda Şah İsmail safında yer almıştırlar hatta daha sonraki yıllarda 2.şah İsmail in tahta geçip Aleviliği(Şii) resmi dinden kaldırması Olayı 1577 yılında Elbistan bölgesinde Xisor-İzol-kaw asiretlerinin ayaklanmasına yol açmıştır fakat bu ayaklanma kendiliğinden bir süre sonra yok olmuştur ...

17.yy Aşiret İçinde parçalanmıştır ve Xidirsor bazı kaynaklarda Hıdır sorlu olarak Reşwan aşireti (konfederasyonu) içinde gösterilsede Aşiretin Dersimden(Tunceli) Gelmesi bunu olanaksız Hala getirir Reşwanlarin Dersim ile bağı yoktur Fakat Akraba aşiretler oluşları ve aynı yörede uzun zamandır yaşamaları Aralarındaki bağı güçlendirmiştir Bunun için bir kesim günümüzde Reşan konferadasyonu içinde yer edinmiştir(Reşan-Reşwan içindeki Akraba Aşiretlerin ortak ismi denebilir)

Aşiret içinde yerli Xisor ve kürtçe:koçer(göçebe) Xisorlar olarak Aşiret ikiye ayrılır günümüzdeki Adıyamanda ve Malatya da yani hısnı-mansur vilayetinde yaşayanlar yerli çevre illere yaylalara Gidenlere ise koçer Xisor denir. Xisrolar bir Aşirete bağlı Bir kol değil bir kürt kabilesinin ve çevrenin akraba Aşiretlerinin inandıkları değerler veya inanışlarından aldığı ortak ismidir bir Federasyon yani beylik mantığı vardır çünkü sosyal bir aşirettir , kendi başına bir Aşiret olup Bir çok Akrabalık bağı bulunan Aşiretler vardır bu kültür ve benzeri bir çok sebebe bağlana bilir bir konudur. Günümüzde dahi bir çok akraba Aşireti vardır (Rışwan,Canbeg,Şadıllı,koçgiri)

Günümüzdeki Xisor Aşireti çoğunlukla Adıyamanın merkezin ve çelikan dağ köylerinde yaşarlar Ve ovadaki köyler ise asimile olmuştur Çoğu Hanefi inaçini benimsemişlerdir, kültürel olaraktan çok zengin olan Xisor bölgesinde bir çok kültürel etkinlik denenmiş ve bu Alevi görüşlerinde en çok söz sahibi olan Aşiretlerden biri olmalarını sağlamıştır.

Üryan Hızır Ocağı ile bağları

Üryan Hızır Ocağı 12-13 yy'da temeli atılan bir dergâhtır ve bugün bir çok yerde makam vb. olsa da merkezî türbe (Dergah) Dersim Pertekin Zewe köyündedir. Bunun yanında kayıtlarda Üryan Hızır Ocağı'nın 50-70 kolu olduğu bilinmektedir.

Üryan Hızır Ocağı talipleri sayısı ve bir çok nedenden en büyük Alevi ocaklarından biridir. Bunu sağlayan da Xisor Aşiretinin kültürünü muhafaza edip, koruyabilmesidir.

Üryan Hızır Ocağı'na bağlı Aşiret-oymak-ocaklar: (Üryan Hızır ocağı mekanebnesinde geçen)

