Kürt alfabeleri

Şemo-Marogulov alfabesi

Kürt alfabesi Kürtçe dilinin yazılması için kullanılan yazı sistemidir. Günümüzde çoğunlukla kullanılan 2 sistem vardır (Bedirhan alfabesi ve Sorani alfabesi). Türkiye'deki Kürtler tarafından kullanılan şekli 1932 yılında, Celadet Ali Bedirhan tarafından latin alfabesinden uyarlanmıştır. Bu alfabeye Kurmancî, Hawar ya da Bedirxan alfabesi de denir. Türkiye'de ve Suriye'deki Kürtler tarafından kullanılmaktadır. Arap alfabesinden uyarlanmış olan Soranî alfabesi ise Irak ve İran'da kullanılmaktadır. Eski sovyet cumhuriyetlerinde ve Orta Asya'daki Kürtler ise Kiril alfabesini kullanırlar. Bütün alfabelerin bir yazı sisteminde birleştirilmesini amaçlayana bazi Kürt dilbilimciler yeni bir latin alfabe hazırladılar: "Yekgirtî" latin alfabesidir.

Şemo-Marogulov alfabesi, Ermenistan Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti hükümetinin kararıyla 1928-1929 yılları arasında Erebê Şemo ve İshak Marogulov tarafından hazırlanan Kürtçenin ilk latin alfabesidir. Riya Teze gazetesindeki yazılarda bu Kürt alfabesi'ndeki harfler kullanılarak yayımlanmıştır.

Kurmancî, Yekgirtû ve Soranî Alfabelerinin karşılaştırması

Kurmancî	Yekgirtû	Sorani - Yalnız harf	Sorani - ön	Sorani - orta	Sorani - son	IPA	Alfabe Benzerliği ve Okunuş Tarzları
A,a	A,a	ا	ئا	—	ـا		İspanyol gibi Okunur
B,b	B,b	ﺏ	ﺑ	ـبـ	ـب		İspanyol gibi Okunur
C,c	J,j	ﺝ	ﺟ	ـجـ	ـج		Türkçe'nin C'si gibi Okunur
Ç,ç	C,c	چ	ﭼ	ـچـ	ـچ		Türkçe'deki Ç gibi Okunur
D,d	D,d	ﺩ	—		ــد		İngilizce gibi Okunur
E,e	E,e	ﮦ	ﺋﮫ	—	ﮫ		İspanyol gibi Okunur
Ê,ê	É,é	ێ	ئێـ	ـێـ	ـێ		Fransızca'nın ince É'si gibi Okunur
F,f	F,f	ﻑ	ﻓ	ـفـ	ﻒ		İspanyol gibi Okunur
G,g	G,g	ﮒ	ﮔ	ـگـ	ـگ		Türkçe'nin G'si gibi Okunur
H,h	H,h	ﻫ	ﻫ	ـهـ	ـهـ		İngilizce gibi Okunur
—	H',h'	ح	حـ	ـحـ	ـح
—	—	ع	عـ	ـعـ	ـع
I,i	I,i	—					Türkçe'nin ı Harfı gibi Okunur
Î,î	Í,í	ﯼ	ﺋﯾ	ـيـ	ﯽ		Türkçe'nin i Harfı gibi Okunur
J,j	Jh,jh	ﮊ	—		ـژ		Fransızca'daki J gibi Okunur
K,k	K,k	ﮎ	ﮐ	ـکـ	ﮏ		Fransızca'daki kalın K gibi Okunur
L,l	L,l	ﻝ	ﻟ	ـلـ	ـل		İngilizce gibi Okunur
—	ll	ڵ, ڶ	ڵــ, ڶــ	ـڵـ, ـڶـ	ـڵ, ـڶ
M,m	M,m	ﻡ	ﻣ	ـمـ	ـم		İngilizce gibi Okunur
N,n	N,n	ﻥ	ﻧ	ـنـ	ـن		İngilizce gibi Okunur
O,o	O,o	ۆ	ئۆ	-	ـۆ		İngilizce gibi Okunur
P,p	P,p	پ	پــ	ـپـ	ـپ		İspanyol'daki kalın P gibi Okunur
Q,q	Q,q	ﻕ	ﻗ	ـقـ	ـق		Azerice'nin Q'si gibi gırtlak'tan Okunur
R,r	R,r	ﺭ	—		ـر		İspanyol'daki rulo R'si gibi Okunur
—	rr	ڕ, ڒ, ڔ	—		ـڕ, ـڒ, ـڔ
S,s	S,s	ﺱ	ﺳ	ـسـ	ـس		İngilizce gibi Okunur
Ş,ş	Sh,sh	ﺵ	ﺷ	ـشـ	ـش		Türkçe'nin Ş Harfı gibi Okunur
T,t	T,t	ﺕ	ﺗ	ـتـ	ـت		Fransızca'daki kalın T gibi Okunur
U,u	U,u	ﻭ	—		ـو		İspanyol'daki U gibi Okunur
Û,û	Ú,ú	ﻭﻭ, ۇ	—		ـوﻭ, ـۇ		Türkçe'deki Ü Harfı gibi Okunur
—	Ù,ù	ۈ	—		ـۈ
V,v	V,v	ڤ, ۋ	ڤـ	ـڤـ	ـڤ ,ـۋ		Fransızca'daki V gibi Okunur
W,w	W,w	ﻭ	—		ـو		Çift W Kürtçe ve İngilizce'de aynı Okunur ve Konuşulur
X,x	X,x	ﺥ	ﺧ	ـخـ	ـخ		Azerice'nin X'si gibi Okunur
Ẍ,ẍ	Xh,xh	ﻍ	ﻏ	ـغـ	ـغ		-
Y,y	Y,y	ﯼ	يـ	—			Fransızca'daki Y gibi Okunur
Z,z	Z,z	ﺯ	—		ـز		Türkçe'deki Z gibi Okunur

