Yörüngeler listesi

Farklı çaptaki Dünya merkezli yörüngeler; camgöbeği alan alçak Dünya yörüngesini, sarı alan orta Dünya yörüngesini, siyah kesikli çizgi jeosenkron (yer eşzamanlı) yörüngeyi, yeşil kesikli noktalı çizgi Küresel Konumlandırma Sistemi (GPS) uydularının yörüngesini ve camgöbeği alanın içerisinde kalan kırmızı kesikli çizgi Uluslararası Uzay İstasyonu'nun (ISS) yörüngesini betimler.

Yörünge çeşitleri aşağıda listelenmiştir:

Merkeze bağlı sınıflandırma

• Galaksi merkezli yörünge: Bir galaksinin merkezi etrafındaki yörüngedir. Güneş Samanyolu’nun galaksi merkezi civarında bu tip bir yörünge takip eder.
• Güneş merkezli yörünge: Güneş civarındaki yörünge. Bizim Güneş Sistemimiz’de birçok yapay uydu ve uzay enkazları gibi, tüm gezegenler, kuyrukluyıldızlar ve asteroitler bu tarz bir yörüngede yer alırlar. Ay gibi doğal uydular ise güneş merkezli yörünge yerine kendi ana gezegenlerinin yörüngesinde dönmektedirler.
• Yer merkezli yörünge: Dünya merkezli yörüngelerdir. Örnek olarak Ay ve yapay uydular verilebilir. Şu an için yaklaşık olarak 2,666 Dünya merkezli yapay uydu bulunmaktadır.
• Mars merkezli yörünge: Mars’ın doğal uyduları veya Mars çevresinde dönen yapay uydular gibi Mars’ı merkez alan yörüngelerdir.
• Ay yörüngesi: (selenosentrik yörünge) Merkezinde Ay’ın bulunduğu yörüngelerdir.

İrtifaya bağlı sınıflandırma

• Alçak Dünya yörüngesi (ADY): İrtifası 160–2,000 km (100–1,240 mil) arasında değişen yer merkezli yörüngelerdir.
• Orta Dünya yörüngesi (ODY): 2,000 km (1,240 mil) irtifadan başlayarak yer eşzamanlı yörüngenin hemen altına, 35,786 km (22,240 mil) yüksekliğe, kadar çıkan Yer merkezli yörüngelerdir.
• Jeostatik yörünge (JY): Üzerinde yer alan cismin dönüş hızının, Dünya’nın kendi ekseni civarındaki dönüş hızıyla aynı olduğu Dünya merkezli yörünge.
• Yüksek Dünya yörüngesi (YDY): Yer eşzamanlı yörünge'den daha yüksek irtifaya sahip (35,786 km /22,240 mil üzeri) yörüngelerdir.

Yörünge eğikliğine bağlı sınıflandırma

• Eğik yörünge: Ekvatoryal düzleme göre eğikliği 0 olmayan yörüngelerdir.
  • Kutupsal yörünge: Her bir dönüşünde gezegenin her iki kutbunun üzerinden veya yaklaşık üzerinden geçen yörüngedir. Yani bu yörüngelerin eğikliği tam veya yaklaşık olarak 90 derecedir.
  • Kutupsal Güneş eşzamanlı yörünge : Üzerinde yer alan cismin Ekvatordan her bir geçişinin aynı güneş zamanına denk geldiği yaklaşık kutupsal yörüngelerdir. Görüntü alan yapay uydular için her bir geçişinde gölge durumunun aynı olması nedeniyle kullanışlı bir yörüngedir.
• Eğik olmayan yörünge: Referans bir düzleme göre eğikliği 0 olan yörüngelerdir.
  • Ekliptik yörünge: Ekliptik düzleme göre eğik olmayan yörüngedir.
  • Ekvatoryal yörünge: Ekvator’a göre eğik olmayan yörüngedir.
• Yaklaşık Ekvatoryal yörünge: Eğikliği ekvatoryal düzleme göre yaklaşık 0 olan yörüngelerdir. Bu yörünge, bir uydunun ekvatora yakın bölgelerde bulunan yer istasyonlarını ziyaret ettiği zamanlar arasındaki süreyi kısaltır.

