Koko (goril)

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Koko
TürüBatı ova gorili
CinsiyetiDişi
Doğum04 Temmuz 1971(1971-07-04)[1]
San Francisco Hayvanat Bahçesi, ABD
Ölüm19 Haziran 2018 (46 yaşında)
Woodside, Kaliforniya, ABD
Tanınması
Resmî site

Koko veya Hanabiko (4 Temmuz 1971 - 19 Haziran 2018), Amerikan İşaret Dilinin (ASL) değiştirilmiş bir versiyonundan birçok el işareti öğrendiği bilinen bir dişi batı ova goriliydi. Koko, San Francisco Hayvanat Bahçesi'nde doğdu ve hayatının çoğunu Woodside, Kaliforniya'da[2] Santa Cruz Dağları'ndaki The Gorilla Foundation'ın koruma alanında geçirdi.[3] "Hanabiko" (花火子) adı Japonca kökenlidir ve "havai fişek çocuk" anlamına gelir. Çünkü Koko'nun doğum tarihi, ABD'nin Bağımsızlık Günü olan 4 Temmuz günüdür. Koko, bir yavru kediyi evcil hayvan olarak benimseyip, ona bir isim verdiğine dair bir rapor üzerine halkın ve bilim dünyasının dikkatlerini üzerine çekti.

Eğitmeni ve bakıcısı Francine Patterson, Koko'nun Patterson'un "Goril İşaret Dili" (İngilizce: Gorilla Sign Language=GSL) olarak adlandırdığı 1000'den fazla işaretten oluşan aktif bir kelime dağarcığına sahip olduğunu bildirdi.[4][5] Bu, Koko'nun kelime dağarcığını üç yaşındaki bir insanla aynı seviyeye getiriyor.[6] İnsan olmayan primatlara işaret dili öğretmeye çalışan diğer deneylerin aksine, Patterson, Koko'nun aynı anda, küçük yaşlardan itibaren İngilizce konuşulmasına maruz kaldı. Koko'nun işaretlere ek olarak yaklaşık 2.000 kelime konuşulan İngilizce anladığı bildirildi.[7] Koko'nun yaşamı ve öğrenme süreci, Patterson ve çeşitli ortak çalışanlar tarafından kitaplarda, hakemli bilimsel makalelerde ve bir web sitesinde anlatılmıştır.[8]

Diğer büyük maymun dili deneylerinde olduğu gibi, Koko'nun bu işaret dilini kullanında ne ölçüde ustalaştığı ve iletişim kurabildiği tartışmalıdır.[9][10] "İyi" ve "sahte" gibi soyut kavramlar dahil isimleri, fiilleri ve sıfatları anladı. Sözdizimi veya dilbilgisi kullanmadığı ve dil kullanımının küçük bir insan çocuğunu aşmadığı genel olarak kabul edilmektedir.[11][12][13][14][15] Ancak, çeşitli IQ ölçeklerinde 70 ile 90 arasında puan aldı ve Mary Lee Jensvold dahil bazı uzmanlar, Koko'nun "dili insanların yaptığı gibi [kullandığını]" iddia ediyor.[16][17]

İlk yılları ve popüler olması[değiştir | kaynağı değiştir]

Koko, 4 Temmuz 1971'de San Francisco Hayvanat Bahçesi'nde biyolojik annesi Jacqueline ve babası Bwana'nın oğlu olarak dünyaya geldi. Koko, esaret altında doğan 50. goril ve esaret altında annesi tarafından kabul edilen ilk gorillerden biriydi. Koko, hayatı tehdit eden bir hastalık nedeniyle tedavi görmesi için hayvanat bahçesinin hastanesine götürüldüğü bir yaşına kadar annesiyle kaldı. Patterson, Charles Pasternak ile birlikte, Koko hayvanat bahçesinin hastanesine geldikten sonra Stanford Üniversitesi'ndeki doktora araştırmalarının bir parçası olarak, ilk olarak San Francisco Hayvanat Bahçesi'nde Koko'ya baktılar. Koko, onunla en az dört yıl geçirmeleri şartıyla Patterson ve Pasternak'a ödünç verildi. Sonunda Koko, Patterson'un goril araştırma ve korumasını desteklemek için kurduğu The Gorilla Foundation tarafından desteklenen Patterson'da kaldı.[18]

