Galanthus elwesii
| Galanthus elwesii | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||||||||||
| Korunma durumu | |||||||||||||||
 Durumu belirsiz (IUCN 3.1) | |||||||||||||||
Biyolojik sınıflandırma  | |||||||||||||||
| |||||||||||||||
| İkili adlandırma | |||||||||||||||
| Galanthus elwesii Hook.f., Bot. Mag. 101: t. 6166 (1875). | |||||||||||||||
Galanthus elwesii, Amaryllidaceae familyasına bağlı bir kardelen türüdür.
Tanımlama[değiştir | kaynağı değiştir]
Galanthus elwesii 25 cm büyüyebilir. Soğanı 2 ila 3 cm çapında ve küresel ila ovoiddir. Doğrusal, küt, mavi yeşil renkli iki yaprak çıkarır. Çiçekler küresel, beyaz, sarkık, 2 ila 3 cm uzunluğunda, katı ve sivri uçlu bir sapın ucunda tek olarak görülür. Dıştaki tepaller oblanseolat, içtekiler ise emarginat ve daha kısadır. Tabana doğru konik, apikal ve bazal yeşil lekelidir. Kapsül genişçe elipsoid ila küresel, 10 ila 20 mm uzunluğunda ve 10 ila 20 mm genişliğindedir. Şubat ve Nisan ayları arasında kayalık, çalılık ve ormanlık alanların açıklıklarında görülür.[1]
Ayrım[değiştir | kaynağı değiştir]
İç tepal segmentlerinin dış yüzünde uçta tek ya da uçta ve tabanda iki leke bulunur, uçta tek renklenme durumunda renklenme segmentin yarısını geçebilir, uçta ve tabanda iki leke durumunda birleşmiş tek leke görülebilir; yapraklar bazen spiral kıvrılır.[2] Bu özellikleriyle diğer Galanthus taksonlarından ayrılır.
Coğrafi dağılım bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Galanthus elwesii'nin doğal yelpazesi Anadolu'dan Ege Adalarına, Balkan dağlarına ve Karadeniz kıyısının kuzeybatı kısmına kadar uzanır. Dağılımının doğu kesiminde, bu tür batı kesiminden daha nadirdir. Romanya'da, Dobrodgea yaylasında sadece bir bölgeden bilinmektedir. Moldova'da, sadece Gagausia, Komratsky bölgesinde bir bölgeden de bilinmektedir. Ukrayna'da, Bessarabia yaylalarında ve Karadeniz ovaları, Odeska ve Mykolaivska bölgelerinin yakınında bulunan Galanthus elwesii'nin 13 lokalitesi olduğu rapor edilmiştir, ancak bu popülasyonlar tam doğrulama gerektirir.[3]
Nüfus bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Sırbistan'da bu tür Hassas olarak değerlendirilmektedir. (V. Stevanović pers. comm. 2010) Bulgaristan'da ülkenin çoğu bölgesinde yaygın olmakla birlikte yaygın değildir. Bazı yerlerde sadece birkaç kişi var. Nüfus eğilimi birçok alanda azalıyor gibi görünüyor. Ukrayna'da, nüfus parametreleri habitata bağlı olarak farklılık gösterir. Meşe ormanlarında nüfus yoğunluğu 160 kişi/m²'ye ulaşırken, dağlık ormanlarda (bayrak ormanları) ortalama 65 kişi/m², çalı topluluklarında 60-140 kişi/m², bozkır topluluklarında 40-50 kişi bulunur.[4] Birçok popülasyon, yalnızca oldukça dar ekolojik nişlerde meydana geldikleri için ciddi şekilde parçalanmıştır.[3]
Habitat ve ekoloji bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Galanthus elwesii, ağaçlık, çalılık ve kayalık çayırlardan oluşan, kış sonundan ilkbahara kadar çiçek açan bir kardelendir.[5] Çeşitli habitatlarda bulunur: orman (Quercus türü, Fagus türü, Pinus türü, vb.), çalılık (Quercus coccifera, [[Pteridium aquilinum]]) ve orman açıklıklarında, denizaltı otlaklarında ve kayaların arasında, deniz seviyesinden rakımlarda 100 ila 1.300 m, ancak en yaygın olarak 800 ila 1.000 m'de görülür.[3]
Ukrayna'da bozkır bölgesinde yaprak döken ormanlarda yetişir: nehir vadilerinde meşe ormanlarında (Quercus robur), Alno-Ulmion ittifakının bairak ormanlarında, Prunion stepposae ve Festuco-Brometaeae sınıfının çalı topluluklarında, Moldova'da meşe (Quercus robur ve Quercus pubescens) ve Carpinus orientalis ve çalılıklarda yetişir.[3]
