Değirmenli, Ardahan
| Değirmenli | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Değirmenli Değirmenli'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 199 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Değirmenli, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Köyün bilinen en eski adı Tsiskvilishevi'dir. Gürcüce bir yer adı olan Tsiskvilishevi (წისქვილისხევი), "değirmen dere" anlamına gelir. Bu yer adı 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine Zisğvilisğav (زسغولسغاو) olarak girmiştir.[3] Köyün bu adı zaman içinde değişime uğramış ve Değirmenköy'e dönüşmüştür. Nitekim Rus idaresi köyün adını Değirmenköy (Дагирманкёй) olarak kaydetmiştir.[4] Değirmenli köyü 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de "Değirmen köy" (دكرمن كوی) olarak geçer.[5] Değirmenköy adının 1950 genel seçimlerinden kısa bir süre Değirmenli olarak değiştirildiği kayıtlardan anlaşılmaktadır.[6]
Tsiskvilishevi'nin eski bir yerleşme olduğu köydeki megalit kale kalıntısı da göstermektedir.[7] Öte yandan köyün eski adının Gürcüce olması ve erken dönem Osmanlı tahrir defterinde yer alması, Tsiskvilishevi'nin Osmanlı dönemi öncesi tarihine işaret etmektedir. Osmanlılar köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcü atabeglerin yönettiği Samtshe Atabeyliği'nden ele geçirdi. Köy daha önce Gürcü Krallığı sınırları içinde kalıyordu.
Tsiskvilishevi, 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterine göre Ardahan-i Büzürg (Büyük Ardahan) livasının Güney nahiyesine bağlı bir köydü. Köyde ispenç vergisi vermekle yükümlü 36 hane yaşıyordu. Hane reisleri Murad, Zandar, Gogiça, Mihran, Elizbar, İordane, Badura, Maharebel, Teodore, Elisa, Grigol, Papuna, Manvel, Nanika, Yaraziz, Babela gibi adlar taşıyordu. Bu adlara ve bu kişilerin baba adlarına bakınca, köyün etnik olarak homojen bir yapıya sahip olmadığı görülmektedir. Köyde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapıldığı, domuz beslendiği ve çok sayıda değirmen bulunduğu bu kayıtlardan anlaşılmaktadır.[8]
Üç yüz yılı aşkın bir süre Osmanlı egemenliğinde kalan Tsiskvilishevi, 93 Harbi sonucunda Rusların eline geçti. Rus idaresinde köy Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlıydı. 1886 yılında köyün nüfusu 334 kişiden oluşuyordu ve nüfusun tamamı "Türk" olarak kaydedilmişti. Rusların Değirmenköy olarak kaydettiği yerleşme, aynı zamanda 10 köyü kapsayan Değirmenköy nahiyesinin (маркяз: merkez) idari merkeziydi. Değirmenköy nahiyesinde ise, toplam 1.354 kişi yaşıyordu.[4] Köyün nüfusu 1896'da 382 kişi, 1906'da 416 kişi olarak kaydedilmiştir.[9]
Birinci Dünya Savaşı'nın ardından Rus idaresinin son bulmasından sonra Tsiskvilishevi ya da Değirmenköy, bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sürerken, Ankara Hükümeti'nin ültimatomu doğrultusunda Gürcü kuvvetleri Ardahan'dan çekildi ve Değirmenköy de fiilen Türkiye'ye katıldı. Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti arasında 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması'yla da köy Türkiye'ye bırakıldı.[10] Değirmenköy, 1928 tarihli köy listesinde Kars vilayetinin Ardahan kazasının merkez nahiyesine bağlıydı.[5] Köyün adı 1940'larda Değirmenli olarak değiştirildi. Buna rağmen köyün eski adı uzun süre yeni adıyla birlikte resmî kayıtlarda "Değirmenli (Değirmenköy)" biçiminde yazılmıştır.[11] Değirmenli, 1992 yılında il yapılan Ardahan'ın merkez ilçesine bağlandı.
Değirmenli köyünde günümüze kalan tek tarihsel yapı, megalit bir yapı olan Tsiskvilishevi Kalesi’dir. Kale köyün 1 km güneydoğusunda yer alır. Oval bir yapı olan kalenin çapı 9.5 metredir. Kalenin günümüze kalan bölümlerinin büyük kısmı yığma taştandır. Güneydoğu tarafında kaleye bitişik oval bir yapı kalıntısı vardır.[7] 1917 yılında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli köyde bir kilise yıkıntısından söz etmiş, ama günümüze bu kiliseden geriye bir şey kalmamıştır.[12]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan kentine 12 km uzaklıktadır.[13]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 199[2] |
| 2021 | 193[2] |
| 2020 | 196[2] |
| 2019 | 211[2] |
| 2018 | 210[2] |
| 2017 | 203[2] |
| 2016 | 212[2] |
| 2015 | 227[2] |
| 2014 | 225[2] |
| 2013 | 224[2] |
| 2012 | 209[2] |
| 2011 | 213[2] |
| 2010 | 212[2] |
| 2009 | 214[2] |
| 2008 | 209[2] |
| 2007 | 211[2] |
| 2000 | 302[13] |
| 1990 | 423[13] |
| 1985 | 575[13] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Degirmenli, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p q "Ardahan Merkez Değirmenli Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 414; III. cilt (1958), s. 506". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
- ^ a b "Ardahan kazası (1886) (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
- ^ a b Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 759.
- ^ Başvekâlet İstatistik Umum Müdürlüğü (1954). "1950 Umumî Nüfus Sayımı: Vilâyet, Kaza, Nahiye ve Köyler itibarıyla Nüfus" (PDF). sehirhafizasi.sakarya.edu.tr. 18 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 139 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi..
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 414; II. cilt (1941), s. 406". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 110, ISBN 9786052100271.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Başbakanlık Devlet İstatistik Enstitüsü (1981). "1980 Genel Nüfus Sayımı İdari Bölünüş" (PDF). kutuphane.tuik.gov.tr. 19 Şubat 2020 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 18 Şubat 2020.
- ^ "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi (Gürcüce), 9 Ekim 1917, sayı 219" (PDF). 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 15 Şubat 2021.
- ^ a b c d "Değirmenli Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.