1978'de Koko, National Geographic dergisinin kapağında resmedildiği için dünya çapında ilgi gördü. Kapak resmi, Koko'nun aynada kendi resmini çektiği bir resimdi. Koko daha sonra 1985'te National Geographic'in kapağında kendisinin ve yavru kedisi All Ball'un bir fotoğrafıyla yer aldı.[19] Koruma alanında Koko ayrıca Robin Williams, Fred Rogers, Betty White, William Shatner, Flea, Leonardo DiCaprio, Peter Gabriel ve Sting gibi çeşitli ünlülerle tanıştı ve etkileşime girdi.[20]

Özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Dil kullanımı[değiştir | kaynağı değiştir]

Patterson, Koko'nun işaret dili kullanma becerisinin, bu dili kullanmakta ustalaştığını gösterdiğini bildirdi.[5] Koko'nun eğitimi 1 yaşında başladı ve karmaşık şekillerde birleştirebildiği 1.000'den fazla işaretten oluşan çalışma sözlüğüne sahipti.[4]

Patterson, Koko'nun, genellikle insan olmayan primatlara ve iletişim kullanımlarına atfedilenden daha gelişmiş bir biliş düzeyi öneren çeşitli karmaşık işaretler kullandığını bildirdi. Örneğin, Koko'nun yer değiştirmeyi (şu anda mevcut olmayan nesneler hakkında iletişim kurma yeteneği) kullandığı bildirildi.[21] 19 yaşındayken Koko, diğer gorillerin çoğunun başarısız olduğu kendini tanıma konusunda ayna testini geçmeyi başardı.[22][23] Kişisel anılarını aktardığı da bildirilmişti.[24]

Koko'nun işaret dilini meta dil olarak kullandığı, dili refleks olarak kendiliğinden konuşmak için kullanabildiği, hatta işaret dilini başarıyla kullanabilen başka bir gorile "iyi işaret" işareti yaptığı raporlandı.[25] Koko'nun dili aldatıcı bir şekilde kullandığı ve mizahi etkiler için karşı-olgusal ifadeler kullandığı bildirildi, bu da konunun altında yatan zihin teorisini öne çıkardı.[26]

Patterson, Koko'nun yeni düşünceleri iletmek için yeni işaretler icat ettiğini de belgeledi. Örneğin, Koko'ya "yüzük" kelimesini kimsenin öğretmediğini, ama Koko'nun "parmak" ve "bileklik" kelimelerini birleştirerek "parmak bileklik" kelimesini oluşturduğunu söyledi.[27]

Bazı bilim adamları, Koko hakkında popüler basında sık sık yayınlar yer alırken, önemli bilimsel yayınların sayısının daha az olduğu hakkında eleştiri getirdiler.[28][29][30] Bazı araştırmacılar ise, Koko'nun yaptığı şeyin arkasındaki anlamı anlamadığını ve işaretleri tamamlamayı öğrendiğini, çünkü araştırmacıların bunu yaptığı için ödüllendirdiğini (eylemlerinin edimsel şartlandırmanın ürünü olduğunu) savundular.[31][32] Koko'nun işaretler aracılığıyla tutarlı düşünceleri ifade etme becerisi hakkında gündeme getirilen bir başka endişe de, gorilin konuşmasının yorumlanmasının, işaretlerin olası olmayan sıralanışlarını anlamlı olarak görmüş olabilecek işleyiciye bırakılmış olmasıdır. Örneğin, Koko "üzgün" diye imzaladığında, bunu "Ne kadar üzücü" çağrışımıyla kastettiğini anlamanın bir yolu yoktu. Patterson'un 1978'deki ilk yayınlarını takiben, büyük maymunlarda işaretleşme davranışı hakkındaki raporlarına ilişkin bir dizi eleştirel değerlendirme, video kanıtlarının Koko'nun sadece eğitmenlerinin bilinçsiz ipuçları tarafından, genellikle Akıllı Hans etkisi olarak adlandırılan belirli işaretleri göstermeye yönlendirildiğini ileri sürenler de oldu.[26][33][34][35][36][37]

Zekâ[değiştir | kaynağı değiştir]