Tehdit bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Türkiye'de soğanlar, CITES tarafından kontrol edildiği üzere yasal ticaret için toplanmaktadır. Bu çoğunlukla tehdit edici değildir ve sürdürülebilirdir, ancak hasadın düzenlenmemiş olduğu bazı bölgelerde (şu anda çok az kanıt vardır) toplama, popülasyonların sağlığını etkileyebilir. Bulgaristan'da türler süs veya tıbbi amaçlar için toplanır. Plantasyonlar, turizm altyapısının geliştirilmesi ve eğlence faaliyetleri başka tehditler oluşturmaktadır. Ukrayna'da bozkır bölgelerinde bölge dışı yaprak döken ormanların yok edilmesi, ağaçlandırmalar, ormanların kesilmesi ve toplanması tehdit olarak tanımlanmıştır.[3]
Bu, iklime duyarlı bir türdür, bu nedenle gelecekteki iklim değişiklikleri bazı popülasyonları etkileyebilir.[3]
Kullanım ve ticaret bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Çiçek salkımlarında dekoratif kullanım için koleksiyon, kısmen öldürücü ve öldürücü olmayan sökme yapılır. Tıbbi bitki (bütün bitki) olarak kullanılır. Türkiye'de çok sayıda (milyon) sürdürülebilir soğan hasadı yapılmaktadır.[3]
Koruma işlemleri bilgileri[değiştir | kaynağı değiştir]
Tüm Galanthus spp. Nesli Tehlike Altında Olan Yabani Hayvan ve Bitki Türlerinin Uluslararası Ticaretine İlişkin Sözleşmenin (CITES) Ek II kapsamında yer almaktadır.[3]
Birkaç ulusal Kırmızı Listeye dahil edilmiştir ve Moldova'da Kritik Olarak Tehlike Altında olarak sınıflandırılmıştır, Tehlike Altındadır B1ab(ii,iii,iv,v)+2ab(ii); Bulgaristan'da C2a(i), Romanya ve Ukrayna'da Hassas, İkincisi, Staromanzyrskij zakaznik'te ve Odessa bölgesindeki bölgesel peyzaj parkı Tiligulskij liman'da korunmaktadır. Romanya'da Muntii Macin rezervinde korunmaktadır.[3]
Avrupa oluşumlarının taksonomik kimliğini belirlemek için saha çalışması ve moleküler çalışmalar gereklidir.[3]
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Henry John Elwes’a (16 Mayıs 1846 – 26 Kasım 1922, İngiliz bitki bilimci. Türü ilk defa İzmir’de o keşfetmiştir) adanmıştır.[6][7]
Varyeteler[değiştir | kaynağı değiştir]
G. e. var. elwesii – G. e. var. monostictus[8]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Kocaeli Bitkileri". 5 Mart 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Ağustos 2020.
- ^ İ. Yüzbaşıoğlu, “Türkiye’deki Kardelen (Galanthus) Taksonlarının Revizyonunu” Doktora tezi, Fen Bilimleri Enstitüsü, İstanbul Üniversitesi, İstanbul, Türkiye, 2010.
- ^ a b c d e f g h i j Davis, A. 2011. Galanthus elwesii. The IUCN Red List of Threatened Species 2011: e.T164896A5935589. https://dx.doi.org/10.2305/IUCN.UK.2011-1.RLTS.T164896A5935589.en.
- ^ Melnyk, V.I., Didenko, S. and Rak, O. 2007. Comparison of geographical, ecological and coenotical peculiarities and population structure of Galanthus elwesii and Galanthus graecus in Ukraine. Zbornik naucovych prac Poltavskogo pdagogicznogo universiteta. Ser. «Ecologie. Biologiczni nauki» 6(58): 33-47.
- ^ Morgan, V. and Leon, C. 1992. Datasheets of flora species for revision of Appendix I of the Bern Convention. Volume II. Nature and Environment. Council of Europe, Strasbourg.
- ^ Hooker 1875.
- ^ Tropicos 2015, G. elwesii
- ^ "Galanthus elwesii var. monostictus P.D.Sell | Plants of the World Online | Kew Science". Plants of the World Online (İngilizce). 30 Ocak 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2022.
Bibliyografya[değiştir | kaynağı değiştir]
- Hooker, Joseph Dalton (1875). "Galanthus elwesii". Curtis's Botanical Magazine. 31: 6166. 29 Eylül 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 11 Ağustos 2020.
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Vikitür'de Galanthus elwesii ile ilgili ayrıntılı taksonomik bilgiler bulunur.
Wikimedia Commons'ta Galanthus elwesii ile ilgili çoklu ortam belgeleri bulunur
