Etrüsk alfabesi

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Marsiliana Tableti, çerçevesine Etrüsk Alfabesinin arkaik bir şekliyle yazı yazıl-mıştır.

Etrüsk alfabesi Etrüskler tarafından, İtalya'nın orta ve kuzey bölümlerinde, dillerini yazıya geçirmek için MÖ 700 ve MS 100 yılları arasında kullanıldı .

Etrüsk alfabesi , Güney İtalya'daki Yunan kolonilerinde kullanılan ve Batı Yunan alfabesi olarak adlandırılan "batı" tipi Eğriboz alfabesinden türemiştir. Latin alfabesi de dahil olmak üzere, ondan (veya onunla aynı anda) türetilen birkaç Eski İtalyan yazı stili bulunmaktadır.

Kökenler[değiştir | kaynağı değiştir]

Etrüsk alfabesi, Euboean Rumlarının İtalya'daki ilk kolonilerinde, Pithekoussai adasında ve Campania'daki Cumae şehrinde kullandıkları Euboean alfabesinin bir uyarlaması olarak ortaya çıkmıştır.[1] Batı alfabelerinde X, [ks] şeklinde seslendiriliyordu. Ψ ise anlamına gelirdi. Etrüsk dilinde ise X, [s] olarak Ψ de [kχ] şeklinde okunurrdu.

Bilinen en eski Etrüsk abecedariumu , Marsiliana'da (Grosseto yakınlarında, Toskana) bulunan, 8.8 × 5 cm ölçülerinde fildişi bir balmumu tabletin çerçevesine yazılmıştır. Yaklaşık MÖ 700'den kalmadır ve digamma , san ve qoppa dahil olmak üzere Yunan alfabesinin çağdaş biçimlerine karşılık gelen 26 harfi listeler, ancak o sırada henüz eklenmemiş olan omega yer almaz.

Harfler[değiştir | kaynağı değiştir]

Fenike sembolleri
Batı Yunancası Greek Alpha 03.svg Greek Beta 16.svg Greek Gamma archaic 1.svg Greek Delta 04.svg Greek Epsilon archaic.svg Greek Digamma oblique.svg Greek Zeta archaic.svg Greek Eta archaic.svg Greek Theta archaic.svg Greek Iota normal.svg Greek Kappa normal.svg Greek Lambda 09.svg Greek Mu 04.svg Greek Nu 01.svg Greek Omicron 04.svg Greek Pi archaic.svg Greek San 02.svg Greek Koppa normal.svg Greek Rho pointed.svg Greek Sigma normal.svg Greek Tau normal.svg Greek Upsilon normal.svg Greek Chi normal.svg Greek Phi archaic.svg Greek Psi straight.svg
Antik Yunanca'da telaffuzu [a] [b] [g] [d] [e] [w] [dz]~[z]~[zd] [h] [tʰ] [i] [k] [l] [m] [n] [ks] [o] [p] [ts]~[s] [k] [r] [s] [t] [u] [ks] [pʰ] [kʰ]
Eski İtalyanca 𐌀 𐌁 𐌂 𐌃 𐌄 𐌅 𐌆 𐌇 𐌈 𐌉 𐌊 𐌋 𐌌 𐌍 𐌎 𐌏 𐌐 𐌑 𐌒 𐌓 𐌔 𐌕 𐌖 𐌗 𐌘 𐌙 𐌚
Marsilyalı Tabletleri
Neo-Etrüsk
transliterasyon a b c d e v z h θ i k l m n s᫈ o p ś (σ́) q r s t u x φ ψ f
Approx. pron. a — k — e w ts h th i k l m n — — p ʃ, s k r s, ʃ t u — ph kh f

Arkaik Etrüsk ve Neo-Etrüsk harflerinin şekillerinin birkaç çeşidi vardır, farklı yerlerde ve/veya farklı dönemlerde kullanılmıştır. Özellikle, bölgeye bağlı olarak /s/ ve /ʃ/ için zıt harfler kullanılmıştır. Yukarıda, görünümü tarayıcı tarafından kullanılan yazı tipine bağlı olarak Eski İtalyanca'dan kabartmalarda gösterilmiştir. Bunlar soldan sağa yazılan satırlarda yönlendirilir. Ayrıca, gerçek yazıtların çoğunda olduğu gibi, sağdan sola yazılacakları şekilde gösterilen varyantların SVG görüntüleri de gösterilmiştir.[2][3]

Gelişim[değiştir | kaynağı değiştir]

630'dan 620'ye kadar tarihlenen küçük bir Etrüsk şişesi ve alfabenin erken formu
Bir şişedeki alfabe

Etrüsk alfabesinin arkaik formu, MÖ 8. yüzyıldaki başlangıcından MÖ 7. yüzyıla kadar pratik olarak değişmeden kaldı ve yazının yönü serbestti. Ancak MÖ 6. yüzyıldan itibaren alfabe, Etrüsk dilinin fonolojisine uyum sağlayarak gelişti ve Etrüsk dilinde var olmayan fonemleri temsil eden harfler atıldı. MÖ 400'e gelindiğinde, Etrurya'nın tamamının, çoğunlukla sağdan sola yazılan 20 harflik klasik Etrüsk alfabesini kullandığı görülüyor.

  1. ^ Naso, Alessandro, (Ed.) (2017). "Alphabets and language". Etruscology. Berlin, Germany: Walter de Gruyter. ss. 245-253. ISBN 978-1934078495. 
  2. ^ The Etruscan language. Manchester: Manchester University Press. 1983. s. 64. ISBN 0719009022. OCLC 610734784. 
  3. ^ Die Etrusker und ihre Welt. Köln: DuMont. 1992. s. 12. ISBN 3770131282. OCLC 611534598. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Etrüsk_alfabesi&oldid=29314309" sayfasından alınmıştır