Aras Savaşı
| Aras Savaşı | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Azerbaycan-Ermenistan Savaşı | |||||||||
 Drastamat Kanayan ve Nahçivan'daki ordusu | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
 Ermenistan Demokratik Cumhuriyeti |
 Aras Türk Cumhuriyeti Azerbaycan Demokratik CumhuriyetiTarafından Destekleniyor:  Osmanlı İmparatorluğu (1918) Ankara Hükûmeti (1919) | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Drastamat Kanayan Andranik Ozanyan |
Cafergülü Han Nahçivanski Kalb Ali Han Nahiçevanskiy | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 18,000[1] | 6,000[2] | ||||||||
| Kayıplar | |||||||||
| Hafif[2] | Ağır[2] | ||||||||
Aras Savaşı, Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti ile yakın işbirliği içinde çalışan Cafergülü Han Nahçivanski yönetiminde Aras Cumhuriyeti'nin kurulmasına yol açan Kars, Şerur ve Nahçivan bölgelerindeki Müslüman ayaklanmaları sonrasında Nahçivan bölgesini kaybeden Ermenistan Demokratif Cumhuriyeti tarafından yapılan askeri bir çatışmaydı. İngiliz Baş Komiseri Sir John Oliver Wardrop'un bölgeyi Ermenistan'a devretme kararı nedeniyle Savaş başladı,[3][4] Savaş Mayıs 1919'dan Haziran 1919 ortasına kadar sürdü ve Aras Cumhuriyeti, Nahçıvan'ın ele geçirilmesinin ardından teslim olmaya zorlandı.[5][6][7]
Arkaplan[değiştir | kaynağı değiştir]
Erivan Guberniyası[değiştir | kaynağı değiştir]
Erivan Guberniyası, 1849'dan 1917'ye kadar var olan Rus İmparatorluğu'nun Kafkasya Genel Valiliği'nin bir vilayetiydi ve Nahçıvan bölgesi de dâhil olmak üzere günümüz Ermenistan'ının çoğunun kontrolünü elinde tutuyordu.[8] Bu Guberniya bünyesinde pek çok etnik köken mevcuttu; bunların en büyüğü Ermeniler ve Tatarlar (Azerbaycanlılar) idi; bu iki etnik grup birbirlerine son derece düşmandı ve bu da düzenli olarak iç çatışmalara yol açıyordu.[9] En büyük çatışma 1905-1907'de 1905-1907 Ermeni-Tatar Katliamları'nda yaşanmış, on bine varan kayıplar veren bu olay iki etnik grup arasındaki güvensizliği ve huzursuzluğu daha da artırmıştır.[10][11]
Kafkasya Cephesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Kafkasya Cephesi, I. Dünya Savaşı'nın başlamasından sonra Kafkasya bölgesi ve Ermeni Yaylaları'nda yapılan, öncelikle Osmanlı İmparatorluğu ile Rus İmparatorluğu arasında yapılan, Rus ordusunun Osmanlı İmparatorluğu içerisinde: Trabzon, Erzurum, Bitlis ve Van gibi önemli bölgeleri ele geçirdiği bir cephedir.[12] Ancak Şubat Devrimi'nin yol açtığı iç karışıklıklar nedeniyle Rusya'nın sınırdaki hâkimiyeti sona erdi ve 1918'de Ruslar bölgede yenilgiye uğratılarak Brest-Litovsk Antlaşması'nı imzalamak zorunda kaldı.[13] Anlaşmanın imzalanması, Kafkasya'da büyük çatışmaların başlangıcına işaret edecek ve aralarında Ermenistan, Gürcistan ve Azerbaycan'ın da bulunduğu yeni kurulan Kafkas devletleri, bölgede kendi hükûmetlerinin hak iddia ettiği toprakları ele geçirme umuduyla hızla savaşlara girecekti.[3][6][14]
Azerbaycan-Ermenistan Savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]
1918-1920 yıllarında devam eden Azerbaycan-Ermenistan Savaşı sırasında Azerbaycan'ın desteklediği Nahçıvan'da Azerbaycanlı yetkililer tarafından yönetilen Aras Cumhuriyeti'nin kuruluşunda önemli bir etki yarattı.[3][4] Nahçıvan bölgesinin kendisi de 81.191 Azerbaycanlı ve 54.209 Ermeniden oluşan bir nüfusa sahipti; iki etnik grup, bölge içinde uzun bir iç huzursuzluk geçmişine sahipti, bu da sonunda Nahçıvan'da Azerbaycan ayaklanmalarına ve Aras Cumhuriyeti'nin kurulmasına yol açtı.[5][14][15][16]
Savaş[değiştir | kaynağı değiştir]
