Amigdala

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Amigdala
Amigdalanın kısımları
Latince isimcorpus amygdaloideum
Sistembeyin
Tanımlayıcılar
JSTORamygdala
Microsoft Academic2910734788 2779144063, 2910734788
MeSHD000679
TA5549
FMA61841

Amigdala (Latince: corpus amygdaloideum) beynin medial temporal lobunun derinlerinde yerleşen nöronların oluşturduğu badem şeklindeki beyin bölümü. Amigdala terimi ilk olarak 1822'de Karl Friedrich Burdach tarafından kullanılmıştır. Amigdala adı, yapının badem benzeri şekli nedeniyle "badem" anlamına gelen Yunanca amigdale kelimesinden türemiştir. Duygusal hafıza ve duygusal tepkilerin oluşmasındaki birincil role sahip bölge. Limbik sistemin bir parçasıdır.

Başta korku olmak üzere, duyguların denetiminden sorumlu olan amigdala; sempatik sinir sisteminin aktivasyonu için hipotalamusa, refleksleri artırmak için talamik retiküler nükleusa, yüzde korku ifadesinin oluşması için fasial ve trigeminal sinir nükleuslarına uyarır. Ayrıca dopamin, noradrenalin ve adrenalin salgılanması için ventral tegmental bölge, locus coeruleus ve laterodorsal tegmental nucleusa da çeşitli uyaranlar yollar.[1]

Anatomik yapı[değiştir | kaynağı değiştir]

Amigdala, farklı fonksiyonları olan çeşitli nukleuslar içerir. Bazolateral kompleks, sentromediyal nukleus ve kortikal nukleus bunlardandır. Amigdala, anatomik olarak özellikle sentromediyal nukleus, bazal gangliyonların parçası sayılır.

Amigdala, cinsiyetler arasındaki farklılıkların belirgin olduğu beyin bölgelerinden biridir. Erkek çocuklarının amigdala hacimleri kız çocuklarının amigdala hacimlerinden büyüktür.[2] Amigdalanın sağ ve sol kısımları bağımsız hafıza sistemlerine sahiptir. Ancak duyguyu depolamak, kodlamak ve yorumlamak için birlikte çalışmaktadırlar. Beynin sağ lobundaki amigdala bellekten, hafıza kaynaklı işlerden ve algılamadan sorumludur.[3] Amigdalanın sağ bölümü aynı zamanda daha önce yaşanan olaylardan gelen gerçeklerden ve bilgilerden oluşan ve bilinçli olarak hatırlanması gereken bildirimsel hafıza ile bağlantılıdır. Bir çalışmada, sağ amigdalanın elektriksel uyarıları olumsuz duygulara, özellikle de korku ve üzüntüye neden olduğu görülmüştür. Aksine, sol amigdalanın uyarılmasının, hoş (mutluluk) veya nahoş (korku, endişe, üzüntü) duygularını tetiklediği tespit edilmiştir.[4] Her bir amigdalanın, duyguyu nasıl algıladığımız ve işlediğimiz konusunda belirli bir işlevi vardır.

Klasik koşullanma oluşumunda amigdalanın basolateral bölgesinin kritik rol oynadığı düşünülmektedir.[5] Ergenlik dönemi stres durumlarında central amigdalanın aktive olduğu bilinmektedir. Amigdalanın ağrı hissiyatının oluşumundan sorumlu olduğu ve ağrı hissiyatının kontrolünü düzenlediği deneylerce kanıtlanmıştır.

Amigdala araştırmalarında hayvanlar arasında en çok tercih edilen grup kemirgenlerdir. Kemirgenlerin amigdala yapıları diğer gruplara göre daha iyi anlaşılmıştır.

Duygusal öğrenme[değiştir | kaynağı değiştir]

İnsan beyninin alt tarafından, beynin ön tarafı başta olacak şekilde görülüşü. Amigdala koyu kırmızı olarak gösterilmiştir.

Amigdala, duygusal olaylarla ilgili hafızanın oluşumunda ve depolanmasında önemli rol oynar. Ayrıca koku hafızasının oluşmasında da rol oynar. Korku filmleri izleyen bireylerde izleme esnasında amigdala aktivasyonu gözlemlenmektedir.[6] Korkuya bağlı koşullanmada uyarılar amigdalanın bazolateral kompleksine, özellikle de lateral nukleusa gelir ve burada uyarana ait anılarla ilişki kurulur.

Sinapslarda kayıtlı olan duygusal hafıza, amigdalanın santral nukleusu ve stria terminalis yolu ile korkma davranışını ortaya çıkarır. Bu yolla, donakalma, çarpıntı, hızlı solunum ve stres hormonu salınımı gibi cevaplar oluşur.

