Fao Çıkartması

Fao Çıkartması
	I. Dünya Savaşı - Irak Cephesi
	; İlk İngiliz saldırısını ve Basra'nın ele geçirilmesini gösteren harita, 1914.
Tarih	6-8 Kasım 1914
Bölge	El-Fav, Mezopotamya ; (günümüzde Irak)
Sonuç	İngiliz zaferi
Taraflar
Britanya İmparatorluğu ; • İngiliz Hindistanı ; • Kraliyet Donanması	Osmanlı Devleti
Komutanlar ve liderler
Walter Sinclair Delamain	Bağdat Valisi Suphi (Cavid) Bey ; Kale Kumandanı
Çatışan birlikler
6. (Poona) Tugayı ; Kraliyet Donanması: ; • Kraliyet Deniz Piyadesi çıkarma bölüğü ; • HMS Ocean	Irak ve Havalisi 38. Tümen; ;
Güçler
Bir subay da dahil olmak üzere hafif yaralılar	300 esir 135 ölü

Fav Çıkarması veya Fav Kuşatması 6 Kasım - 8 Kasım 1914 tarihleri arasında İngiliz kuvvetlerinin Türk kalesi Fav'a saldırmasıyla gerçekleşmiştir. Çıkarma, yoğun bombardımanın ardından Türk askerinin kaçmasıyla çok az direnişle sonuçlandı. İngilizler'in Basra Körfezi'nde bulunan Abadan petrol kaynaklarını korumak amacıyla gerçekleştirilen I. Dünya Savaşı'nın Irak Cephesi'deki ilk askerî harekâtı idi.

Arka plan

Osmanlı I. Dünya Savaşı'na girdiğinde, İngilizler Basra Körfezi'ndeki petrol tesislerinin güvenliğinden endişe duymuştu. İngilizler tesislerini korumak için Basra Körfezi kıyılarının Türk kontrolündeki kısmını ele geçirmeye karar verdi. Fav Kalesi, Basra Körfezi kıyısındaki ana Türk kalesiydi ve İngilizler için petrol tesislerine yönelik herhangi bir Türk saldırısı için mantıklı bir sıçrama noktası gibi görünüyordu.^[1] İngilizler, Korgeneral Arthur Barrett komutasındaki 6. (Poona) Hint Tümeni'nden oluşan Hint Seferi Kuvveti ile birlikte Sir Percy Cox'u Siyasi Subay olarak görevlendirdi.^[2]

4 Ekim 1914 tarihinde, ilgili birliklere bir emir tebliğ olundu. Buna göre, 16. Hint Tugayı’nın (Tugay Komutanı: Tümgeneral Walter Sinclair Delamain) 10 Ekim itibariyle faaliyete geçmek üzere hazırlanması talimatı verildi. Tugay; 2. Tabur, Dorsetshire Alayı, 1. Tabur, 104. Wellesley Tüfekçileri, 1. Tabur, 117. Mahrattalar, 1. Tabur, 20. Cambridge Dükü'ne Bağlı Pencap Alayı (Brownlow's Punjabis)’ten müteşekkil idi. Bunlara ilaveten, 3. İstihkâm ve Lağımcı (Sappers) Alayı’nın 22. Kıtasına bağlı birlikler, 1. Hint Dağ Topçusu Tugayı (23. (Peşaver) Dağ Bataryası - Sınır Gücü ve 30. Dağ Bataryası ile birlikte), sıhhiye, iaşe ve nakliye birimleri de bu sevkiyata dahil edilmişti.^[2]

10 Ekim günü, General Delamain resmî talimatnamesini aldı. Bu talimatlar uyarınca, Basra Körfezi’nin kuzeyinde İngiliz çıkarlarının muhafazası, Al-Muhammerah (günümüzde Hürremşehr) şehrinin desteklenmesi ve Osmanlı Irak'ında yürütülecek harekâta dair esaslar bildirildi. Bunlar, Hint Seferi Kuvveti D’nin harekât planlarının bir parçasıydı. Delamain’e, deniz kuvvetleri başkomutanıyla temas kurması emredildi. Tugayın, Abadan yahut Muhammerah limanlarında karaya çıkması öngörülmekteydi. Ancak Osmanlı birlikleriyle veya yerel halkla çatışmaya girilmemesi, kesin surette tembih edilmişti. Şayet Osmanlı Devleti fiilen savaşa katılırsa, hazır bekletilen 6. (Poona) Tümeni’nin geri kalanı da süratle çıkarma kuvvetine katılacaktı.^[2]

