Eski Kıpçakça
| Kıpçakça | |
|---|---|
| Konuşan sayısı | ölü dil (13-17. yy) (tarih gerekli) |
| Dil ailesi | |
| Yazı sistemi | Latin alfabesi, Arap alfabesi, Ermeni alfabesi |
| Dil kodları | |
| ISO 639-3 | – |
Kıpçakça[1] ya da Eski Kıpçakça veya Batı Orta Türkçe[2], Orta Türkçe dönemine ait Deşt-i Kıpçak sahası ile Mısır ve Suriye'de 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar kullanılmış Türk dillerinin Kıpçak grubundan ölü dil. Eski Kıpçakça günümüzde Yeni Kıpçakça adıyla da anılan Kıpçak grubundan Türk dillerinin oluşumuna kaynaklık eden dillerden biridir. Günümüzde geriye dönük dil sınıflandırmalarında Eski Kıpçakça, Kıpçak grubunun Kıpçak-Kuman alt grubunda ele alınır.
Bugüne gelebilmiş eserler sınırlı sayıda olup en çok incelenen eser Bozkır Kıpçakçasına (Kumancaya) ait Codex Cumanicus adlı eserdir.[3] Eski Kıpçak Türkçesine ait eserlerin büyük birçoğunluğu Memlûkler döneminde kaleme alınmıştır.
Yayılımı
Orta Asya'nın batısından başlayıp Tuna Nehri kıyılarına, kuzeyde Orta İdil bölgesine, güneyde Kırım'a kadar uzanan ve Deşt-i Kıpçak (Kıpçak Bozkırı) olarak adlandırılan geniş kuzey bölgesi ile Ortadoğu'da Mısır ve Suriye'de varlıklarını 13. yüzyıldan 17. yüzyıla kadar sürdürmüştür.[3]
Dönemleri
 |
 |
Kıpçak Türkçesi yazı dili olarak üç[4] ya da dört[5] ayrı kolda gelişim göstermiştir:
- 13-15. yy Kuman Kıpçakçası, Altın Orda Kıpçakçası, Bozkır Kıpçakçası: XIII. yüzyılın sonunda Güney Rusya bozkırlarında meydana gelmiş Codex Cumanicus bu gruba aittir.[5]
- Polovets Kıpçakçası: XI-XIII. yüzyıllara ait Rus vakayinameleri, Doğu Avrupa kronikleri, Polovets-Rusça sözlüklerinde yansımıştır.[5]
- 14-16. yy Memlûk Kıpçakçası, Mısır Kıpçakçası, Arap harfli Kıpçakça: XIII-XV. yüzyıllarda Mısır ve Suriye’de yaşamış Memlûk Kıpçaklarının dilinde yazılmış eserler.[5]
- 16-17. yy Ermeni Kıpçakçası, Ermeni harfli Kıpçakça: XVI-XVII. yüzyıllarda Kamenets-Podolsk’te yaşamış Ermeni Kıpçaklarının (Gregoryen Kıpçakların) dilinde yazılmış eserler.[5]
Kaynakça
- ^ Pritsak, Omeljan. Kıpçakça. Tarihi Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın), Türk Kültürünü Araştırma Enstitüsü Yay.:73, Seri:IV, Sayı:A.21, Ankara 1988
- ^ Ata, Aysu (2010). Moğol fütuhatı ve Doğu-Batı Türk yazı dili kavramları üzerine, Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Türkoloji Dergisi, 17, 1 (2010) 29-37
- ^ a b Demirci, Lale. Cumhuriyet'in 80. yılında Türkiye'de Memlûk-Kıpçak Türkçesi çalışmaları.
- ^ Özyetkin, Ayşe Melek (2006). “Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı”, (Konferans) Chinese Academy of Social Science, Sino-Foreign Relationship Department of Institute of History, Beijing/CHINA (23 January 2006)
- ^ a b c d e Aynakulova, Gülnisa (2009). Ermeni Kıpçaklar mı, Gregoryern Kıpçaklar mı?. Millî Folklor Üç Aylık Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi. C. 11. S. 84. Kış/2009