Hakkı Baha Pars
Hakkı Baha Pars | |
|---|---|
| Doğum | 1879 Bursa, Osmanlı İmparatorluğu |
| Ölüm | 8 Ocak 1942 İstanbul, Türkiye |
| Diğer ad(lar)ı | İsmail Hakkı Baha |
| Meslek | Asker, eğitimci, siyasetçi, idareci. |
| Tanınma nedeni | İttihat ve Terakki Cemiyeti'nin kuruluşunda oynadığı rol, Bursa'da Kuvay-ı Miliye örgütlenmesi, eğitim alanındaki çalışmaları, yayıncılık faaliyetleri. |
| Çocuk(lar) | Vedide Baha Pars, Cahit Pars |
| Akraba(lar) | Mehmet Baha (ağabeyi), Muhittin Baha (kardeşi) |
Hakkı Baha Pars (İsmail Hakkı Baha Bey, İsmail Hakkı Pars)(1879, Bursa- 8 Ocak 1942, İstanbul), Türk asker, eğitimci, siyasetçi, idareci.
Mustafa Kemal Atatürk’ün öğrencilik, ilk subaylık yılları ve cemiyetçilik yıllarındaki yakın arkadaşlarındandır. Bursa’nın sanat ve siyaset hayatına yön vermiş olan Pars kardeşlerin ortancası olan Hakkı Baha, 1906'da kurulan ve sonadan İttihat ve Terakki Fırkası'na dönüşen Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin kurucularındandı.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1879'da Bursa'da Kara Şeyh Mahallesi’ndeki Baba Efendi Tekkesi’nde doğdu. Geçmişi 600 yıla dayanan ve Umurbey'in tarihinde ve idaresinde önemli yeri olan Pars sülalesine mensuptur.[1] Babası, dergahın Ahmet Baba Efendi Dergâhının şeyhi olan şair, besteci, neyzen Bahâüddîn Efendi, annesi Halime Hanım’dır.[2] Ağabeyi Mehmet Baha ve küçük kardeşi Muhittin Baha, Bursa'da kültür ve sanat hayatında etkili kişilerdendir.
İlk öğrenimini mahalle mektebinde tamamladıktan sonra Bursa Askeri İdâdisi'nde okudu. Askeri idadiyi bitirince İstanbul’da Harp Okulu’na girdi ve bu okulda Mustafa Kemal ile sınıf arkadaşı oldu.
1902'de Harp Okulu'ndan mezun oldu ve subay olarak Manastır'da görev yaptı. 1905-1906 yılında Zehra Hanım ile evlendi. İhsan, Vedide ve Hüseyin Cahit adlı üç çocuğu oldu.
1906'da Selanik Mektebi Rüştiye-i Askeriye’ye öğretmen olarak atandı. Selanik'teki görevi sırasında II. Meşrutiyet'in ilanından sonra Füyûzat adlı bir dergi çıkardı. Dergide İttihatçı sosyalistlerin yazılarına yer verdi. Kendisi de yine sol çizgideki dergiler olan ‘"İştirak" ve "Yeni Asır" dergilerinde yazılar yayımladı.
3. Ordu mensubu on arkadaş tarafından 1906 yılı Eylül ayında kurulan ve sonradan İttihat ve Terakki Fırkası'na dönüşen Osmanlı Hürriyet Cemiyeti'nin kurucuları arasında yer aldı. Bu dönemde Harbiye'den sınıf arkadaşı Mustafa Kemal'i de cemiyete üye yaptı.
II. Meşrutiyet'in ilânından önce, 19 Temmuz 1908 tarihinde İstanbul'a gidip sadrazam Hüseyin Hilmi Paşa'yla ilk kez görüşen kurulda yer aldı.[3] 31 Mart ayaklanmasında, gericilerin saldırılarına hedef oldu; kurtulmayı başardı.[3]
Selanik’te üç buçuk yıl bulunduktan sonra, görevi dahiliye zabitliğine dönüştürülünce askerlikten istifa etti ve Bursa Sanayi Mektebi'nde müdür oldu.[4]
1912 Osmanlı genel seçimlerinde Ertuğrul Sancağı mebusu olarak Osmanlı Meclis-i Mebusanı'na girdi; ancak meclis Ağustos 1912'de dağıldı.
