Kafkasya Dini Konseyi
| Kafkasya Dini Konseyi | |
|---|---|
| Kuruluş yeri | Tiflis |
| Merkez | Bakü |
| Şeyhülislam | Allahşükür Paşazade |
| Resmî site | https://qafqazislam.com/?lang=en |
Kafkasya Dini Konseyi (1992'ye kadar Güney Kafkasya Müslümanlarının manevi yönetimi), Bakü'de bulunan Güney Kafkasya Müslümanlarının en yüksek manevi ve idari organıdır.[1]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Rus İmparatorluğu[değiştir | kaynağı değiştir]
Kafkasya Dini Konseyi'nin tarihi, 1823 yılında başlar. 1823 yılında Güney Kafkasya Şiilerine liderlik etmek üzere Tiflis'te bir şeyhülislam makamı kuruldu.[2] 9 yıl sonra, 1832'de Kafkas Sünnilerine liderlik etmesi için Tiflis'te bir müftülük makamı da kurulmuştur. İlk müftü, Rus general Georg Rosen tarafından önerildi.[2]
1872'de Rus Çarı II. Aleksandr, Sünni ve Şii mezheplerinin Güney Kafkasya ruhani idarelerini kurdu. 2 Ocak 1873'te Tiflis'te törenle medreseler açıldı.[3] Güney Kafkasya'da müftünün başkanlığını yaptığı Sünni Ruhani İdaresi ve şeyhülislamın başkanlığını yaptığı Şii Ruhani İdaresi olmak üzere iki Müslüman idari organı oluşturuldu.[3] Tiflis'te bulunan bu iki dairenin her biri bir başkan (müftü veya şeyhülislam), 3 kurul üyesi, bir sekreter ve 2 yardımcısı, bir tercüman, bir katip ve bir arşivciden oluşuyordu.[3] Şeyhülislam ve müftü, Kafkasya genel valisi tarafından atanabiliyordu. 1867 yılına kadar sadece şeyhülislam ve müftü hükûmetten maaş alıyordu, ancak o yıldan itibaren diğer üst düzey Müslüman din adamları da maaş almaya başladı.
Bu kurumların manevi yargı yetkisi Bakü, Yelizavetpol, Tiflis ve Erivan guberniyalarındaki Müslümanları kapsıyordu.
Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti[değiştir | kaynağı değiştir]
28 Mayıs 1918'de Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti'nin ilanından sonra Azerbaycan hükûmeti bir sorunla karşı karşıya kaldı: Tiflis şehrinde bulunan (Güney) Kafkasya Müslümanlarının Ruhani İdaresi Bakü şehrine devredilmeli ve 1917'de kaldırılan şeyhülislamlık makamı yeniden kurulmalıydı.[4]
Böylece, 1918 yılının başında yönetim Bakü'ye devredildi ve Ahund Ağa Alizade, en yüksek din adamı rütbesi olan şeyhülislamlık için tek aday oldu. Cumhuriyet döneminde, manevi yönetime Meşhati-İslamiyye deniyordu.[4]
Sovyet dönemi[değiştir | kaynağı değiştir]
14 Nisan 1944'te SSCB liderliğinin girişimiyle Güney Kafkasya Müslümanlarının Ruhani İdaresi olarak idare yeniden kuruldu.[5] 25-28 Mayıs 1944'te Güney Kafkasya Müslümanlarının Birinci Kongresi yapıldı.[5] Kongrede Ağa Alizade, Güney Kafkasya Müslümanları Ruhani Kurulu'nun başkanlığına yeniden seçildi ve yeniden şeyhülislam makamına atandı.[5] Alizade, aynı zamanda idarenin tarihinde seçilmiş olan ilk şeyhülislamdır, o zamana kadar şeyhülislamlar devlet tarafından atanırdı.[5] Bu kongrede Manevi İdare Bildirisi onaylandı ve liderleri (müftü ve manevi idare üyeleri ile birlikte şeyhülislam) seçimlerle makamlarına atanmaya başladı.[6]
Sovyet sonrası dönem[değiştir | kaynağı değiştir]
Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra idare, günümüzdeki adı olan Kafkasya Dini Konseyi (Kafkas Müslümanları Kurulu) adını aldı.[3] 1992 yılında Hacı Allahşükür Paşazade Azerbaycan, Gürcistan, Dağıstan, Kabardino-Balkarya, İnguşetya, Çeçenistan, Karaçay-Çerkezya ve Adige Cumhuriyetlerinin dini şahsiyetleri tarafından Kafkas Halkları Yüksek Dini Konseyi başkanlığına seçildi.[7]
Bildiriye göre Kafkas Müslümanları Dairesi başkanının Şii, yardımcısının ise Sünni olması gerekiyor. Bu, eski Sovyetler Birliği'ndeki Müslümanların Ruhani İdaresi içerisindeki tek hiyerarşidir.
2003 yılında Hacı Allahşükür Paşazade, 11. Kafkas Müslümanları Kongresi'nde ömür boyu şeyhülislam seçildi.[8] 12. Kafkas Müslümanları Kongresi, 12 Ağustos 2009'da Bakü'de düzenlendi [8]
800.000 Müslümanın yaşadığı Gürcistan'da Kafkas Müslümanları İdaresi'nin bir temsilciliği açıldı.[9] Ağustos 2011'de Gürcistan'da Kafkas Müslümanları İdaresi'ne bağlı olmayan yeni bir İslami kurum kuruldu.
