Antik İlirya kültürü
 | Bu madde, öksüz maddedir; zira herhangi bir maddeden bu maddeye verilmiş bir bağlantı yoktur. (Nisan 2024) |
Antik İlirya Kültürü, Güneydoğu Avrupa'daki bir halk olan İliryalıların antik dönemdeki külterel yapısıdır.
İlirya dili[değiştir | kaynağı değiştir]
İlirya, antik çağda Güneydoğu Avrupa'da İliryalılar tarafından konuşulan bir Hint-Avrupa dili veya dil grubuydu. Kişi adları ve yer adları dışında dil henüz tamamıyla doğrulanmamıştır. İlirya dili ile komşu dilleri arasındaki ilişki hakkında çok az şey bilinmektedir. Bir zamanlar güney İtalya'da konuşulan Messapic ile yakın bir ilişki olduğu ileri sürülse de henüz bu ilişki kanıtlanmamıştır. Venetic ve Liburnian ile bağlantılar da tartışıldı, ancak artık çoğu bilim adamı tarafından reddedilmektedir. Modern diller arasında Arnavutçanın İlirya dilinin hayatta kalan soyundan geldiğine inanılıyor, ancak bu henüz kanıtlanmamış durumdadır.
İlirya dini[değiştir | kaynağı değiştir]
İliryalılar çok tanrılıydı ve doğanın güçlerinden gelişen birçok tanrıya tapıyorlardı. İlirya tanrılarından Roma dönemine ait heykeller, anıtlar ve madeni paralar üzerindeki yazıtlarda bahsedilmektedir ve bazıları antik yazarlar tarafından karşılaştırmalı din yoluyla yorumlanmaktadır.[1] İlirya'da Gök Babası olarak tapınılan bir tanrı olan Dei patrus, aşk tanrıçası Prende, ateş tanrısı En veya Enji, Parfinlerin baş tanrısı Jüpiter Parfin, denizcilerin koruyucu tanrısı Redon Lissus vardı. Darson, Skodra ve Dirhakum gibi kıyı kentlerindeki yazıtlarda bunlara rastlanılmaktadır. Roma döneminde Dalmaçya ve Pannonia'daki en popüler ritüel geleneklerden biri, Pan ikonografisinde tasvir edilen, ormanların vahşi, Roma koruyucu tanrısı Silvanus kültüydü. Tadenus ise Bosna Nehri'nin kaynağı yakınında bulunan yazıtlarda Apollon'un kişisini veya sıfatını taşıyan bir Dalmaçya tanrısıydı. Acorna veya Arquornia, yalnızca Nauportus ve Emona'da tapınılan bir göl veya nehir tanrıçasıydı.
Bir dizi İlirya yer adı ve antroponimi hayvan isimlerinden türetilmiş ve hayvanların mitolojik atalar ve koruyucular olduğuna dair inançları yansıtıyordu. Yılan en önemli hayvan totemlerinden biriydi.[2]
İliryalılar büyülerin ve nazarın gücüne inanmaktaydılar. İnsan kurban etme İliryalıların dini ritüellerinde de mevcuttur. Arrian, Büyük İskender'le yapılan savaştan kısa bir süre önce İlirya lideri Cleitus'un üç erkek, üç kız ve üç koçu kurban ettiğini kaydetmektedir.
Demir Çağı İliryalıları arasında en yaygın mezar türü tümülüs veya höyük mezarıdır. İlk höyüğün akrabaları onun çevresine gömülüdür. Arkeoloji bu höyüklerin içinde silahlar, süs eşyaları, giysiler ve çömlekler gibi birçok eser buldu. İlirya'da özellikle Roma döneminde ortaya çıkan zengin dini inançlar ve ölü gömme uygulamalarının bu bölgedeki kültürel kimlik çeşitliliğini yansıtıyor olma ihtimali vardır.
