Aşağı Salat Höyüğü
| Arkeolojik Höyük | |
| Adı: | Aşağı Salat Höyüğü |
| il: | Diyarbakır |
| İlçe: | Bismil |
| Köy: | Yukarısalat |
| Türü: | Höyük |
| Tahribat: | Doğal, yapılaşma,[1] nehir taşkınları[2] |
| Tescil durumu: | Tescilli[1] |
| Tescil No ve derece: | 2434 / 1 |
| Tescil tarihi: | 04.10.2000 |
| Araştırma yöntemi: | Kazı |
Aşağı Salat Höyüğü, Diyarbakır'ın Bismil İlçesi'nin 20 km. doğusunda, Yukarısalat Belde'sinin 3 km. güneyinde, günümüzde 10 – 15 haneli Aşağı Salat Mahallesi'nin altında yer alan bir höyüktür. Dicle Nehri kıyısındaki höyük Salat Çayı'nın Dicle'ye katıldığı yerin 2 km. doğusundadır. Tepe, yaklaşık olarak 150 x 100 metre boyutlarında, nehir seviyesinden 3 metre yükseklikteki bir teras üzerindedir. Kültür dolgusu 5 metre kadar olan höyüğün güney yamacı Dicle taşkınlarıyla tahrip olmuştur.[2] Güneydoğu kesiminin ise su ile aşınmıştır.[1] Aşağı Salat Höyüğü Kuzey Mezopotamya kültür alanı içinde kurulmuş küçük bir köy yerleşimi olarak karşımıza çıkmaktadır.[3] Salat Vadisi'nden gelen doğal yol, Dicle Nehrini Höyük'ün de yer aldığı Salat Mevkii'nde geçerek doğuya ve güneye yönelmektedir.[4] Höyük'ün yaklaşık 50 metre güneybatısında bir mezarlık alanı yer almaktadır.[5]
Kazılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Höyük ilk olarak Guillermo Algaze başkanlığındaki bir ekip tarafından Batman Çayı'nın Dicle'ye karıştığı yer ile Batman arasındaki 40 km. mesafenin, 3–4 km. genişlikte bir band halinde taranması sırasında 1989 yılında tespit edilmiş ve araştırılmıştır.[6] Ayrıntılı yüzey araştırması ODTÜ TAÇDAM tarafından yürütülen "Ilısu ve Karkamış Baraj Gölleri Altında Kalacak Arkeolojik Kültür Varlıklarını Kurtarma Projesi" çerçevesinde Eyüp Ay tarafından 1999 yılında yapılmıştır. Kazılar ise aynı proje kapsamında 2000 yılında, dönemin Diyarbakır Müzesi Müdürü N. İnal ve Gazi Üniversitesi Tarih Bölümü'nden Süleyman Yücel Şenyurt başkanlığında kurtarma kazısı olarak başlanılmıştır. Kazı çalışmaları Doğu ve Merkez Kazı Alanları ile Kuzeydoğu ve Batı Sondajları olarak yapılmıştır.[2]
Tabakalanma[değiştir | kaynağı değiştir]
Höyük'ün en yüksek kesimlerinden biri olan Merkez Kazı Alanı, 4 metrelik kültür dolgusu içinde dokuz mimari tabaka vermiştir.[7] Buradaki buluntular ışığında, I. ve II. tabakalar Ortaç'a, III. tabaka Yeni Asur Dönemi, IV. ve V. tabakalar Erken Tunç Çağı I, VI. tabaka Geç Uruk Dönemi – Erken Tunç Çağı geçiş evresi, VII. tabaka Geç Uruk Dönemi (Geç Kalkolitik Çağ[8]), VIII. tabaka Obeyd Dönemi ve IX. tabakanın Halaf Dönemi tabakasıdır.[9] Doğu Kazı Alanı'nda iki, Merkez Kazı Alanı'nda ise üç Orta Çağ tabakası belirlenmiştir. Batı Sondaj'da I. tabakanın taş temelleri, bunun 1,5 metre altında Erken Tunç Çağı'na tarihlenen bir mezarlık bulunmuştur. Ayrıca bir de Demir Çağı mezarları açılmıştır.[2]
Mezarlık Alanı çanak çömlek buluntularına dayanılarak Erken Tunç Çağı I. evrenin erken tarihlerine, MÖ 3200 – 3000 aralığına tarihlendirilmektedir.[5]
