Baldassarre Boncompagni

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Baldassarre Boncompagni
Doğum10 Mayıs 1821(1821-05-10)
Roma
Ölüm13 Nisan 1894 (72 yaşında)
Roma
Milliyetİtalyan
Vatandaşlıkİtalya Krallığı (17 Mart 1861-13 Nisan 1894)
Kariyeri
DalıMatematik, matematik tarihi

Prens Baldassarre Boncompagni-Ludovisi (10 Mayıs 1821 – 13 Nisan 1894), İtalyan matematik tarihçisi ve aristokrat.

Biyografi[değiştir | kaynağı değiştir]

Boncompagni, Prens Luigi Boncompagni Ludovisi ve Prenses Maria Maddalena Odescalchi'nin üçüncü oğlu olarak Roma'da, eski soylu ve zengin bir Romalı aile olan Ludovisi-Boncompagni'de doğdu.[1] Matematikçi Barnaba Tortolini ve astronom Ignazio Calandrelli'nin yanında eğitim gördü ve bilim tarihine ilgi duymaya başladı. 1847 yılında Papa Pius IX onu Accademia dei Lincei üyeliğine atadı. 1850-1862 yılları arasında Orta Çağ matematikçileri üzerine çalışmalar yaptı ve 1868'de Bullettino di bibliografia e di storia delle scienze matematiche e fisiche dergisini kurdu. Papalık Devletleri'nin İtalya Krallığı'na ilhakından (1870) sonra, yeni Lincei Akademisi'ne daha fazla katılmayı reddetti ve Quintino Sella tarafından teklif edilen Krallık Senatörü olarak atanmayı kabul etmedi. Bununla birlikte, diğer bazı İtalyan ve yabancı akademilerde üye olarak görev yaptı. Bologna, Torino Bilim Akademileri, Modena Bilim ve Sanat Akademileri'nin üyesi, Berlin Bilimler Akademisi'nin Olağan Üyesiydi.

Utangaç bir doğaya sahip olan ve bazıları tarafından eksantrik kabul edilen biri olarak, varlıklarının göze çarpan bir kısmını çalışmalara ve kendisinin ve başkalarının bilimsel yayınlarının basımı ve dağıtımına ayırdı ve bunun için ayrıca bir matbaa kurdu.

Boncompagni, tamamen matematik tarihine adanmış ilk İtalyan süreli yayını olan Bullettino di bibliografia e di storia delle scienze matematiche e fisiche ("Matematiksel ve fiziksel bilimlerin bibliyografyası ve tarihi bülteni", "The bulletin of bibliography and history of mathematical and physical sciences") (1868-1887) adlı derginin editörlüğünü yapmıştır.[2] Dergide çıkan her makalenin editörlüğünü yaptı.[3] Bültende İtalyanca ilk yayınlar, İngilizce, Fransızca ve Almanca orijinal makaleler, matematik, fizik, kimya, astronomi, yer bilimleri ve matematik tarihi alanlarındaki hem yeni yayınlar hem de keşifler yer alıyordu. Prestiji ve bilimsel mirasıyla, ancak hakemli makalelerden oluşan modern bir bilimsel dergi olmaktan uzak olan çalışmanın yöneticisi Boncompagni'ydi.[4]

Bilimsel faaliyetleri sırasında altı yüzden fazla el yazması ve yirmi binden fazla ciltten oluşan zengin bir kütüphane topladı, ancak bu kütüphane ölümünden sonra kayboldu.

Çalışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]