Garib Musa oymağıyla müridlerdir.
Ağuiçen oymağıyla müridlerdir.
Delü Bilican (Delü Berhucan) oymağıyla müridlerdir.
Musa-i Herdi oymağıyla müridlerdir.
Sinemilli oymağıyla müridlerdir.
Memzerli oymağıyla müridlerdir.
Delibaşlı oymağıyla müridlerdir.
Hûbyârlı oymağıyla müridlerdir.
Melkiş Beyleri oymağıyla müridlerdir.
Kirarebi Mavan (Kerarre bi-mavale) oymağıyla müridlerdir.
Görmüşlü Orum oymağıyla müridlerdir.
Bezazi oymağıyla müridlerdir.
Engüzek oymağıyla müridlerdir.
Kiriş oymağıyla müridlerdir.
Kılıçlı oymağıyla müridlerdir.
Kuşçulu oymağıyla müridlerdir.
Derikanlu oymağıyla müridlerdir.
Göçülü oymağıyla müridlerdir.
Dink (Denk) oymağıyla müridlerdir.
Mukur oymağıyla müridlerdir.
Atcalu (Atmalu) oymağıyla müridlerdir.
Keşanlu oymağıyla müridlerdir.
Yabanlu oymağıyla müridlerdir.
Şeyh Kanlu oymağıyla müridlerdir.
Yaşlu oymağıyla müridlerdir.
Baran oymağıyla müridlerdir.
Kamhı oymağıyla müridlerdir.
Gendüsi (Kendüsi) oymağıyla müridlerdir.
Kızıl Mağaralı oymağıyla müridlerdir.
Seydin oymağıyla müridlerdir.
Ağakebir (Ağakin) oymağıyla müridlerdir.
Kalenderlü oymağıyla müridlerdir.
Sürgüçlü oymağıyla müridlerdir.
Kazalı oymağıyla müridlerdir.
Kavaklı oymağıyla müridlerdir.
Perzeli oymağıyla müridlerdir.
Gümüşkanlı oymağıyla müridlerdir.
Çavuşlu oymağıyla müridlerdir.
Emirdaş oymağıyla müridlerdir.
Hoşti oymağıyla müridlerdir.
Kazazi oymağıyla müridlerdir.
Ergün (Ergük) oymağıyla müridlerdir.
Aşağı Ergün (Aşağı Ergük) oymağıyla müridlerdir.
Çerçem oymağıyla müridlerdir.
Gercan oymağıyla müridlerdir.
Mürkanlu (Mûrganlı) oymağıyla müridlerdir.
Akkoyunlu oymağıyla müridlerdir.
Cengiz Han oymağıyla müridlerdir.
Horbazlı oymağıyla müridlerdir.
Mamalı oymağıyla müridlerdir.
Çerhaşlı oymağıyla müridlerdir.
Kara Kürd oymağıyla müridlerdir.
Şadıllı oymağıyla müridlerdir.
Şakaklı oymağıyla müridlerdir.
Çepnili oymağıyla müridlerdir.
Kara Çukalı oymağıyla müridlerdir.
Tahtacı oymağıyla müridlerdir.

Kültürel ilişkiler

Xisor Aşireti içinde kültürel ilişkiler gelişmiştir Aşiret kendi İçinde özellikle Ticaret konusunda Bir birleri ile bağ içinde olup her konuda Aşiret bünyesindekilere Destek sunmayı amaçlayan bir mantık yürütmeye özen gösteririler Aşiret içinde bu nedenle insanlar aile bağı olaraktan birbirlerine bağlıdırlar bunu pekiştirmek içinde bir çok Uygulama yoluna gitmişlerdir Bunların başında kirvelik veyahut kendi içlerinde gelin alıp verme kavramı başta olup Aşirete ailerler arasındaki bağı güçlendirmiştir İnanç bakımındanda Dedelerin kendi Taliperinin oldukları köylere gitmeye özen göstermesi her ocağın içindeki yola bağlı olan köylerin ilişkilerini olumlu yönde etkiler ve birlik ve beraberlik sağlanır

bunun yanında gerek inanç bakımından gerek kültürel bakımdan zamanla Rışvan,kawi,Balyan,şadıllı vb aşiretler ile akrabalik bağları gelişmiştir

Geçim kaynakları

Günümüzde başlıca Xisor aşireti Tütün üzerine tarım ile Kendini gösterir Türkiyede hatrı sayılır bir miktarda tütün üretimi yapıp en başta yer alırlar bulundukları bölgenin tütüne elverişli olması kendilerine Maddi büyükbir imkan sağlar, bunun yanı sıra 20.yüzyılda hayvancılık ön planda idi fakat günümüzde bunun zorlukları nedeni ile hayvancılık ikinci plandadır ek geçim kaynakları ise: Arpa-buğday tarımı üstüne kuruludur.

