Ardıçdere, Ardahan
| Ardıçdere | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Ardıçdere Ardıçdere'nin Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1899 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 153 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Ardıçdere, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Ardıçdere ile Çimenkaya köylerinin ortak eski adı, Toroshevi'dir. 16. yüzyılda Toroshevi adının taşıyan üç köy bulunuyordu. Daha sonra bu adı taşıyan iki köy kalmıştı. Bunlardan Yukarı Toroshevi köyüne Ardıçdere, Aşağı Toroshevi köyüne ise Çimenkaya adı verilmiştir.
Gürcüce bir yer adı olan Toroshevi (თოროსხევი), farklı kaynaklarda Tarasis Hevi (ტარასის ხევი), Torashevi (ტორასხევი) olarak da geçer.[3][4] Bir tamlama olan bu yer adında geçen ikinci kelime "hevi" (ხევი) dere anlamına gelir, ancak "Toro / Tora / Tara" konusunda kaynaklarda açıklama bulunmamaktadır.[5]
Gürcüce farklı yazılışları olan bu yer adı Türkçeye Toroshev olarak girmiştir. Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Toroshev (تورسخو) ve Toroshav (تورسخاو) olmak üzere iki farklı biçimde yazılmıştır.[6] 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde ise, köyün adı Toroshev (تورسخو) olarak geçer.[7] 93 Harbi'nin ardından Ardahan bölgesine hakim olan Ruslar da köyü Toras-Hevi (Торас-Хеви) adıyla kaydetmiştir.[8]
Toroshevi adlı yerleşmeler, tarihsel Gürcistan'ın güneybatı kesimini oluşturan bölgelerden biri olan Artaani'de yer alır. Köyün sınırları içinde megalit kalenin varlığı, bu yörenin eski çağlardan beri yerleşme alanı olduğunu göstermektedir.[9] Artaani, erken Orta Çağ'da, Cavaheti bölgesiyle birlikte Tsunda piskoposluğu sınırları içinde bulunuyordu. Birleşik Gürcistan Krallığı'nın parçalanmasından sonra, Samtshe Atabeyliği sınırları içinde kaldı. Osmanlılar bu bölgeyi ve Toroshevi adlı köyleri 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi.[10] Bu yerleşmeler, Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı ve 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde Toroshev-i Küçük (تورسخو كوپك), Toroshav-i Büzürg (تورسخاو بزرك) ve Toroshav-i Vasat (تورسخاو وسط) adları altında kaydedilmiştir. Bu üç köy Gürcistan Vilayeti içinde, Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Toroshev-i Küçük'te (Küçük Toroshevi) 33 hane, Toroshav-i Büzürg'te (Büyük Toroshevi) 45 hane ve Toroshav-i Vasat'ta (Orta Toroshevi) 10 hane yaşıyordu. Üç köyün de hane reisleri, Osmanlı Devleti'nin Hristiyan köylülerden aldığı ispenç vergisi ödemekle yükümlü kılınmıştı. Hane reisleri Gogiça, Batata, Revaza, Demetre, Darispan, Maharebel, Elisa, İvane, Stepane, Manvel, Sultan, Muhtar, Şermazan, Sargis, Kirakos, Eliazar, Sunbat, Arakel, Abraham Laşkara, Samsona, Grigor, Bero, Abison gibi adlar taşıyordu. Bu yerleşmelerde buğday, arpa, yonca tarımı ve arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[11]
1694-1732 dönemini kapsayan Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır adlı Osmanlı cebe defterinde, Toroshevi ve Büyük Toroshevi adıyla sadece iki köy kaydedilmiştir.[12] 93 Harbi'nin ardından başlayan Rus idaresi sırasında da Yukarı Toras-Hevi (Верхний Торас-Хеви) ve Aşağı Toras-Hevi (Нижний Торас-Хеви) adıyla sadece iki köy bulunuyordu. 1595 yılındaki kayıtta geçen ve küçük bir köy olan Orta Toroshevi'nin (Toroshav-i Vasat) ortadan kalkmış olduğu bu kayıtlardan anlaşılmaktadır. Yukarı Toras-Hevi köyü Ardahan sancağının (okrug) Ardahan kazasına (uçastok) bağlı Şadevani nahiyesinin (маркяз: merkez) köylerinden biriydi. Köyde tamamı Türk olarak kaydedilmiş 108 kişi yaşıyordu.[8] Rus idaresi sırasında köyün nüfusu artmış, 1896'da 140 kişiye, 1906'da 204 kişiye ulaşmıştır.[13]