Çıkarma

İlk çıkarma birliği, İngiliz donanmasına ait HMS Ocean gemisindeki Kraliyet Deniz Piyadeleri ile Hindistan Ordusu’na mensup Walter Sinclair Delamain komutasındaki 16. (Poona) Tugayı’ndan mürekkep birliklerden teşekkül etmekteydi.^[3] İngiliz deniz kuvvetlerine ait HMS Odin adlı küçük savaş gemisi, Fav kalesi civarındaki Osmanlı mevzilerini topa tutarak, düşman bataryalarını susturdu ve çıkarma kuvvetlerine yol açtı. Yaklaşık 600 asker, iki dağ topunu beraberlerinde getirerek sığ ve çamurlu sahilden karaya çıktı; ciddi bir mukavemetle karşılaşmadılar.^[4] İngiliz ve Hint birliklerinden oluşan müttefik kuvvet, zayıf bir şekilde tahkim edilmiş Osmanlı mevzilerini kısa sürede ele geçirdi. Bu sırada, çoğu henüz mevzide ve ateş etmeye hazır vaziyette bulunan çok sayıda alan topu da dahil olmak üzere büyük miktarda silah ve teçhizat zaptedildi. Anlaşılan o ki, Osmanlı garnizonunun zayıf sayıdaki askerleri, kalenin komutanı — kaynaklarda "Fao Kalesi’nin Binbaşısı" olarak anılan zat — bir top mermisiyle vurularak şehit düştüğünde mevzilerini terk etmişlerdir.^[5]^[6]

Sonuç

Fav'ın ele geçirilmesi Türkler için stratejik bir gaftı ve ertesi yıl Türk kuvvetleri, İngilizler karşısında aldığı bir dizi yenilginin de gösterdiği gibi bir daha asla tam anlamıyla toparlanamayacaklardı. Osmanlı artık Basra Körfezi'nin kilit noktasının kontrolünü kaybetmişti ve İngilizler Abadan petrol tesislerini büyük ölçüde güvenceye almışlardı. Ancak İngilizler, Bağdat'ı ele geçirmeyi başarana kadar tesislerinin tam anlamıyla güvende olmayacağını düşünüyordu. Bu durum Bağdat'a karşı, şehrin 1917'de İngilizler tarafından ele geçirilmesiyle sonuçlanacak birkaç harekâta yol açtı.

Popüler kültürdeki yeri

Fav Çıkarması ve ardından kale için yapılan savaş, Battlefield 1 video oyununun tek oyunculu ve çok oyunculu bölümlerinde yer almaktadır.

Kaynakça

Dipnot

^ Henry A. Crouse (2009). The Sick Man’s Last Fight: The Role of the Ottoman Empire in the First World War (Senior Thesis tez). Salve Regina University. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.
^ ^a ^b ^c Moberly 1923, s. 99.
^ Ian Rutledge (2015). Enemy on the Euphrates: The Battle for Iraq, 1914 – 1921. Saqi. s. 40. ISBN 978-0-86356-767-4.
^ George Morton-Jack (2015). The Indian Army on the Western Front South Asia Edition. Cambridge University Press. s. 145. ISBN 978-1-107-11765-5.
^ A. J. Barker (2013). The First Iraq War—1914-1918: Britain's Mesopotamian Campaign. Enigma Books. s. 25. ISBN 978-1-929631-86-5.
^ Edward J. Erickson (2007). Ottoman Army Effectiveness in World War I: A Comparative Study. Routledge. s. 62. ISBN 978-1-135-98457-1.

Alıntı

Moberly, Frederick James (1923). "Chapter VI: The Landing in Mesopotamia of Force "D" and the operations leading to the Occupation of Basra". The Campaign in Mesopotamia 1914–1918 Compiled at the Request of the Government of India, under the Direction of the Historical Section of the Committee of Imperial Defence. History of the Great War Based on Official Documents. I (1st bas.). Londra: HMSO. ss. 99−126. OCLC 772784341 – Archive Foundation vasıtasıyla.
Wilson, Sir Arnold. Loyalties Mesopotamia 1914-1917. London: Oxford University Press, 1930.
Barker A.J. The Iraq War. Enigma Books, 2009.

[1] Henry A. Crouse (2009). The Sick Man’s Last Fight: The Role of the Ottoman Empire in the First World War (Senior Thesis tez). Salve Regina University. 7 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 4 Mayıs 2024.

[FOOTNOTEMoberly192399-2] Moberly 1923, s. 99.

[3] Ian Rutledge (2015). Enemy on the Euphrates: The Battle for Iraq, 1914 – 1921. Saqi. s. 40. ISBN 978-0-86356-767-4.

[4] George Morton-Jack (2015). The Indian Army on the Western Front South Asia Edition. Cambridge University Press. s. 145. ISBN 978-1-107-11765-5.

[Barker2013-5] A. J. Barker (2013). The First Iraq War—1914-1918: Britain's Mesopotamian Campaign. Enigma Books. s. 25. ISBN 978-1-929631-86-5.

[Erickson2007-6] Edward J. Erickson (2007). Ottoman Army Effectiveness in World War I: A Comparative Study. Routledge. s. 62. ISBN 978-1-135-98457-1.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]