Liderler[değiştir | kaynağı değiştir]
Şii cemaatinin başı şeyhülislam Kafkas Müslümanları Kurulu 6 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.'nun başkanıdır. Sünni cemaatinin başı olan müftü ise onun vekilidir.[10]
Şeyhülislamlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kafkasya'da ilk şeyhülislamlık makamı, 1823'te kuruldu. O zamandan beri 12 kişi şeyhülislamlık makamında bulunmuştur:[11]
| # | İsim | Dönem |
|---|---|---|
| 1 | Muhammedali Hüseyinzade | 1823–1846 |
| 2 | Fazıl İrevani | 1846–1862 |
| 3 | Ahmed Hüseyinzade | 1862–1884 |
| 4 | Mirza Hasan Tahirzade | 1885–1894 |
| 5 | Abdüsselam Ahundzade | 1895–1907 |
| 6 | Muhammed Hasan Mevlazade Şekevi | 1907–1909 |
| 7 | Muhammed Pişnamazzade | 1909–1918 |
| 8 | Ağa Alizade | 1918–1920
1944–1954 |
| 9 | Muhsin Hakimzade | 1954–1966 |
| 10 | Ali Ağa Süleymanzade | 1968–1976 |
| 11 | Mirgazanfer İbrahimov | 1978–1979 |
| 12 | Allahşükür Paşazade | 1980 – günümüz |
Müftüler[değiştir | kaynağı değiştir]
Kafkasya'da Sünni cemaatine mensup Müslümanlar için ilk müftülük, 1832 yılında kuruldu. Şu ana kadar 11 müftü bu makamda yer almıştır:[11]
| # | İsim | Dönem |
|---|---|---|
| 1 | Tecüddin Mustafin | 1832–1840 |
| 2 | Osman Velizade | 1842–1847 |
| 3 | Muhammed Müftüzade | 1847–1880 |
| 4 | Abdülhamid Efendizade | 1872–1880 |
| 5 | Mirza Hüseyin Efendi Kayibov | 1883–1917 |
| 6 | İbrahim Efendizade | 1944–1955 |
| 7 | Asadulla Dibirov | 1956–1959 |
| 8 | Şerif Velizade | 1960–1966 |
| 9 | Ahmed Bozgeziyev | 1968–1969 |
| 10 | İsmail Ahmedov | 1969–1986 |
| 11 | Selman Musayev | 1989-günümüz |
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
- Kategori:Kafkasya Dini Konseyi Şeyhülislamları
- Kategori:Kafkasya Dini Konseyi Müftüleri
- Sovyetler Birliği'nde İslam
- Rusya'da İslam
- Müftülük
- Taze Pir Camii
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Islam in Azerbaijan - Azerbaijan". www.azerbaijans.com (İngilizce). 26 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2023.
- ^ a b ""Şeyxulislamlıq zirvəsi: Hacı Allahşükür Paşazadə — The peak of Sheikhulism: Haji Allahshukur Pashazadeh"" (PDF). Wayback Machine. Baku: Nurlar. s. 113. ISBN 978-9952-490-50-3. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b c d "Dinlərin tarixi — History of religions". Wayback Machine. 6 Haziran 2012 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023.
- ^ a b ""Şeyxulislamlıq zirvəsi: Hacı Allahşükür Paşazadə — The peak of Sheikhulism: Haji Allahshukur Pashazadeh"" (PDF). Wayback Machine. Baku: Nurlar. ss. 82-90. ISBN 978-9952-490-50-3. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ a b c d ""Şeyxulislamlıq zirvəsi: Hacı Allahşükür Paşazadə — The peak of Sheikhulism: Haji Allahshukur Pashazadeh"" (PDF). Wayback Machine. Baku: Nurlar. ss. 82-90. ISBN 978-9952-490-50-3. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ Religion and religious institutions in Azerbaijan (Azerice). Baku: Azernashr. 1991. s. 97. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Azərbaycan və İslam bu gün — Azerbaijan and Islam today". ahlibeyt.az (Rusça). 27 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2023.
- ^ a b "Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi — Administration of Caucasian Muslims". qafqazislam.com (Azerice). 19 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2023.
- ^ "Учреждено представительство Управления мусульман Кавказа в Грузии — Office of Caucasian Muslims established in Georgia". azertag.az (Rusça). 26 Ocak 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Ocak 2023.
- ^ Shaykh al-Islam, Azerbaijan Soviet Encyclopedia (Azerice). 10. Baku. 1987. s. 490.
- ^ a b "Şeyxulislamlıq zirvəsi: Hacı Allahşükür Paşazadə — The peak of Sheikhulism: Haji Allahshukur Pashazadeh" (PDF) (Azerice). Baku: Nurlar. ISBN 978-9952-490-50-3. 2 Mart 2017 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023. Yazar
|ad1=eksik|soyadı1=(yardım) - ^ "Richard Morningstar: Ramadan is a time to be aware of the plight of those in need". Wayback Machine. 2014. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ağustos 2023.
Alıntılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Kafkas Müslümanları Kurulu 6 Haziran 2023 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.
- Nurullayev, Fuad İzzət oğlu; İdarəsi, Qafqaz Müsülmanları (2014). Şeyxülislamlıq zirvəsi Haci Allahşükür Paşazadə (Azerice). ISBN 978-9952-490-50-3. OCLC 1021181124.