İçeriğe atla

Adnan Cemgil

Bağlantı ekle
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Adnan Cemgil
Nazife Cemgil ve Adnan Cemgil
Doğum1909
İstanbul, Türkiye
Ölüm21 Kasım 2001 (92 yaşında)
İstanbul, Türkiye
Defin yeriKaracaahmet Mezarlığı, İstanbul
MilliyetTürk
Eğitimİstanbul Üniversitesi
MeslekÖğretmen
EvlilikNazife Cemgil (1941-2003)
Çocuk(lar)Sinan Cemgil (1944-31 Mayıs 1971)

Adnan Cemgil, (1909, İstanbul - 21 Kasım 2001, İstanbul), öğretmen, yazar, çevirmen.

1942-1987 yılları arasında Türkçeye 50 kadar çeviri yapıt kazandırmıştır.[1] 1940'lı yıllarda öğretmenlik yapmanın yanı sıra sol eğilimli muhalif dergilerinde yazılar yayımlayan Cemigil, 1961'de kurulan Türkiye İşçi Partisi'nin önemli kademelerinde yer aldı. Türkiye'de 68 kuşağının sembol isimlerinden olan Sinan Cemgil'in babasıdır.

Yaşamı

[değiştir | kaynağı değiştir]

1909'da İstanbul'un Fatih ilçesinin Zeyrek semtinde doğdu. Babası Cemil Bey Ticaret-i Bahriye Mahkemesinde zabıt katibi, annesi ev hanımı idi.[2] Büyükbabası hayriye tüccarı (Avrupa tüccarı statüsünde dış ticaret yapan Osmanlı müslüman tüccar) Çankırılı Hacı Ali Efendi'dir. [not 1] Çocukluk döneminde İstanbul’un işgali, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyetin ilanı gibi önemli olaylara tanıklık etti.

Kadıköy Mekteb-i Sultanisi'nde öğrenim görürken İstanbul’un işgaliyle okulu kapandığı için eğitimine bir süre Yahudi mektebinde devam etti. Daha sonra Kadıköy Rüştiyesi'ni bitirdi ve lise eğitimini bugünkü Kabataş Lisesi'nde tamamladı.[2] Lise yıllarında Yükseliş Yolu Derneği'ni kurdu.[2]

Liseden mezun olduktan sonra İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi'nin Felsefe Bölümü'nde öğrenim gördü. 1933 yılında üniversite reformuna tanıklık etti. Öğrenciliği sırasında Milli Türk Talebe Birliği (MTTB) içerisinde yer aldı ve arkadaşlarıyla Birlik dergisini yayımladı. Milli Türk Talebe Birliğinde milliyetçilik ve turancılık ayrışması yaşanması ve turancı grupların hakim olmasıyla bu toplulukla bağını kopardı.[2] İlk yazıları, Birlik Dergisinde yayımlandı. 1935'te mezun oldu.[1]

Mezuniyetten sonra bir süre Yeni Adam dergisinde yazılar yayımladı. Yurt dışına gidip, Paris ve Moskova'da Fransızca ve Rusça öğrendi.[kaynak belirtilmeli] 1938 yılında Türkiye'ye döndü.

1939'da Ankara'ya yerleşerek öğretmenlik yapmaya başladı.[5] Meslekten istifa ettiği 21 Şubat 1947 tarihine kadar Ankara Erkek Sanat Okulu, Ankara Musiki Öğretmen Okulu ve Atatürk Lisesi gibi okullarda öğretmenlik mesleğini sürdürdü.[6] 1941 yılında kendisi gibi sol görüşlere sahip öğretmen Nazife Hanım'la evlendi. Bu evlilikten Dumrul (1942) ve Sinan (1944) adında iki çoçuğu dünyaya geldi.[2]