1913’te Balkan Savaşları'nın başlaması üzerine üsteğmen olarak tekrar askerliğe döndü. Askerlik sonrası Erdek kaymakamlığına tayin oldu. Üç yıl sonra kaymakamlıktan çekildi ve Hüdavendigar İaşe Müdürlüğü görevlerinde bulundu.[4]
Resmî görevlerini bırakıp bir süre ipek, çorap imal edip bunun ticaretini yaparak geçimini sağladı.[2] Bu dönemde iktisat ve yerli malı düşüncelerini hayata geçirmeye çalıştı. Umurbey köyünü kalkınmış örnek bir köy haline getirmek; ülkücü ve inkılapçı bir nesil yetiştirmek üzere orada bir okul açmak için uğraştı.[5]
Mondros Mütarekesi’nin imzalanıp işgallerin başlaması üzerine Bursa'ya döndü. Yunanlıların Batı Anadolu’yu işgallerine karşı önce Bursa Reddi İlhak Cemiyeti’nin , sonra Bursa Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin kuruluşunda yer aldı. Bursa'nın işgali öncesinde şehri terketti.
Hayatının bundan sonraki dönemi daha çok eğitim öğretim faaliyetleri ile meşgul oldu. Bursa'dan ayrıldıktan sonra ilesiyle birlikte kısa süre Bilecik-Eskişehir ve Afyon'da kalıp Burdur'a geçti ve 1920'de Burdur Darülmuallimin'inde öğretmenliğe başladı. İki ay sonra Maarif Bakanlığı bünyesinde başkanlığını Yusuf Akçura’nın yaptığı, Telif ve Tercüme Heyeti'ne atandı. 1921'de Ankara Maarif Müdürü oldu. İlim, Fen ve Felsefe adlı dergiyi çıkardı. Ziya Gökalp, Yusuf Akçura, Ahmet Ağaoğlu, Nâmi Duru gibi düşünürleri derginin etrafında topladı.
Ankara Maarif Müdürlüğü’nden 12 Mart 1922’de istifa edip memleketi Bursa’ya döndü. Bursa’da Kız Öğretmen Okulu’nda dokuz ay psikoloji öğretmenliği yaptı. 1924’te Bursa Erkek Öğretmen Okulu Müdürlüğüne atandı. Bursa’nın tarihi, coğrafyası ve kültürü ile ilgili araştırmalara ve çalışmalara katıldı.
Savaştan sonra siyasetten tamamen çekilen Hakkı Baha Bey, pedagoji başta olmak üzere çeşitli konularda araştırmalar ve çeviriler yaptı. 1924'te Bursa’da Sebze, Meyve ve Konservecilik Ortaklığı kurdu. Aynı dönemde Bursa’da Çeltik ve Pirinç İstihsali Ortaklığı kurma girişiminde bulundu.[2]
1 Ocak 1929 tarihinde Ankara Müze Müdürü olarak Bursa’dan Ankara’ya gitti. Kızı Vedide ve oğlu Cahit’in öğretmen olarak İzmir'e tayini üzerine İzmir'e yerleşti.Yaşamının son yıllarında İzmir'de öğretmenlik yaptı. 8 Ocak 1942’de İstanbul’da öldü.[4]
Bazı eserleri[değiştir | kaynağı değiştir]
- Safahat-ı Hayat (Safahat-ı Hayat, Bursa 1326/1909)
- Tasarruf-u Mecburî Müessese-i Maliye ve İktisadiyesi (Bursa-1341/1922)
- Usûl-i Tenkît
- Gayri Şuyunun Terbiye,
- Telkin Nedir?
- Ruhi Terbiye
- Umumi Psikoloji
- Mizaç Bozuklukları
- Ruhi Tedavi
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Kemaloğlu, Muhammet (14 Aralık 2022). "Bursa/hüdâvendigâr Vilâyeti'nin Taninmiş Simasi Bedreddin Mahmut Bey-pars Bey Ve Pars Bey Ailesi". Türk Dünyası Araştırmaları. 132 (261): 299-326. doi:10.55773/tda.1122339. ISSN 0255-0644. 3 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.
- ^ a b c Kemaloğlu, Muhammet (2 Ağustos 2023). "Bir Cumhuriyet Aydını, Eğitimcisi ve İdarecisi Hakkı Baha Pars (1879-1942)". Oğuz-Türkmen Araştırmaları Dergisi. 7 (1): 55-104. ISSN 2618-6543. 2 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.
- ^ a b "PARS, Hakkı Baha | bgc.org.tr". bgc.org.tr. 4 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.
- ^ a b c Kiraz, Nihayet Kübra; Çoştu, Yakup (17 Haziran 2022). "Hakkı Baha ve 'Genç Müslüman' Dergisi". Antakiyat. 5 (1): 1-24. ISSN 2667-4017. 4 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.
- ^ Tek, Kemal (23 Eylül 2016). "Mustafa Kemal'in dostu: Hakkı Baha Pars kimdir? Bilen var mı?". Gercekedebiyat.com. 4 Nisan 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Nisan 2024.