Boncompagni'nin ilk önemli çalışmaları 1851 tarihli iki yazıdır: Delle versioni fatte da Platone tiburtino, traduttore del secolo duodecimo ve Della vita e delle opere di Gherardo Cremonese, traduttore del secolo decimosecondo, e di Gherardo da Sabbioneta, astronomo del secolo decimoterzo. Plato da Tivoli ve Gerardo da Cremona'nın İslam dünyası ile Hıristiyan Avrupa arasında bir temas ve alışveriş bölgesi olan XII. yüzyıl İspanya'sında yaşamış olan faaliyetlerini yeniden inşa ettiler. Plato ve Gerard, kendilerini Arap ve Yunan matematikçi ve filozofların eserlerini (çoğunlukla Latinceye) çevirmeye adamış ve Orta Çağ'da uğradığı gerilemenin ardından Avrupa'da matematiğin yeniden canlanmasına katkıda bulunmuş geniş bir bilginler grubunun parçasıydı. Platon'un Tivoli'den yaptığı çeviriler arasında Albatenius'un astronomi üzerine bir incelemesi, Tripolili Theodosius'un Spherics adlı eseri, Abualcasin'in usturlap üzerine bir incelemesi ve Yahudi matematikçi Savosorda'nın Liber in geometria adlı eseri bulunmaktadır. Cremonalı Gerard'ın eserleri arasında Claudius Batlamyus'un Almagest'i, Öklid'in Elementler'i, Theodosius'un "Spherics"i ve İskenderiyeli Menelaus'un "Spherics"inin yanı sıra Muhammed ibn Mûsâ el-Hârizmî'nin "Algebra"sının bir uyarlaması da vardı. Cremonalı Gerard ile ilgili olarak Boncompagni, o zamanlar yanlış bir şekilde inanıldığı gibi, onun Sabbionetalı Gerard (bir sonraki yüzyılda yaşamıştır) ile özdeşleştirilmemesi gerektiğini de göstermiştir. Boncompagni'nin, analiz ve eleştirel yorumlama pahasına orijinal metinlerin araştırılması ve doğru bir şekilde yeniden inşasını tercih eden tarihyazımı yaklaşımı, bu ilk çalışmalarında zaten belirgindir.

Boncompagni, daha sonra dikkatini 13. yüzyılın en önemli matematikçilerinden biri olan Fibonacci olarak bilinen Leonardo Pisano'ya çevirdi. 1852'de Della vita e delle opere di Leonardo Pisano, matematico del secolo decimoterzo'yu yayınladı ve sonraki yıllarda Liber abbaci ve Practica geometriae dahil olmak üzere birçok eserinin ilk basılı baskısını düzenledi. Boncompagni Fibonacci'nin hayatını yeniden kurgulamış, eserlerini doğru bir şekilde tanımlamış ("Liber abbaci"nin iki yeni kodeksini keşfetmiş ve 1202 yılında yazıldığını tespit etmiştir, daha sonraki bir baskısı 1228'de yapılmıştır) ve Ondalık/Hint-Arap sayı sisteminin (Avrupa'da ancak o zaman bilinmeye başlamıştı) sunumu ve aritmetik ve cebir'e yaptığı katkılar nedeniyle Ortaçağ bilimindeki öneminin netleşmesine yardımcı olmuştur. Arapça matematik metinlerinin Latince çevirilerine olan ilgisini sürdürerek 1857 yılında Boncompagni, XII. ve XIII. yüzyıllarından aritmetik üzerine iki eser yayınladı: Harezmi'nin Hint Rakamlarıyla Hesaplama Üzerine ("Algoritmi de numero Indorum") ve Iohannes Hispalensis'in Liber alchoarismi de pratica arismetice.

1868 yılında Boncompagni, özellikle bilim tarihine adanmış ilk dergilerden biri olan Bullettino di bibliografia e di storia delle scienze matematiche e fisiche'nin yayınına başladı. Tümüyle kendisi tarafından finanse edilen ve kendi matbaasında basılan dergi, 1887 yılına kadar her yıl toplam yirmi cilt olarak yayımlandı. Aralarında Moritz Cantor, Charles Henry, Paul Mansion, Antonio Favaro (Boncompagni'nin kendisi de bilimler tarihi çalışmalarına yönlendirmişti) gibi önemli İtalyan ve yabancı akademisyenlerin işbirliğine sahipti; İtalyanca, Fransızca ve Latince dillerinde, çoğunlukla Orta Çağ bilimi ve bilimsel bilginin Arap dünyasından Hristiyan Avrupa'ya aktarımıyla ilgili makaleler, incelemeler ve özetler içeriyordu; Hint matematiği ve Çin matematiği ile Galileo Galilei'nin çalışmaları (Favaro'nun katkıları bu konuda önemliydi); Yunan matematiğine ve çağdaş bilim insanlarının çalışmalarına daha az yer ayrılmıştır.

