İçeriğe atla

Emeklilik

Vikipedi, özgür ansiklopedi

Emeklilik, hayatlarını çalışarak sürdüren kişilerin yaşlılık dolayısıyla çalışamayacağı varsayılıp planlı bir şekilde çalışmayı bırakmalarıyla başlayan durumlarına verilen isimdir. Bu kimselere emekli veya tekaüt denir.

Hayatlarını sürdürmek için gereken gelir çalışarak kazandıkları maaş yerine emeklilik amacıyla önceden oluşturulmuş fonlar kullanılır. Bu fonlar, içinde hayatlarını geçirdikleri devletler tarafından, çalıştıkları iş yerleri tarafından veya şahısların kendileri tarafından oluşturulmuş olabilir. Bazen her üç türden birçok fon aynı kişinin emekliliğini amaçlar.

Çalışmadan yaşayabilmek için gerekli para emekliye genellikle sürekli bir gelir olarak, bazen yüklü bir ödeme olarak, bazen de bunların bir karışımı olarak ödenecek şekilde düzenlenir.

Emeklilik gelirleri bazen çalışanlardan toplayıp, o sırada emekli olanlara dağıtılarak, bazen her kişinin çalıştığı süre içinde çalışma gelirinin bir kısmıyla biriktirilip emekliliğinde sadece bu kendinden birikenlerden ödenecek şekilde olur.

Kaba hesapla hayatın üçte birinin hayata hazırlık, üçte birinin çalışmak, son üçte birinin de emeklilik olduğunu varsayarsak, emeklilik fonları çok uzun sürede biriktirilip, yine çok uzun sürede eriyeceği, var oldukları sürece güvenilir ve iyi gelir getiren faaliyetlerde kullanılarak ayrıca büyümeleri amaçlanacağı için ekonomik hayatta önemli ve süreklilik sağlayan bir yatırım kaynağıdırlar.

Bu uzun süreli yatırım özelliği ve dolayısıyla faizin faizi faktörünün ağır basması yüzünden kişinin emeklilik fonunun oluşturulması ile ilgili detaylar konusunda erken farkındalığı ve iyi gözetimi, iyi bir emeklilik gelirine ulaşmak bakımından büyük önem taşır.

Emeklilik fonlarının biriktirilmesi ve eritilmesi sürecinde bir sürü öngörülmesi zor etken vardır. Bu süreçteki yükümlülükleri ve riskleri kimlerin hangi sürelerde taşıyacağını, emekli gelirinin hangi süre içinde ne miktarda ödeneceğini belirleyen kanunlar ve sözleşmeler, bu süre içinde, fonların yatırımlarının ne kadar iyi ve verimli idare edildiği, ekonominin ne kadar iyi gittiği, demografinin nasıl bir gelişme gösterdiği (örneğin ortalama yaşam sürelerinin uzaması/kısalması), kuralların, politik seçeneklerin ve hatta faiz oranlarının nasıl ne yönde geliştiği gibi etkenler sonucu çok değiştirebilir. Savaş, afet, pandemi, yeni buluşlar, yeni gelişmelere toplumun ne hızla uyum sağladığı gibi şeyler gelecekteki emekli maaşlarını etkileyebilir.

Yaşlılara ve sakatlanarak artık toplum içindeki işlevini yerine getiremeyenlere bakma eğilimi tarih öncesi zamanlarda, hatta neandertal toplumlarda bile vardı.

Anne babaya saygının birçok din tarafından telkin edilmesi, aile içi iş bölümünde yaşlılara daha söz temelli ve danışma yönü ağır basan görevler düşmesi de çok yaygın olgulardır. "Süt hakkı" gibi kavramlar bir çeşit emeklilik benzeri oluşumdur.

Emekliliğin ilk devlet eliyle kurala bağlanması Augustus döneminde savaşçılara emeklilik şeklinde olmuştur. Roma devletinin bu yüzden fazla yükümlülük altına girmesinin sonunda yıkımına sebep olduğu iddia edilir.

Daha sonra kabile üyelerinin bakımı (8.yüzyıl, Irlanda), gazilerin bakımı (1593, İngiltere), kilise rahiplerinin dul kalan eşlerinin emekliliği (1645, Almanya), öğretmenlerin emekliliği (1667, Almanya), Otto von Bismarck tarafından başlatılan devlet garantili ve her konudaki çalışanları kapsayan yaşlılık ve malüllük sigortası (1889), yaşlılık sigortası (1908, İngiltere) gibi tarihi gelişmeler gelir.

Emeklilik yaşı

[değiştir | kaynağı değiştir]
Ülke Erken emeklilik Normal emeklilik 55–59 arası çalışan 60–64 arası çalışan 65–69 arası çalışan 70 ve üstü çalışan
Avusturya 60 (57) 65 (60) 39% 7% 1% 0%
Belçika 60 65 45% 12% 1% 0%
Kamboçya 50 55 16% 1% 0% 0%
Danimarka yok 65 77% 35% 9% 3%
Fransa 62* 65* 51% 12% 1% 0%
Almanya 65 67 61% 23% 3% 0%
Yunanistan 58 67[1] 65% 18% 4% 0%
İtalya 57 67 26% 12% 1% 0%
Hollanda 60 65 (67) 53% 22% 3% 0%
Norveç 62 67 74% 33% 7% 1%
İspanya 60** 65** 46% 22% 0% 0%
İsveç 61 65 78% 58% 5% 1%
İsviçre 63 (61), [58] 65 (64) 77% 46% 7% 2%
Tayland 50 60 ? ? ? ?
Birleşik Krallık 65 68 69% 40% 10% 2%
ABD 62 67 66% 43% 20% 5%

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ "Arşivlenmiş kopya". 23 Şubat 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Mart 2015.