Yukarı Toroshevi, Birinci Dünya Savaşı'nın sonlarında Rusya'nın bölgeden çekilmesinden bir süre sonra, Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin sınırları içinde kaldı. Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Ankara Hükümeti'nin Tiflis hükûmetine verdiği ültimatom üzerine Gürcü idaresinin çekilmesinin ardından köy fiilen Türkiye'ye katıldı. Gürcistan Demokratik Cumhuriyeti'nin topraklarının işgal edilmesinin ardından Sovyet Rusya ile Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de imzaladığı Moskova Antlaşması'yla Yukarı Toroshevi köyünü de kapsayan Ardahan ile Artvin bölgeleri Türkiye'ye bırakıldı.[14]
Yukarı Toroshevi köyü, 1928 yılında Kars vilayetinin Ardahan kazasının Yalnızçam nayihesine bağlıydı.[15] 1935 genel nüfus sayımında aynı idari konuma sahip olan köyün nüfusu 145 kişiden oluşuyordu.[16] Toroshevi / Toroshev "yabancı kökten geldiği" için Yukarı Toroshevi'nin adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Ardıçdere olarak değiştirilmiştir.[17]
Ardıçdere köyü sınırları içinde, biri köyün merkezinde, diğer köyün aşağı yaylasında olmak üzere iki kilisenin kalıntıları bulunmaktadır. Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli, köyün merkezindeki kilisenin 1917 yılında da yıkık olduğunu yazmıştır. Ardıçdere'de ayrıca, köyün yaylasının yakınlarında büyük bir megalit kalenin yıkıntıları bulunmaktadır.[3][9]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Ardıçdere köyü, Ardahan il merkezine 21 km uzaklıktadır.[18]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 153[2] |
| 2021 | 154[2] |
| 2020 | 158[19] |
| 2019 | 159[2] |
| 2018 | 145[2] |
| 2017 | 136[2] |
| 2016 | 149[2] |
| 2015 | 137[2] |
| 2014 | 144[2] |
| 2013 | 150[2] |
| 2012 | 167[2] |
| 2011 | 172[2] |
| 2010 | 170[2] |
| 2009 | 169[2] |
| 2008 | 180[2] |
| 2007 | 184[2] |
| 2000 | 214[18] |
| 1990 | 332[18] |
| 1985 | 368[18] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Ardicdere, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 12 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Ardahan Merkez Ardıçdere Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi (Gürcüce), 9 Ekim 1917, sayı 219" (PDF). 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 184 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ „ხევი", A Comprehensive Georgian-English Dictionary, 2006, 2 cilt 24 Ekim 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi., ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 424, 437; III. cilt (1958) s. 510". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ "Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760". 5 Haziran 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ a b ""Ardahan kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (Gürcüce), Tiflis, 2015, s. 116 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Roland Topçişvili, Gürcülerin Etnik Tarihi ve Gürcistan'ın Tarihsel-Etnografik Bölgeleri (Gürcüce: ქართველთა ეთნიკური ისტორია და საქართველოს ისტორიულ-ეთნოგრაფიული მხარეები), 2002, s. 68". 16 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayımlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; I. cilt (1947), s. 424, 437, 438; II. cilt (1941) s. 416, 428, 429; III. cilt (1958) s. 510-511". 22 Ocak 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ Defter-i Caba-i Eyalet-i Çıldır 1694-1732 (Osmanlıca ve Gürcüce), (Yayıma hazırlayan) Tsisana Abuladze, Tiflis, 1979, s. 186, 419.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 112, ISBN 9786052100271.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ "1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 558" (PDF). 16 Ocak 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 784". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ekim 2021.
- ^ a b c d "Ardıçdere Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ "ARDIÇDERE KÖYÜ NÜFUSU, ARDAHAN MERKEZ". www.nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.