Cemgil, 1941'de Behice Boran, Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes ve Mediha Berkes ile sol eğilimli Yurt ve Dünya dergisini çıkarmaya başladı. Bir yandan da İnönü Ansiklopedisi'nde de redaktör olarak çalıştı; Fransızcadan Türkçeye çeviriler de yaptı.[7] 21. sayıdan itibaren Yurt ve Dünya dergisinin Neşriyat Müdürlüğünü üstlendi. Dergi; II. Dünya Savaşı yıllarında Türkiye'de siyasi tartışmaların şekillenmesinde etki oldu.[6] Dergi, ülkedeki siyasi gerilimin ve basın üzerindeki denetimin artması sonucu kapandı.[6] Yurt ve Dünya dergisinde ırkçılığa karşı şiddetli yazılar yazan Cemgil hiçbir ırkın bir diğerinden üstün olmadığını betimleyen bilimsel değerlendirmelere yer verdiği İlim Karşısında Irk Meseleleri a(1945) adlı bir kitap yayımlamıştır.[2]

Cemgil, Behice Boran ile birlikte 1945 yılında Ant dergisini yayımladı. Cumhuriyet Halk Partisi’ne muhalif olan ve farklı eğilime sahip kimselerin bir araya geldiği ve tek bir sayı yayımlanabilen Görüşler dergisinin yazar kadrosunda yer aldı.[6] Tan Matbaası Olayları sonrası Görüşler dergisinin dağıtıldı ve Adnan Cemil öğretmenlik görevinden alındı. Öğretim üyesi olan ve görevlerinden alınan arkadaşları Behice Boran, Pertev Naili Boratav, Niyazi Berkes ve Mediha Berkes ile birlikte verdiği hukuk mücadelesi sonunda Danıştay kararıyla görevine döndüler.[7] 24 Saat adlı gazetede çalışmaya karar veren Cemgil, 1947'de devlet memurluğundan ayrıldı.[1][5]

24 Saat gazetesinden yazı işlerini fiilen Adnan Cemgil idare etti. Gazete, 13 sayı çıktıktan sonra kapatıldı. İşsiz kalan Adnan Bey, İstanbul'a gidip Zekeriya Sertel'in reklam bürosunda çalıştı.[7]

1950 yılında, kurucularından olduğu Türk Barışseverler Cemiyeti'nin genel sekreterliğini yaptı. Cemiyet, Menderes hükümetinin, TBMM kararı olmadan Kore'ye asker gönderme kararını protesto eden bir bildiri bastırıp dağıttığı için kapatıldı ve yöneticileri hakkında dava açıldı. Adnan Cemgil 15 ay hüküm giydi.[1] Cezasının altı ayını Ankara Askeri Cezaevi'nde, yedi ayını ise Nevşehir Cezaevi'nde geçirdi.[7]

1951'de tahliye edilince Cemgil, Yozgat'ta öğretmenlik yapan Nazife Hanım ile çocuklarının yanında bir süre kaldıktan sonra çocukları ile İstanbula gitti. Emekli Sandığı Reklam Bölümü'nde çalışarak, takma adla şiir ve yazılar yazdı. Ailenin geçimini sağlamak için İstanbul Şehir Tiyatrosu'nda figüranlık ve tanıdıklarının su dağıtan kamyonunda evlere su taşıyıp sakalık gibi işler yaptı. Kısa ömürlü olan bir bakkal dükkanı açtı.[7] 6-7 Eylül Olaylarından sonra Yozgat'taki görevinden istifa edip yanlarına gelen Nazife Hanım ile birlikte İstanbul'da yaşamını sürdüren Adnan Cemgil, Evren Yayınlarını kurdu; Evren Ansiklopedisi adl bir ansiklopedi yayınladı.

27 Mayıs Darbesi'nin ardından eşi ile birlikte Türkiye İşçi Partisi'ne girdi, sendikal çalışmalar yaptı. Adnan Cemgil 1965 genel seçimlerinde Bursa milletvekili adayı, 1968 senato seçimlerinde Zonguldak’tan senatör adayı oldu; seçilemedi. 1965 yılında Bursa'da Komünizmle Mücadele Derneği'nin yönlendirdiği bir grubun saldırısına uğradı.[7] Parti, 12 Mart Muhtırası ile kapatıldı.