1972 ile 1977 arasında Koko'ya, Cattell Bebek Zekası Ölçeği ve Peabody Resim Kelime Testinin B formu dahil olmak üzere birkaç bebek IQ testi uygulandı. Yavaş ama zihinsel engelli olmayan bir insan bebeği ile karşılaştırılabilen 70-90 aralığında puanlar aldı.[16] Bununla birlikte, Francine Patterson'a göre, IQ'sunu doğrudan bir insan bebeğiyle karşılaştırmak yanıltıcıdır, çünkü goriller lokomotor yeteneklerini insanlardan daha erken geliştirir ve bebekler için yapılan birçok IQ testi çoğunlukla motor tepkileri gerektirir. Goriller ve insanlar da farklı oranlarda olgunlaşır, bu nedenle bir gorilin kronolojik yaşını kullanarak IQ sonuçlarını hesaplamak, karşılaştırmalı amaçlar için pek kullanışlı olmayan bir skorla sonuçlanır.

Evcil Hayvanlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Gorilla Vakfı'ndaki araştırmacılar, Koko'nun 1983'te Noel için bir kedi istediğini söyledi. Vakıfta bir biyolog olan Ron Cohn, Los Angeles Times'a, kendisine gerçekçi bir doldurulmuş hayvan verildiğinde, pek memnun olmadığını açıkladı. Onunla oynamadı ve "üzgün" işareti yapmaya devam etti. Böylece, 1984 yılının Temmuz ayında doğum gününde, terk edilmiş yavru kedilerden bir kedi yavrusu seçebildi. Koko, Manks (kedi) [en] türündeki kedilerden gri bir erkek seçti ve ona "All Ball" adını verdi. Koko'nun velayetini alan ve Gorilla Vakfı'nı organize eden Penny Patterson, Koko'nun yavru kediye bebek goril gibi baktığını yazdı. Araştırmacılar, All Ball'u emzirmeye çalıştığını, ona karşı çok nazik ve sevgi dolu olduğunu söyledi. Koko'nun yavru kediyi beslemesinin ve bebeklerle oynayarak kazandığı becerilerin, Koko'nun bir yavruyu nasıl besleyeceğini öğrenmesinde yardımcı olacağına inanıyorlardı.[38][39]

Aralık 1984'te All Ball, Koko'nun kafesinden kaçtı, bir arabanın çarpması sonucu öldü. Daha sonra Patterson, Koko'ya All Ball'un öldürüldüğünü işaretle anlattığında, Koko'nun "Kötü, üzgün, kötü" ve "Kaşlarını çat, ağla, kaşlarını çat, üzgün, bela" işaretleri yaptığını söyledi. Patterson ayrıca daha sonra Koko'nun insan ağlamasına benzer bir ses çıkardığını duyduğunu da bildirdi.[39]

1985'te Koko'nun bir çöplükten arkadaşı olmak için iki yeni kedi yavrusu seçmesine izin verildi. Seçtiği "Lipstick" ve "Smoky" adını verdiği hayvanlar da mansk türündendi.[40] Koko, minik turuncu manksı ilk gördüğünde seçti. Eğitmeni adın anlamını sorduğunda, Koko, Dudaklar ruj olarak yanıtladı.

Temmuz 2015'te doğum gününü kutlamak için Koko'ya bir kedi yavrusu daha sunuldu. İki tane seçerek onlara Miss Black ve Miss Grey adını verdi.[41]

Meme ucu takıntısı[değiştir | kaynağı değiştir]

Koko'nun hem erkek hem de dişi insan meme uçlarına takıntılı olduğu ve birkaç kişi tarafından, Koko'nun onların meme uçlarını görmek istediğini söylediği bildirilmiştir. 2005 yılında Koko'nun yaşadığı The Gorilla Foundation'daki üç personel, diğer iş kanunu ihlallerinin yanı sıra örgütün icra müdürü tarafından Koko'ya meme uçlarını göstermeleri için baskı gördüklerini iddia ederek örgüte karşı dava açtılar. Goril uzmanı Kristen Lukas, diğer gorillerin benzer bir meme ucu fiksasyonuna sahip olduğunun bilinmediğini söyledi.[42][43][44][45][46][47][48]

Yaşlılığı ve ölümü[değiştir | kaynağı değiştir]

Patterson'un Koko ile araştırması tamamlandıktan sonra, Kaliforniya'nın Woodside kasabasındaki bir rezerve taşındı. Rezervde Koko, işaret dilini öğrenen başka bir goril olan Michael ile yaşadı, ancak Michael 2000 yılında öldü. Daha sonra ölene kadar başka bir erkek goril olan Ndume[49] ile yaşadı. Koko'nun 280 pound (130 kg) olan ağırlığı, vahşi doğadaki ortalama bir dişi goril ağırlığından yaklaşık 150-200 pound (68-91 kg) daha yüksekti, ancak vakıf Koko'nun annesi gibi daha büyük yapıda bir goril olduğunu belirtiyordu.