Giyim kültürü

Giyim bakımından kültürünü en iyi koruyan Aşiretlerden biride Xisor aşiretidir günümüzde dahi 50 yaşın üstündeki Kadınlarda Yüzlerce belki binlerce yıllık bir kıyafet kültürü göze çarpar kadınlar:el dokuma bir eşarp biçimi ile kullık.çit vb. isimleri olan (şapkayı)üstüne yazma atarak giyinirler Erkekler ise Siyah çoğunlukta olmak üzere bir gömlek ve Önlük takımı ile dikkatleri üstüne çekerler yanı sıra son 100-120 yıldır kasket olarak adlandıran şapka aşirette yaygındır öncesinde erkeklerde Kendine özgü bir mezepotya geleneklerine özgü Şapka,Sarık vb takarlardı vede inançlarına göre yeşil renkte kutsaldır.

Aşiretin kolları

Xidirsor(Xisor) Aşireti kolları

          HESAN Tujikler

(bir kısmı günümüzde Hanefi)

-Alikan (kendi içine kolları vardır)

-Teşikan

-Geller

-mamsur

-mamkuran

(Hesan tujik bir Alevi piri olup hakında bir çok efsane vardır günümüzde bu Alevi dedesinin soyundan gelen çocukların aşiretin listesidir, Aşiret bölündükten sonra özlellikle Alikan farklı yörelere iskan edilmiştir Aslı Adıyaman-malatya dır)

             Xıdırsor

(Direk aşiretten Gelen)

-Zaxuran(Mardin'e iskan edilmiştir Pertekten)

-Çoğraş(Çawraş:karagöz)

-Bulam

-hacili(hacılar)

-Şakak"şikak" (Dersimde yaşarlar)

-çakallı

Federasyon/Beylik bağı ile: (Akrabalik) Üryan Hızır ocağı Bağlı aşiretler:kaynak: üryan Hızır mekanebnesinde yer alan 1157 yılındaki belge

-Şadıllı

-CanBeg

-Reşwan

-Sinemilli

-Ağuçan

-Bezaz(Berazi)

-Balyan(kalender)

-etmenki(atmalu-atcalu)

Rumiyan(Sonradan Dahil olur)

(Toplam 60-70 oymak ismi geçer)

Başlıca yerleşimler

Aşiretin başlıca yerleşimleri: Adıyaman-Kahraman Maraş-Malatya-Gazi Antep Suriye:(Efrîn:Afrin) Dersim(Tunceli). Mardin,Sivas,Erzincan(Tercan),Erzurum(Aşkale),Diyarbakır(zahuranlı)Mersin,Adana,Batman... gibi bölgelere dağılmıştır. (Aşiretten kopan Aşiretler Farkı Yörele dağılmışlardir ve Türkiyenin çeşitli yerlerinde yaşarlar)

60-70 oymaktan(kol) oluşan farklı bölgelerdede ocak ile ilişkileri olan yerleşkeleri vardır Fakat Bunların Hepsi Xisor ile bağdaşmaz.

16-17yy temsili bir alevi(kizilbaş) Askeri Çizimi

Kaynakça

Yeşilyurt, Mustafa (2022). Ümit Atlı (Ed.). Üryan Hızır (Sultan Hıdır) Ocağı Emirler Ocağı. İstanbul: İmam Rıza Dergâhı Yayınları. ISBN 978-625-7192-32-3.
Sykes, Mark (1908). The Kurdish Tribes of the Ottoman Empire. 38. The Journal of the Royal Anthropological Institute of Great Britain and Ireland. JSTOR 2843309.
Özdemir, Erhan (Aralık 2023). "Alevilikte Bir Sürek: Adıyaman Aleviliğinde Sofiler ve Müzik". Alevilik-Bektaşilik Araştırmaları Dergisi. doi:10.24082/2023.abked.430.
Hatungil, Tanla. "Dersim Alevi Geleneğinde Bir Tarihsel Ocak: Ağuçan". Ağuçan 1. Academia.edu.