Adnan ve Nazife Cemgil'in aktif siyasetle uğraştığı bu yıllarda oğulları Sinan da ODTÜ'de üniversite eğitimine başlamış ve üniversite reformu talebiyle gerçekleştirilen boykot, işgal eylemlerine ve ABD Büyükelçisi Robert Komer'in arabasının yakılmasına önderlik etmiştir. Hakkında yakalama kararı çıkartılan Sinan Cemgil, Kahramanmaraş’ın Nurhak ilçesinde saklandığı sırada 31 Mayıs 1971'de emniyet güçleri ile girdiği çatışmada arkadaşları Kadir Manga ve Alpaslan Özdoğan ile birlikte öldürüldü.

Oğlunu kaybeden ve büyük bir acı yaşayan Cemgil, bu olayın da etkisi ile, TİP'in 12 Mart Muhtırası'ndan sonra kapatılması ile siyasi hayatını sonlandırdı. 3 Haziran 1971'de oğlu defnetti.

Sinan Cemgil'in ölümünden sonra gelini Şirin Cemgil'e torunları Taylan'ın yetişmesinde destek verdi. Fransızcadan Türkçeye çeviriler yapmaya devam etti.[7] Balzac, Diderot, Emile Zola, Gramsci, Pirandello, Romain Rolland, Sillanpaa, Tagor gibi yazarlardan çeviriler yaptı. Kısa sürelerle Cumhuriyet ve Yeni Ortam gazetelerinde fıkralar ve yazılar yayımladı. Nazım Hikmet’in hayatının tartışma konusu olduğu bir dönemde, iddialara yanıt vermek için Nazım Hikmet’in Yaşadığı Adalet Dramı ve Açlık Grevi Olayındaki Gerçekler (1993) adlı bir derlemek kitap yayımladı. 21 Kasım 2001 günü öldü.

Eserleri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Bazı çevirileri

[değiştir | kaynağı değiştir]

Derleme

[değiştir | kaynağı değiştir]
  • İlim Karşısında Irk Meseleleri, 1945
  • Nazım Hikmet’in Yaşadığı Adalet Dramı ve Açlık Grevi Olayındaki Gerçekler, 1993

Ayrıca bakınız

[değiştir | kaynağı değiştir]

Notlar

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ Adnan Cemgil'in babası Cemil Bey, Çankırılı Hacı Ali Efendi'nin ilk evliliğinden oğludur. Hacı Eli Efendi'nin ikinci evliliğinden doğan, İkinci Meşrutiyet ve Mütareke döneminin ünlü gazetecisi Ali Kemal'in ağabeyidir[3][4]

Kaynakça

[değiştir | kaynağı değiştir]
  1. ^ a b c d "Adnan Cemgil". 7 Ağustos 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2022. 
  2. ^ a b c d e f Aydınlı, Erkan (22 Şubat 2024). "Adnan Cemgil (1909-2001)". Atatürk Ansiklopedisi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025. 
  3. ^ Orhan Karaveli, Ali Kemal 'Belki de Bir Gunah Kecisi...', Doğan Kitap, 2008.
  4. ^ Arslan, Cömert (10 Mart 2022). "Bir akrabalık anatomisi: Ali Kemal, Johnson, Kuneralp, Cemgil". Yetkin Report. 10 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025. 
  5. ^ a b , "Adnan Cemgil Biyografi". 15 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Eylül 2022. 
  6. ^ a b c d Şahin, Eren (2020). "Cumhuriyet Döneminde aydın bir öğretmen: Adnan Cemgil-hayatı ve fikirler". Ankara Üniversitesi Türk İnkılap Tarihi Enstitüsü yüksek lisans tezi. 
  7. ^ a b c d e f g Özerden, Halide. "Sinansız Yıllar Bitti". bianet.org. 26 Nisan 2025 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 Ağustos 2025. 
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Adnan_Cemgil&oldid=36077476" sayfasından alınmıştır