Bülten'de XVII., XVIII. ve XIX. yüzyıldan çok sayıda matematikçinin mektupları ve şimdiye kadar yayımlanmamış diğer çalışmaları da ilk kez yayımlandı. Her sayı ayrıca son bilimsel yayınların bibliyografyasını da içeriyordu. Son derece otoriter ve uluslararası bir tiraja sahip olan dergi, bazen bilgiçlik taslama noktasına varan titiz bir bibliyografik ve filolojik özen ve bilgece bir yaklaşımı açıkça ortaya koyuyordu ve Boncompagni'nin biyografik verilerin ve bilimsel metinlerin araştırılması, yeniden keşfedilmesi ve yeniden inşasını amaçlayan, eleştirel yorum ve değerlendirmelerden veya bilimsel gelişmeyi fikir ve toplum tarihinin diğer yönleriyle ilişkili olarak ele alma girişimlerinden kaçınan tarihyazımı yaklaşımıyla tamamen uyumluydu.

Seçilmiş yayınlar[değiştir | kaynağı değiştir]

  • Recherches sur les integrales définies. Journal für die reine und angewandte Mathematik, 1843, XXV, pagg. 74-96
  • Intorno ad alcuni avanzamenti della fisica in Italia nei secoli XVI e XVII. Giornale arcadico di scienze, lettere ed arti, 1846, CIX, pagg. 3-48 [1]
  • Della vita e delle opere di Guido Bonatti, astrologo e astronomo del secolo decimoterzo. Roma, 1851
  • Delle versioni fatte da Platone Tiburtino, traduttore del secolo duodecimo. Atti dell'Accademia Pontificia dei Nuovi Lincei, 1850–51, IV, pagg. 247-286
  • Della vita e delle opere di Gherardo Cremonese, traduttore del secolo decimosecondo, e di Gherardo da Sabbioneta, astronomo del secolo decimoterzo. Atti dell'Accademia Pontificia dei Nuovi Lincei, 1850–51, IV, pagg. 387-493
  • Della vita e delle opere di Leonardo Pisano, matematico del secolo decimoterzo. Atti dell'Accademia Pontificia dei Nuovi lincei, 1851–52, V, pagg. 208-245
  • Intorno ad alcune opere di Leonardo Pisano (Roma : tipografia delle belle arti, 1854)
  • Opuscoli di Leonardo Pisano, pubblicati da Baldassarre Boncompagni secondo la lezione di un codice della Biblioteca Ambrosiana di Milano, Firenze, 1856
  • Trattati d'aritmetica pubblicati da Baldassarre Boncompagni, I, Algoritmi de numero Indorum; II, Ioannis Hispalensis liber Algoritmi de practica arismetice. Roma, 1857
  • Scritti di Leonardo Pisano, matematico, pubblicati da Baldassarre Boncompagni. 2 voll., Roma, 1857–62
  • Bullettino di bibliografia e di storia delle scienze matematiche e fisiche. Tomi I-XX, Roma, 1868-1887

Onurlandırılması[değiştir | kaynağı değiştir]

Asteroit 11981 Boncompagni, Baldassarre Boncompagni adına ithaf edilmiştir.[5]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^  Herbermann, Charles, (Ed.) (1913). "Balthasar Boncompagni". Katolik Ansiklopedi (İngilizce). New York: Robert Appleton Company. 
  2. ^ Massimo Mazzotti (2000), "For science and for the Pope-king: writing the history of the exact sciences in nineteenth-century Rome" (PDF), BJHS, cilt 33, ss. 257-282, 3 Ocak 2004 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi 
  3. ^ A. Favaro, "Don Baldassarre Boncompagni e la storia delle scienze matematiche e fisiche", Atti del Regio Istituto Veneto di Scienze, Lettere ed Arti (1894–5), 6, ss. 509-21, 514  cited in Massimo Mazzotti (2000), "For science and for the Pope-king: writing the history of the exact sciences in nineteenth-century Rome" (PDF), BJHS, cilt 33, ss. 257-282, 3 Ocak 2004 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi 
  4. ^ Alessandra Fiocca (Şubat 2017), "The Bullettino di Bibliografia e di Storia delle Scienze Matematiche e Fisiche (1868–1887), an example of the internationalisation of research", Historia Mathematica, 44 (1), ss. 1-30, doi:10.1016/j.hm.2016.10.002 
  5. ^ MPC · JPL

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Baldassarre_Boncompagni&oldid=32466576" sayfasından alınmıştır