Buluntular[değiştir | kaynağı değiştir]
Orta Çağ yerleşmesinin başlangıcı, Hasankeyf çanak çömlek ve sikke buluntularıyla paralellik kurularak, bölgede Müslümanların hakim olmaya başladıkları 11. – 12. yüzyıllara dayandırılmaktadır.[2]
Erken Tunç Çağı'na tarihlenen taş sanduka mezar, tabana yeşilimsi çakıltaşı döşenerek yapılmıştır. Sanduka mezarların büyük çoğunluğu, dört kireçtaşı levhadan, üzerleri geniş kapak taşlarıyla örtülerek yapılmıştır. Dikdörtgen sandukalar 1,20 – 1,30 metre uzunluk, 1 – 1,10 metre genişliktedirler. Bu boyutlara bakılarak gömülerin hocker tarzında (ana rahmindeki gibi) bırakıldığı anlaşılmaktadır. Ölülerin başları doğuya, ayakları batıya bakacak şekilde bırakıldığı düşünülmektedir. Derinlikleri ortalama 50 – 70 cm. arasındadır. Kireçtaşı levhaların kalınlıkları 5 – 7 cm.dir. Hemen hemen tüm mezarlar kuzeybatı – güneydoğu yönündedir. Açılan dokuz mezar ise hafif bir yön kaymasıyla doğu – batı yönündedir.[7] Ortaya çıkarılan tüm mezarlar yağmalanmıştır. Geride kalan gömüt armağanları bronz iğneler, çanak çömlek ve dağ kristalinden yapılmış boncuklardır.[2] 2002 yılı kazılarıyla ortaya çıkarılan Erken Tunç Çağı mezarlarının sayısı 47'yi bulmuştur.[10] Bu Erken Tunç Çağı nekropolünde bazı mezarların tam sanduka mezar özelliği göstermemesi, bu mezarların sosyal statüsü daha düşük bireylere ait olduğu düşünülmektedir.[2] Bu tip mezarların etrafı toplama taşlarla çevrilerek yapılmış ama üstlerine mutlaka bir kapak taşı konulmuştur. Bunların tabanı da küçük çakıl taşlarıyla kaplıdır.[11] Sağdece üç mezarda çoklu gömü tespit edilmiştir, diğer mezarlar tek kişiliktir.[12]
Erken Tunç Çağı başlarına tarihlenen ve gömüt armağanı olarak bulunan çanak çömleğin biçim ve teknik özellikleri Geç Uruk Dönemi'nin devamı olarak Erken Hanedanlar I Dönemi özellikleri göstermektetedir.[2][11]
Dış bağlantılar[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ a b c TAY – Yerleşme Ayrıntıları[ölü/kırık bağlantı]
- ^ a b c d e f g h "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları". 4 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012.
- ^ Emsal Koçerdin, Aşağı Salat Höyüğü Erken Tunç Çağı Seramikleri 30 Ocak 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Sh.: 1 -Gazi Üniversitesi Arkeoloji Anabilim Dalı Yüksek Lisans Tezi
- ^ Emsal Koçerdin, Sh.: 6
- ^ a b Aşağı Salat Erken Tunç Çağı I İskeletlerinin Antropolojik Analizi[ölü/kırık bağlantı] Tübav Bilim Dergisi, 2011 Cilt 4, sayı 3 - Sh.: 231
- ^ "TAY – Yerleşme Dönem Ayrıntıları (Abdullahın Düzü)". 14 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012.
- ^ a b Emsal Koçerdin, Sh.: 15
- ^ Emsal Koçerdin, Sh.: 106
- ^ Diyarbakır Müzesi Aşağı Salat Höyüğü Kazısı[ölü/kırık bağlantı]
- ^ Tübav Bilim Dergisi, Sh.: 234
- ^ a b "TAÇDAM - Aşağı Salat". 11 Eylül 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 14 Ağustos 2012.
- ^ Tübav Bilim Dergisi, Sh.: 236