Harfler ve Ses Değerleri

• X: Kürtçede ve ayrıca Tatarca’da ve Azerice’de kullanılır. Boğazdan gelen gırtlaksı bir H sesidir. Normal H sesinden biraz daha sert ve hırıltılıdır. H sesi hiçbir engele takılmadan çıkarken, bu ses boğazın üst kısmında titreşir. Arapçadaki Hı (خ) harfidir. Azericenin resmi harflerinden birisidir. İç ve Doğu Anadolu ağızlarında sıklıkla rastlanır. Örneğin: Baxmax (Bakmak) fiilinin okunuşu Baḥmaḥ şeklindedir ancak kelimenin içindeki h harfleri gırtlaktan ve hırıltılı olarak çıkartılır. Çaxmax (Çaḥmaḥ; Çakmak), Yanmax (Yanmaḥ; Yanmak)… Bu sesin Türkçedeki kullanımında çoğu zaman birbirlerine çok yakın kaynaklardan çıkan Arapçadaki Ha (ح) harfi ile olan farkı ortadan kalkmıştır (Ⱨ, Ḩ).
• W: Kürtçede ve ayrıca Tatarca’da ve Türkmence’de kullanılır. Açık bir V harfidir. Klasik V sesinden kesinlikle farklıdır. V harfinde dudaklar birbirine değerken, bu seste (W harfinde) tıpkı U sesinde olduğu gibi dudakların birbirine değmesi söz konusu değildir. Arapçadaki Vav (و) ve batı dillerindeki w sesi başlıca örneklerdir. Örneğin: Dawul (Davul), Hawlu (Havlu),Yawaş (Yavaş).
• Ê: Kürtçede ve ayrıca Gagavuzca'da kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir e sesidir. Bu harfe Kürtçe ve Zazaca kelimeler de yine yoğun olarak rastlanır. Türkçede sâdece birkaç kelimede mevcut olduğu için kullanımı öngörülmemiştir. Ancak yine de dilimizdeki bir iki kelimenin okunuşu ile bir fikir edinmemiz mümkündür. Örneğin: Mêmur, Poêtika, Nêyzen, Têlif...
• Î: Türkçe’de ve Kürtçede kullanılır. Uzatılarak okunan ince bir i sesidir. Kullanımda İ harfindeki noktanın üzerine işâret koyulması çift noktalama gerektirdiğinden yalnızca düzeltme imi kullanılır, nokta düşer. Örneğin: Millî, Dînî, Çîdem, Dîdem, Îzan, Mîde...
• Û: Kürtçede ve Türkçe’de kullanılır. Hafif uzatılarak okunan ince bir u sesidir. Doğru kullanım için kural olarak biraz uzatılması gerekir. Örneğin: Sükûnet, Mûris, Mûzip, Sûni…
• Ḽ: (Küçük harf: ḽ veya ℓ̗ ) Kürt alfabesinde ڵ ve Kiril Latinizasyonunda Љ sesini karşılamak için üretilmiştir. Türkçede bu ayrımın gerçekleştiği çok az kelime bulunduğu için ince L sesi ayrıca için bir harf yoktur. Bunlar daha çok düzeltme işareti ile gösterilen sözcüklerde yer alırlar. Bu harfin yer aldığı kelimelerin tamamındaki L harfleri dilin ucunun damağa doğru çekilmesiyle çıkarılan ve normal L sesine göre biraz daha ince olan bir sesi gösterir: Ḽâℓ̗ , Rôℓ̗ ... Üzerinde işaret bulunan ڵ veya noktalı ڶ harfi Arapça Boşnak alfabesinde ve Sorani-Kürt alfabesinde ince L sesini göstermek için kullanılır.
• Q: Kürtçede ve ayrıca Tatarca’da ve Azerice’de kullanılır. Anadolu Türkçesindeki gırtlağa yakın olarak çıkarılan kalın K harfini gösterir. Örneğin: Qomşu (Komşu)... Bazı Türki dillerde ise yine kalın K sesine yakın olarak gırtlaktan çıkarılan kalın bir G sesini karşılar. İç Anadolu ve Doğu Anadolu ağızlarında yaygın olarak kullanılır. Azeri Türkçesinin resmi harflerinden birisidir. Arapçadaki Kaf (ق) harfini karşılar. Örneğin: Qadın (Kadın) sözcüğünün okunuşu "Gadın" şeklindedir. Baştaki G sesi gırtlaktan ve kalın bir tonla söylenir. (Kimi lehçelerde ise ve bu sese oldukça yakın olan kalın gırtlaksı bir K sesi olarak okunur ve söylenir.)

Dış bağlantılar

• A table of the various Kurdish alphabets
• Kurdish language, alphabet and pronunciation
• Kurdish Unicode Fonts