Cinsel tepki sırasında amigdalanın aktif olduğu görülmektedir.[7]

Hafızanın düzenlenmesi[değiştir | kaynağı değiştir]

3 boyutlu amygdale görünümü (renkli)

Amigdala, hafıza birikiminin düzenlenmesinde de rol alır. Herhangi bir öğrenme olayında uzun süreli hafıza hemen oluşmaz. Bu olayla ilgili bilgiler zaman içinde tekrarlanmayla birlikte yavaş yavaş uzun süreli depoya gönderilir. Buna pekiştirme denir. Olay sırasında oluşan duygusal tepki ne denli fazlaysa öğrenme de o kadar kuvvetli olur. Bu etkiyi amigdala düzenler. Amigdalayı uyaran ilaçlar enjekte edilen hayvanlarda pekiştirme daha kolay olmaktadır.

Nörofizyoloji[değiştir | kaynağı değiştir]

Primatlarda yapılan çalışmalar, amigdala hasarlarında hayvanlarda belirgin sosyal ve duygusal bozukluklar oluştuğunu göstermiştir. Ön lobu tutan büyük lezyonlarda, korkusuzluk, duygu azalması, cinsellikte artış ve her şeyi ağza götürme gibi değişmeler olmuştur. Anne maymunlarda yavrularını reddetme ve onlara kötü davranma görülmüştür. Amigdalalarında lezyon bulunan maymunların sağlıklı beyinlere sahip maymunlara kıyasla tehlike unsurlarına daha tepkisiz kaldıkları görülmüştür.[8] Amigdalada oksitosin-immünoaktif fiberler bulunmaktadır. Bu bulgu limbik sistemin oksitosin denetimli annelik davranışlarını yönettiğini göstermektedir. Annelik kaynaklı agresyonun araştırıldığı bir hayvan deneyinde oksitosin enjekte edilen anne hamsterların oksitosin karşıtı madde enjekte edilen hamsterlara kıyasla yavrularını korumak için yabancı hamsterlara karşı daha agresif tavırlar sergilediği gözlemlenmiştir. Bu bilgiler amigdalanın oksitosin etkisiyle annelik kaynaklı agresiflikte değişikliklere yol açabileceğini göstermektedir.[9]

İnsanlarda da amigdalanın pek çok ruhsal bozuklukla ilişkisi saptanmıştır. Borderline kişilik bozukluğu olanlarda normale göre yüksek sol amigdala aktivitesi olur. Bu kişiler nötral yüzleri ayırt etmede zorlanır ya da bunları tehdit edici olarak algılayabilirler. Sağ amigdala bozukluklarının sosyal faaliyet yeteneklerini etkilediği düşünülmektedir. Sosyal fobisi olan hastalarda amigdala aktivitesi artmıştır. Şizofreni hastalarında da sağ amigdalanın sola göre daha büyük olduğu saptanmıştır. Riskli şans oyunu girişimlerinde amigdalanın aktive olduğu gözlemlenmiştir. Amigdala hacminin insanların kişilik özelliklerinden agresiflikle bağlantılı olanlarını belirlediği düşünülmektedir. Yirmi sağlıklı kadınla yapılan bir deneyde amigdala hacmi ve saldırganlık arasındaki ilişki incelenmiştir. Deneyin sonunda amigdala hacminin küçülmesi ve saldırganlığın artışı arasında bir ilişki gözlemlenmiştir.[10] Yapılan araştırmalar sonucunda agresiflik kontrolünün amigdalanın bölgeleri arasında farklılık gösterdiği bulunmuştur. Kemirgenlerle yapılan bir deneyde farklı amigdala bölgelerinde yapılan değişikliklerin farklı sonuçlara yol açtığı görülmüştür. Basolateral ya da medial amigdalada yapılan değişikliklerin kemirgenlerin saldırganlık durumlarını etkilediği fark edilmiştir. Corticomedial amigdalada yapılan değişikliklerin kemirgenlerin cinsel fonksiyonlarını etkilediği gözlemlenmiştir. Rheseus maymunlarıyla yapılan bir araştırmada amigdalalarda yapılan değişikliklerin sadece saldırganlığı değil aynı zamanda sosyal davranışları da etkilediği görülmüştür. Rekabet kaynaklı saldırganlık medial amigdala, yırtıcı saldırganlık central amigdala tarafından kontrol edilmektedir. Agresif tavrın prefrontal korteksin amigdala üzerindeki inhibe edici durumu ortadan kaldırmasıyla oluştuğu düşünülmektedir. Sıçanlarla yapılan bir deneyde central amigdalada yapılan değişikliklerin sıçanların avlanma davranışlarını azalttığı gözlemlenmiştir. Central amigdalanın aktive olması ile duygu yoksunluğu, savunmasız hedeflere saldırmak gibi anormal durumların ilişkili olduğu düşünülmektedir.[11]

Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ Ben Best (2004). "The Amygdala and the Emotions". 9 Mart 2007 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 15 Mart 2007. 
  2. ^ Schreibman Cohen, Ayelet; Daley, Melita; Siddarth, Prabha; Levitt, Jennifer; Loesch, Ingrid K.; Altshuler, Lori; Ly, Ronald; Shields, W. Donald; Gurbani, Suresh; Caplan, Rochelle (Kasım 2009). "Amygdala volumes in childhood absence epilepsy". Epilepsy & Behavior (İngilizce). 16 (3): 436-441. doi:10.1016/j.yebeh.2009.08.009. 22 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021. 
  3. ^ Usui, Keiko; Terada, Kiyohito; Usui, Naotaka; Matsuda, Kazumi; Kondo, Akihiko; Tottori, Takayasu; Shinozaki, Jun; Nagamine, Takashi; Inoue, Yushi (2018). "Working memory deficit in drug-resistant epilepsy with an amygdala lesion". Epilepsy & Behavior Case Reports (İngilizce). 10: 86-91. doi:10.1016/j.ebcr.2018.07.003. PMC 6071582 $2. PMID 30094180. 
  4. ^ Lanteaume, L.; Khalfa, S.; Regis, J.; Marquis, P.; Chauvel, P.; Bartolomei, F. (1 Haziran 2007). "Emotion Induction After Direct Intracerebral Stimulations of Human Amygdala". Cerebral Cortex (İngilizce). 17 (6): 1307-1313. doi:10.1093/cercor/bhl041. ISSN 1047-3211. 20 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021. 
  5. ^ Maren, Stephen (24 Ocak 2006). "The Amygdala, Synaptic Plasticity, and Fear Memory". Annals of the New York Academy of Sciences (İngilizce). 985 (1): 106-113. doi:10.1111/j.1749-6632.2003.tb07075.x. 
  6. ^ Articles·February 8, FeaturedNeuroscienceOpen Neuroscience; 2017 (8 Şubat 2017). "Horror Movie Scenes Help Researchers Identify Key Brain Circuits for Fear Processing". Neuroscience News (İngilizce). 9 Şubat 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021. 
  7. ^ Coan, Ana C.; Morita, Marcia E.; Campos, Brunno M.; Bergo, Felipe P.G.; Kubota, Bruno Y.; Cendes, Fernando (Kasım 2013). "Amygdala enlargement occurs in patients with mesial temporal lobe epilepsy and hippocampal sclerosis with early epilepsy onset". Epilepsy & Behavior (İngilizce). 29 (2): 390-394. doi:10.1016/j.yebeh.2013.08.022. 11 Haziran 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 5 Mayıs 2021. 
  8. ^ Adolphs, Ralph (2010). "What does the amygdala contribute to social cognition?". Annals of the New York Academy of Sciences (İngilizce). 1191 (1): 42-61. doi:10.1111/j.1749-6632.2010.05445.x. PMC 2871162 $2. PMID 20392275. 
  9. ^ Ferris, C. F.; Foote, K. B.; Meltser, H. M.; Plenby, M. G.; Smith, K. L.; Insel, T. R. (1992). "Oxytocin in the Amygdala Facilitates Maternal Aggression". Annals of the New York Academy of Sciences (İngilizce). 652 (1): 456-457. doi:10.1111/j.1749-6632.1992.tb34382.x. ISSN 1749-6632. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2021. 
  10. ^ Matthies, Swantje; Rüsch, Nicolas; Weber, Matthias; Lieb, Klaus; Philipsen, Alexandra; Tuescher, Oliver; Ebert, Dieter; Hennig, Jürgen; Elst, Ludger Tebartz van (1 Ocak 2012). "Small amygdala – high aggression? The role of the amygdala in modulating aggression in healthy subjects". The World Journal of Biological Psychiatry. 13 (1): 75-81. doi:10.3109/15622975.2010.541282. ISSN 1562-2975. 
  11. ^ "The role of central and medial amygdala in normal and abnormal aggression: A review of classical approaches". Neuroscience & Biobehavioral Reviews (İngilizce). 85: 34-43. 1 Şubat 2018. doi:10.1016/j.neubiorev.2017.09.017. ISSN 0149-7634. 23 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Mayıs 2021. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Amigdala&oldid=31480181" sayfasından alınmıştır