Koko, 19 Haziran 2018 sabahı Gorilla Vakfı'nın Woodside, California'daki koruma alanında 46 yaşında uykusunda öldü.[50] Goril Vakfı, "Etkisi çok derin oldu ve gorillerin duygusal kapasitesi ve bilişsel yetenekleri hakkında bize öğrettikleri dünyayı şekillendirmeye devam edecek" şeklinde bir açıklama yaptı.[51] Koko öldüğünde 46 yaşında olmasına rağmen, ölümü Gorilla Vakfı çalışanlarını şaşırttı.[52]

Medyada gündeme gelmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Koko ve Patterson'un kendisiyle yaptığı çalışmalar birçok kitap ve belgesele konu olmuştur.

  • 1978 Koko: Bir Konuşan Goril, Barbet Schroeder'in bir belgesel filmi
  • Koko'nun çektiği National Geographic dergisinin 1978 kapağı ve uzun metrajlı makale
  • 1980 Kongo, Michael Crichton'un Koko'nun hikâyesinden esinlenerek yazdığı bir roman
  • 1981 The Education of Koko, Patterson ve doğa bilimci Eugene Linden'in kitabı (0030461014)
  • 1985 Koko's Kitten, Patterson ve fotoğrafçı Ronald Cohn'un bir resim kitabı (0590444255)
  • 1986 Sessiz Ortaklar: Maymun Dil Deneylerinin Mirası, Eugene Linden'in bir kitabı (0345342348)
  • 1987 Koko's Story, Patterson for Scholastic Corporation tarafından hazırlanan bir çocuk kitabı (0590413643)
  • 1990 Koko's Kitten, gorilin bir yavru kediyi evlat edinmesinin öyküsünün 15 dakikalık yeniden canlandırması, PBS çocuk programı Reading Rainbow[53]
  • 1999 Martin Sheen[54] tarafından anlatılan, Doğa için PBS belgeseli Koko ile Sohbet
  • 1999 Papağan Ağıt, Eugene Linden (0525944761)
  • 2000 Koko-Aşk! Patterson ve fotoğrafçı Ronald Cohn'un resimli kitabı (0525463194)
  • 2001 Koko ve Robin Williams, Robin Williams'ın Koko[55] buluşması üzerine kısa bir tanıtım
  • 2008 Little Beauty, Anthony Browne'nin Koko'nun kedi yavrusu evlat edinmesinden esinlenerek hazırladığı bir resim kitabı (0763649678)
  • 2016 Koko: İnsanlarla Konuşan Goril, bir BBC belgeseli aynı zamanda PBS'de de gösterildi[56][57]

Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ "Koko's Birthdays" (İngilizce). The Gorilla Foundation. 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018. 
  2. ^ "Check it out: Gorilla project under redesign". The Maui News. 1 Ekim 2007. 21 Ocak 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mayıs 2008. 
  3. ^ Borenstein (21 Haziran 2018). "Koko the gorilla used smarts, empathy to help change views". AP News. San Francisco, Washington. 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018. The Gorilla Foundation said the 280-pound (127-kilogram) western lowland gorilla died in her sleep at the foundation's preserve in California’s Santa Cruz mountains Tuesday. 
  4. ^ a b The Essence of Anthropology. 3. Cengage Learning, 2012. 13 Ocak 2012. s. 178. ISBN 978-1-11183-344-2. 
  5. ^ a b A History of Language. Reaktion Books. 1999. ss. 26-28. ISBN 1-86189-080-X. 
  6. ^ Law (Ocak 2017). "Vocabulary size and auditory word recognition in preschool children". Applied Psycholinguistics. 38 (1): 89-125. doi:10.1017/S0142716416000126. PMC 5400288 $2. PMID 28439144. 
  7. ^ Drawing the Line: Science and the Case for Animal Rights. Basic Books. 2003. s. 216. ISBN 0-7382-0810-8. [ölü/kırık bağlantı]
  8. ^ "Scientific Publications". The Gorilla Foundation. 13 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 Haziran 2018. 
  9. ^ Ward, B. (1999). Koko: Fact or Fiction?. American Language Review, 3(3), 12-15.
  10. ^ Hu (20 Ağustos 2014). "What Do Talking Apes Really Tell Us?". Slate. ISSN 1090-6584. 15 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Temmuz 2018. Health & Science (Science) 
  11. ^ Michael W. Eysenck, 2000, Psychology: A Student's Handbook Taylor & Francis, s. 247
  12. ^ Victoria Fromkin, Robert Rodman, Nina Hyams. 2013. An Introduction to Language. Cengage Learning, ss. 20-21
  13. ^ William A. Haviland, Harald E. L. Prins, Dana Walrath, Bunny McBride. 2012. The Essence of Anthropology 3rd ed. Cengage Learning, s. 178
  14. ^ Gisela Håkansson, Jennie Westander. 2013. Communication in Humans and Other Animals. John Benjamins Publishing, s. 131
  15. ^ Joel Wallman. 1992. Aping Language. Cambridge University Press, s. 20
  16. ^ a b "THE EDUCATION OF KOKO" (PDF). Koko.org. 12 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2018. 
  17. ^ "Speech sound discrimination ability in a Lowland gorilla" (İngilizce). San Jose State University. 24 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Haziran 2018. 
  18. ^ "Hanabiko ('Koko') the Gorilla at SF Zoo". KRON4. 29 Temmuz 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Temmuz 2018. 
  19. ^ "National Geographic". Gorilla Foundation. 11 Aralık 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Aralık 2018. Pets (Zoo Animals ) 
  20. ^ Bender (21 Haziran 2018). "Robin Williams, Mister Rodgers, Leonardo DiCaprio and 5 More of Koko the Gorilla's Famous Fans". People. ISSN 0093-7673. 24 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2018. Pets (Zoo Animals) 
  21. ^ Nick Lund. 2013. Animal Cognition. Routledge, ss. 77-78
  22. ^ Shigeru Watanabe, Stan Kuczaj. 2012. Emotions of Animals and Humans: Comparative Perspectives. Springer Science & Business Media, s. 189
  23. ^ Tomasello, M., & Call, J. (1997). Primate cognition. Oxford University Press.
  24. ^ Anne E. Russon, Kim A. Bard, Sue Taylor Parker. 1998. Reaching Into Thought: The Minds of the Great Apes. Cambridge University Press, Nov 26, 1998 s. 330
  25. ^ Vyvyan Evans. 2014. The Language Myth: Why Language Is Not an Instinct Cambridge University Press, s. 57
  26. ^ a b Miles, H. L. (1986). How can I tell a lie? Apes, language, and the problem of deception. Deception: Perspectives on human and nonhuman deceit, ss. 245-266.
  27. ^ "Mission part 1: Research". koko.org. 2 Haziran 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 
  28. ^ Patterson, Francine G. (1981). "Ape Language". Science. 211 (4477): 86-88. doi:10.1126/science.211.4477.86-a. PMID 7444454. 
  29. ^ Patterson, Francine G. (1978). "The gestures of a gorilla: language acquisition in another pongid". Brain and Language. 5 (1): 72-97. doi:10.1016/0093-934X(78)90008-1. PMID 618570. 
  30. ^ "What Do Talking Apes Really Tell Us?". Slate. 20 Ağustos 2014. 31 Temmuz 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 
  31. ^ Feral Children and Clever Animals: Reflections on Human Nature. Oxford University Press US. 1993. ss. 293-301. ISBN 0-19-510284-3. koko gorilla operant conditioning. 
  32. ^ The Meme Machine. Oxford University Press. 2000. s. 88. ISBN 0-19-286212-X. 
  33. ^ Petitto, L. A., & Seidenberg, M. S. (1979). On the evidence for linguistic abilities in signing apes. Brain and Language, 8(2), 162-183.