Çatışmalar Mayıs 1919'da Drastamat Kanayan ve Andranik Ozanyan komutasındaki 18.000 Ermeni askerinin[3] Nahçıvan'a saldırı hazırlığıyla başladı ancak Ermeniler ile Azeriler arasında daha fazla çatışma yaşanmaması için ilçede İngiliz valiliğinin kurulmasıyla bu durum hızla durdurulacaktı.[6] İngilizler Bölgede Olası bir savaşı durdurmak için çaba sarf ediyorlardı ancak Sir William Montgomerie Thomson'ın Aras Cumhuriyeti'nin Pan-Türkizmin etkisi altında olduğuna ve Osmanlı Devleti ve Azerbaycan ile toprak bağlantısı kurmaya çalıştığı Şüphesinden dolayı Ertelenmişti.[6] Böylece Ermeni istila planları İngilizler tarafından onaylandı. Ermeniler, Mayıs 1919'un sonlarında saldırılara bölündü ve Ermeni birliklerinin Sadarak, Kengerlı ve Şerur'u bir hafta içinde geri almayla bölgede hızla hızla önemli ölçüde güçlendiler.[6] Sayıca az olan Azerbaycanlıların, daha iyi silahlanmış ve eğitimli Ermenilere karşı çok az şansı vardı veya hiç şansı yoktu ve Haziran 1919'a gelindiğinde Ermeniler, Nahçıvan'ın kuzey ve batısının çoğunu ele geçirdi; Kanayan ve Ozanyan'ın güçleri, yerel saldırıyı takiben Nahçıvan'ın güney bölgelerine doğrudan saldırıyı sürdürdü. Demiryolu doğrudan Aras Cumhuriyeti'nin başkenti Nahçıvan'a kadar takip ettiler.[6] Kanayan ve Ozanyan'ın güçleri başarılı olacak, Nahçıvan Haziran başında Ermeni birlikleri tarafından doğrudan saldırıya uğrayacak, Nahçıvan Savaşı'nın ardından Nahçıvan şehri Haziran ortasında düştü ve böylece Aras Cumhuriyeti, Nahçıvan'ın geri kalan kısımlarıyla birlikte teslim oldu. Aras'ın teslim alınmasından kısa bir süre sonra bölge Ermeni kuvvetlerinin eline geçti.[5][6]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ ""New Republics in the Caucasus: Armenia, Azerbaidjan, and Georgia: Their Mutual Relations and Their Present Status"" (İngilizce). ss. 491-498. 12 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ a b c Hovannisian, Richard G. The Republic of Armenia (İngilizce). s. 64.
- ^ a b c d "Andrew Andersen" (İngilizce). 28 Aralık 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ a b "Армяно-азербайджанские конфликты 1919-1920 гг" (Rusça). 8 Haziran 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ a b c Babayev, Rafael (2010). ""AZƏRBAYCAN XALQ CÜMHURİYYƏTİ VƏ NAXÇIVAN"" (PDF) (Azerice). 29 Haziran 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ a b c d e f g Hovannisian, Richard G (1971). The Republic of Armenia: The first year, 1918-1919 Volume 1 (İngilizce). University of California Press. ISBN 978-0520019843. 12 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "Պայքար Նախիջեւանի համար" (Ermenice). 22 Eylül 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "Эриванская губерния / Энциклопедия Брокгауза и Эфрона" (Rusça). 28 Ocak 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ Bishku, Michael B (2001). Identity Politics in Central Asia and the Muslim World (İngilizce). I.B. Tauris. ISBN 9781860642616. 12 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "Azerbaijan | History, People, & Facts | Britannica" (İngilizce). 18 Kasım 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "BUTCHERY IN THE CAUCASUS.; A State of Civil War -- 30,000 Combatants of Various Races" (İngilizce). New York Times. 6 Haziran 1905. ISSN 0362-4331. 30 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "Caucasus" (İngilizce). 21 Aralık 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ Serge, Victor. Year One of The Russian Revolution (İngilizce). s. 193. ISBN 0-7139-0135-7. 12 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ a b "New Republics in the Caucasus: Armenia, Azerbaidjan, and Georgia: Their Mutual Relations and Their Present Status" (İngilizce). 1920. ss. 491-498. ISSN 2641-080X. 12 Şubat 2024 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "Transcaucasia" (İngilizce). 20 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.
- ^ "Кавказский календарь .... на 1917 год" (Rusça). 4 Kasım 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Şubat 2024.