Brankial kemer
.jpg)
Brankial kemerler ya da solungaç kemerleri, balıklarda solungaçları destekleyen bir dizi kemikli "ilmek"dir. Solungaçlar omurgalıların ilkel bir haline ait olduğundan, tüm omurgalı embriyoları faringeal kemerler geliştirir, ancak bu kemerlerin nihai kaderi taksonlar arasında değişir. Çeneli balıklarda, ilk kemer çeneye, ikincisi hyomandibular komplekse dönüşür, arka kemerler de solungaçları destekler. Amfibiler ve sürüngenlerde, solungaç kemerleri de dahil olmak üzere birçok yapı kaybolur, bu da sadece oral çeneler ile hyoid düzeneğin kalmasına neden olur. Memelilerde ve kuşlarda, hyoid düzenek daha da yalın hale gelmiştir.
Tüm bazal omurgalılar solungaçlarla nefes alır. Solungaçlar kafanın hemen arkasında bulunur ve yemek borusundan dışarı açılan bir dizi açıklığın arka kenarına komşuluk yaparlar. Her solungaç, kıkırdaklı veya kemikli solungaç kemeri ile desteklenir.[1] Kemikli balıklarda üç çift kemer, kıkırdaklı balıklarda beş ila yedi çift kemer ve ilkel çenesiz balıklarda yedi çift kemer vardır. Kordalı akrabalarının 50 çiftten fazla solungaca sahip olduğu göz önüne alınırsa, omurgalıların atalarının çok daha fazla brankial kemere sahip olduğu sonucuna varılacağı açıktır.[2]
Amfibilerde ve bazı ilkel kemikli balıklarda, larvalar solungaç kemerlerinden dallanan dış solungaçlara sahiptir. Bunlar yetişkinlikte küçük kalır ve işlevleri balıklarda gerçek solungaçlar ve çoğu amfibiyende akciğerler tarafından gerçekleştirilir. Bazı amfibiler, yetişkinlikte dış larva solungaçlarını korurlar, balıklarda görülen karmaşık iç solungaç sistemi, tetrapodların evriminin çok erken bir evresinde geri dönülmez bir şekilde kaybolmuştur.[3]
Fonksiyonları[değiştir | kaynağı değiştir]
Brankial sistem tipik olarak solunum ve/veya beslenme için kullanılır. Birçok balık türünde ön solungaç kemerifaringeal çenelere farklılaşmıştır, genellikle av öğelerine uygun(etobur siyah sazanda geniş, ezici dişlere kıyasla etobur mürenlerde uzun, keskin dişler) özel faringeal dişleri vardır. Amfibi ve sürüngenlerde, hyoid kemer benzer nedenlerle farklılaşmıştır. Genellikle yanakla pompalama için kullanılır. Ayrıca av yakalama için dil çıkarmada görev alır. Bukalemunlar veya solungaçsız semenderlerin bazıları gibi son derece özelleşmiş balistik dil hareketlerine sahip türlerde, hyoid sistemi bu amaç için oldukça farklılaşmıştır. Ayrıca genellikle emerek beslemenme mekanizmasını kullanan türlerde hipertrofiktir. Yılan ve monitör kertenkeleleri gibi, dili tamamen duyusal bir organa dönüşmüş türler genellikle çok kısıtlı bir hyoid sistemine sahiptir.
Bileşenleri[değiştir | kaynağı değiştir]
İlkel düzende brankial kemerler sağ ve solda birer tane olmak üzere olarak 7 (bazen 8) çifttir, dorsalden ventrale doğru sırasıyla: Faringobrankial, epibrankial, keratobrankial, hipobrankial ve bazibrankial. Faringobrankial kemerler nörokranyum ile eklem yaparken, sol ve sağ bazibrankial kemerler birbirine bağlanır (genelde tek kemik olacak şekilde kaynaşırlar). Hyoid sistemin bir parçası olduklarında, kemiklerin isimleri "brankial" yerine "hyal" olacak şekilde değiştirilir, böylece "keratobrankial" "keratohyal" olur.
Amniyotlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Amniyotların solungaçları yoktur. Solungaç kemerleri, embriyonik gelişim sırasında faringeal kemerler olarak oluşur ve çene, tiroid bezi, larinks, columella (memelilerde stapes'e karşılık gelir) ve memelilerde malleus ve incus gibi temel yapıların gelişmesine öncü olur.[2]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Thomas Scott (1996). ABC Biologie (İngilizce). De Gruyter. ISBN 978-3-11-010661-9.
- ^ a b Romer, A.S. (1949): The Vertebrate Body. W.B. Saunders, Philadelphia. (2nd ed. 1955; 3rd ed. 1962; 4th ed. 1970)
- ^ Clack, J. A. (2002): Gaining ground: the origin and evolution of tetrapods. Indiana University Press, Bloomington, Indiana. 369 pp
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
- Gill Arches: Overview, Palaeos . Erişim tarihi: 30 Kasım 2014.
