Hüreş
Güreş Güney Sibiryada yer alan Tuvada geleneksel bir mücadeledir. Güreş, Naadım festivalinin çekirdeğidir.[1]
Söz hakkında[değiştir | kaynağı değiştir]
Hüreş kelimesinin kaynağı Eski Türk dilindeki güreş anlamındaki Küreş sözünden gelmektedir.
Hüreş hakkında[değiştir | kaynağı değiştir]
Tıva milli yarışması. Hüreş yarışmaları geleneksel olarak her yıl Naadım festivalinde ve Şagaa tatilinde (Yeni Yıl) düzenlenmektedir. Ayrıca, Ovaa dagıırı geleneksel duaları (bölge sahiplerinin kutsaması), sug dagıırı (bir su kaynağının kutsanması), doyaa (şölenler) ve diğerleri sırasında güreş mücadelesine önemli bir yer verilir. Yere ilk düşen veya dizi yere değen güreşçi yenilir. Hakem olarak ise Möge salıkçızı adında genelde Tıva halk sanatçısı kişi olur. Yarışmada sözlerini dinlenen möge salıkçızı tüm güreşçilerden büyük saygı görüyor. Möge salıkçızı aynı zamanda bir yorumcu olarak hareket eder ve bu nedenle sanatsaldır, yüksek sesli etkili bir sese sahiptir.
"Hüreş" uzmanı Örgeleer Ondar'a göre, güreş uzun zaman önce, en azından XI-XII yüzyıllarda Tıva topraklarında ortaya çıktı. Başlangıçta Tıva Türkleri, Moğol, Çin gibi işgalcilerle savaşmak zorunda kaldıkları için bunlar göğüs göğüse kavgaya hazır olmaları gerekirdi. Örgeleer Ondar'a göre güreşin kadim kökeni, adının ilgili Türk dili konuşan halklar arasında benzer sporların isimleriyle benzerliği ile doğrulanır: Kazakça küres, Özbekçe kuraş, Altayca küreş, Azerbaycanca güleş, Hakasça'da küres. Güreş ile ilgili atıfları ise Tıva destanlarında kahramanlarda görülür.[2]
Güreş ile ilgili olarak Raşid-ad-Din tarafından 1207'deki günlükler koleksiyonunda yazılı olarak bahsedilmiştir. Diyor ki: "Cengiz Han'ın Yenisey'in yukarı kısımlarındaki ilk savaşçıları büyük bir mücadele düzenlediler." Hüreş mücadelesinin tanımları XIX. yüzyılda Tuva'yı ziyaret eden araştırmacılar-gezginler tarafından bırakıldı: N. F. Katanov, F. Y. Kon ve diğerleri.
Tıva Halk Cumhuriyeti'nin varlığı sırasında (1921-1944) maksatlı bir devlet politikasının sonucu olarak Hüreş mücadelesinin gelişmesine yeni bir ivme kazandırıldı. Kura çekmek, güreşçilerin sunumu, unvanların verilmesi, giyim için gereksinimler, kartal dansının performansı gibi "hüreş" unsurları geliştirildi.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Tıva Oyunnar.
- ^ Donday, Дондай А. А. История тувинской национальной борьбы «хуреш» // Актуальные проблемы физической культуры, спорта, туризма и рекреации. Томск. 2016. (2016). Hüreş hakkında. Tomsk. 11 Temmuz 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Temmuz 2021.
Literatür[değiştir | kaynağı değiştir]
- Ооржак С. Ы. Хуреш: борьба по-тувински. Учебник борьбы хуреш. Москва, ЗАО «OJ1MA Медиа Групп» 2008. 96с.
- Ондар О. Ч. Борьба Хуреш. История, современность, будущее. Кызыл, 2014.