  34. ^ Miles, H. L. (1983). Apes and language: The search for communicative competence. In Language in primates (ss. 43–61). Springer New York.
  35. ^ Terrace, H. S. (1983). Apes who "talk": language or projection of language by their teachers?. In Language in Primates (ss. 19-42). Springer New York.
  36. ^ Terrace, H. S., Petitto, L. A., Sanders, R. J., & Bever, T. G. (1979). Can an ape create a sentence?. Science, 206(4421), ss. 891-902.
  37. ^ Sanders, R. J. (1985). Teaching apes to ape language: Explaining the imitative and nonimitative signing of a chimpanzee (Pan troglodytes). Journal of Comparative Psychology, 99(2), 197.
  38. ^ Hannaford, Alex (7 Ekim 2011). "Talking to Koko the gorilla". The Week (İngilizce). 17 Aralık 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020. 
  39. ^ a b McGraw, Carol (10 Ocak 1985). "Gorilla's Pets: Koko Mourns Kitten's Death". Los Angeles Times (İngilizce). 29 Ekim 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 8 Eylül 2020. 
  40. ^ AP (15 Ağustos 1985). "Koko the gorilla ape over her new kittens". Associated Press. 12 Ağustos 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Şubat 2013. Koko picked the name after seeing the tiny orange Manx for the first time. When her trainer asked the meaning of the name, Koko answered, Lips lipstick. Patterson was confused until she realized that Lips had a pink nose and mouth, unlike All Ball's gray markings. Koko picked Smoky's name because the kitten looked like a cat in one of the gorilla's books, she said Wednesday. 
  41. ^ "Koko's New Kittens". www.koko.org. 27 Eylül 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 13 Temmuz 2016. 
  42. ^ Weiner (Temmuz 2005). "Hot Koko". California Lawyer. s. 80. 16 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018. 
  43. ^ "Hot Koko & the Fetching Cat". Kinship with Animals. San Francisco/Tulsa: Council Oak. 2006. ss. 182-188. 
  44. ^ Yollin (18 Şubat 2005). "Gorilla Foundation rocked by breast display lawsuit / Former employees say they were told to expose chests". San Francisco Chronicle. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018. 
  45. ^ "'Gorilla breast fetish' women sue". BBC News. 20 Şubat 2005. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018. 
  46. ^ Yollin (26 Şubat 2005). "Ex-worker is third to sue over gorilla / Woman says she had to show her breasts to Koko". San Francisco Chronicle. 25 Kasım 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018. 
  47. ^ "Gorilla with a nipple fetish". The Age. 21 Şubat 2005. 17 Ağustos 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018. 
  48. ^ "Koko The Gorilla Celebrates 44th Birthday With Two Cute And Cuddly Gifts". The Inquisitr. 15 Ekim 2015. 15 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2018. 
  49. ^ Tuttle, Russell Howard, (Ed.) (Ocak 2004). "Koko Fine Sign Gorilla". Animal Bodies, Human Minds: Ape, Dolphin, and Parrot Language Skills. Developments in Primatology: Progress and Prospects. New York: Springer Science+Business Media. ss. 99-111. doi:10.1007/978-1-4757-4512-2. ISBN 978-1-44193-400-0. OCLC 968642386. 
  50. ^ Chokshi (21 Haziran 2018). "Koko the Gorilla, Who Used Sign Language and Befriended Mr. Rogers, Dies at 46". The New York Times. ISSN 0362-4331. 24 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2018. U.S. 
  51. ^ Chappell (21 Haziran 2018). "Koko The Gorilla Dies; Redrew The Lines Of Animal-Human Communication". National Public Radio. 24 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2018. Remembrances 
  52. ^ Mcclatchy (22 Haziran 2018). "Koko, the gorilla whose sign language abilities changed our view of animal intelligence, dies at 46". Twin Cities Pioneer Press. ISSN 0892-1083. 24 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Haziran 2018. News (National & World) 
  53. ^ "Koko's Kitten". The Gorilla Foundation. 19 Haziran 2014 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 21 Haziran 2018. 
  54. ^ "A Conversation with Koko". PBS. 8 Ağustos 1999. 4 Ağustos 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 
  55. ^ Turner, Jan (2 Temmuz 2012). "Koko the Gorilla with Robin Williams.mp4". 3 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Nisan 2017. 
  56. ^ "Koko: The Gorilla Who Talks to People - BBC One". BBC. 12 Haziran 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 
  57. ^ "Koko - The Gorilla Who Talks". PBS. 11 Temmuz 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Ağustos 2020. 

Konuyla ilgili yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Koko_(goril)&oldid=30305088" sayfasından alınmıştır