Drilon Mati Glasinak kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]
Drilon Mati Glasinac kültürü, ilk olarak Balkan Yarımadası'nın batı kesiminde Geç Tunç ve Erken Demir Çağlarında gelişen, güneyde modern Arnavutluk'u, doğuda Kosova'yı, Karadağ'ı ve güneydoğunun çoğunu kapsayan arkeolojik bir kültürdür. Adını Bosna-Hersek ve Arnavutluk'ta bulunan Glasinac ve Mati bölgelerinden almıştır. Glasinak Mati kültürü, hem Batı Balkanlar'daki Orta Tunç Çağı'nı hem de erken Demir Çağı ile ilişkili yenilikleri temsil etmektedir.
Komani Kruja kültürü[değiştir | kaynağı değiştir]
Komani Kruja kültürü, Arnavutluk'un orta ve kuzeyi, Karadağ'ın güneyi ve Kuzey Makedonya'nın batı kesimlerinde Geç Antik Çağ'dan Orta Çağ'a kadar kanıtlanmış bir arkeolojik kültürdür. Adriyatik kıyısını orta Balkan Roma eyaletlerine bağlayan Dardania ve Via Egnatia yol ağları boyunca tepelerin altında inşa edilen yerleşim yerlerinden oluşmaktadır. Kruja ve Lezha bu kültürün önemli lokasyonlarındandır. Komani-Kruja'nın nüfusu, Roma Justinianus'un askeri kale sistemiyle bağlantılı yerli batı Balkan halkını temsil etmektedir.[3]
Sanat[değiştir | kaynağı değiştir]
Tunç Çağı'nda Arnavutluk'ta bir dizi İlirya ve Antik Yunan kabilesi ortaya çıkmaya başladı ve aynı zamanda birçok sanat merkezi kuruldu. Pişmiş toprak her iki kültür tarafından da özellikle kabartma ve diğer mimari amaçlarla yaygın olarak kullanılmıştır.[4] Çömlekçilik sanatı da bu dönemde gelişmiş olup, antik çağlardan itibaren ortaya çıkan en farklı sanatlardan biri olarak kabul edilmektedir. Çömlekçilik çeşitli sembolleri, ritüelleri, dili ve folkloru bünyesinde barındırmaktaydı. Adını Devol vadisinden alan Devollian çömlekçiliği İliryalılar tarafından yapılmıştır.
Çömlekçilik[değiştir | kaynağı değiştir]
- Messapi seramiği, MÖ 7. yüzyıldan MÖ 3. yüzyıla kadar güney İtalya'nın Apulia bölgesinde üretilen bir tür Messapian seramiğidir. Messapi çömlekleri MÖ 1000 civarında Messapyalılar tarafından geliştirildi. Messapian seramikleri öncelikle daireler, kareler, baklava desenleri, yatay çizgi desenleri, gamalı haçlar ve diğer benzer motifler gibi geometrik desenlerden oluşuyordu.
- Peket seramiği, MÖ 7. yüzyıldan 6. yüzyıl başlarına kadar Güney İtalya'nın Apulian bölgesinde Peketliler tarafından yapılan bir çanak çömlek türüdür. Yerel bir türdür. Çanak çömlekler sadece kahverengi ve siyah renklere boyanmış, geometrik süslemeler, gamalı haçlar, elmaslar, yatay ve dikey çizgilerle süslenmiştir.
- Adını Devol vadisinden alan Devollian çömlekçiliği İliryalılar tarafından yapılmıştır. İliryalıların çömlekçiliği başlangıçta daire, kare, baklava gibi geometrik desenlerden ve benzeri motiflerden oluşuyordu, ancak daha sonra Antik Yunan çömlekçiliğinin etkisi altına girmiştir.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "İlliriya". 2 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 9 Nisan 2023.
- ^ "Simbolismo illirico". 31 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2 Nisan 2023.
- ^ "Disa objekte të hershme në kulturën e Komanit". 11 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.
- ^ "Analysis of Illyrian terracotta figurines of Aphrodite and other ceramic objects using EDXRF spectrometry". 10 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Nisan 2023.