Dışmerkezliğe bağlı sınıflandırma

• Dairesel yörünge: Dışmerkezliği 0 olan ve yol olarak bir daireyi takip eden yörüngelerdir.
• Eliptik yörünge: Dışmerkezliği 0 ile 1 arasında olan ve yol olarak bir elips takip eden yörüngelerdir.
  • Yer istasyonel veya Yer eşzamanlı transfer yörüngesi: Perijesi Alçak Dünya yörüngesi irtifasında apojesi ise yer istasyonel yörünge seviyesinde olan eliptik yörüngedir.
  • Hohmann transfer yörüngesi: Bir uzay aracını eş düzlemli iki dairesel yörünge arasında transfer etmeye yarayan yörünge. İlk yörüngeden çıkarken ve ikinci yörüngeye otururken uygulanan iki itici kuvvet (ve dolayısıyla hız değişimi) ile transfer gerçekleştirilir. İsim babası Walter Hohmann’dır.
• Parabolik yörünge: Dış merkezliği 1 olan yörüngelerdir. Yörünge üzerinde bulunan cismin hızı kaçış hızına eşittir ve dolayısıyla herhangi bir gezegenin yer çekimsel kuvvetinden kurtulabilirler. Yörünge üzerindeki cismin hızı arttırıldığı takdirde, hiperbolik yörüngeye geçer.
  • Kaçış yörüngesi : Cismin kaçış hızına sahip olduğu parabolik yörünge’nin diğer adı (genel anlamda cisim gezegenden uzaklaşıyorken kullanılabilir) .
  • Yakalanma yörüngesi: Cismin kaçış hızına sahip olduğu parabolik yörünge’nin diğer adı (genel anlamda cisim gezegene yaklaşıyorken kullanılabilir) .
• Hiperbolik yörünge: Dış merkezliği 1’in üzerinde olan yörüngelerdir. Bu tip yörüngelerde bulunan cisim kaçış hızından daha büyük bir hıza sahiptir ve dolayısıyla herhangi bir gezegenin yer çekimsel kuvvetinden kurtulup sonsuza giden bir yol izleyebilirler.

Eşzamanlılığa bağlı sınıflandırma

• Eşzamanlı yörünge: Uydunun yörünge periyodunun, yörüngesinde olduğu cismin kendi ekseni etrafındaki dönüş hızına eşit oluğu yörüngedir (Dünya’nın ki: 23 saat, 56 dakika, 4.091 saniye).
• Yer eşzamanlı yörünge (YEY): Dünya civarında dönen 35,786 km (22,240 miles) irtifaya sahip yaklaşık dairesel yörüngelerdir.
  • Yer istasyonel yörünge (YİY): Eğikliği sıfır olan dairesel Yer eşzamanlı yörüngelerdir. Bu yörüngede yer alan bir cisim, yerdeki sabit bir gözlemciye gökyüzündeki sabit bir nokta şeklinde görülecektir.
    • Clarke yörüngesi: Yer istasyonel yörünge için bir diğer isimdir. Yazar Arthur C. Clarke’a ithafen bu şekilde isimlendirilmiştir.
• Tundra yörünge: Dış merkezliği yüksek olan, 63.4° eğikliğe sahip eliptik yörüngelerdir. Yörünge periyotları bir yıldız gününe eşittir (Dünya için: 23 saat, 56 dakika, 4.091 saniye). Bu tür bir yörüngede yer alan cisim yörüngedeki büyük zamanını civarında döndüğü gezegenin istenilen bir bölgesi üzerinde geçirir. Perijeden geçişler kısadır.
• Yarı eşzamanlı yörünge: Yörünge periyodu, civarında döndüğü gök cisminin kendi ekseni etrafındaki dönüş hızının yarısı kadardır. Dünya için periyodu yaklaşık 12 saat olan ve yaklaşık 20,200 km (12,544.2 mil) irtifadaki dairesel bir yörünge bu tür içerisinde ele alınabilir.
  • Molniya yörünge: Tundra yörüngenin yarı eşzamanlı yörünge halidir. Dünya için yaklaşık 12 saatlik bir periyoda sahip bu yörüngelerin perije geçişleri kısadır.
• Süper eşzamanlı yörünge: YEY/YİY’den daha yüksek irtifaya sahip depolama/elden çıkarma amaçlı kullanılan yörüngelerdir. Elden çıkarma yörüngesi ile aynı anlamdadır. Uydular batıya doğru sürüklenir.
• Alt eşzamanlı yörünge: YEY/YİY’e yakın irtifada, aşağısında yer alan yörüngelerdir. Uydular doğuya doğru sürüklenir.
• Mezarlık yörüngesi: Uzay enkazları için kullanılan yer eşzamanlı yörüngenin birkaç yüz kilometre üzerinde bulunan yörüngelerdir. Görevi biten uydular bu yörüngeye taşınır.
  • Elden çıkarma yörüngesi: Mezarlık yörüngesi’nin eşanlamlısı.
  • Hurda yörüngesi: Mezarlık yörüngesi’nin eşanlamlısı.
• Mars eşzamanlı yörünge: Mars’ın yıldız günü olan 24.6229 saate eşit bir yörünge periyodu ile Mars civarında dönen yörünge.
• Mars istasyonel yörünge (MİY): Eğikliği sıfır olan kutupsal düzlemdeki dairesel Mars eşzamanlı yörüngelerdir. Mars yüzeyinden yaklaşık 17,000 km (10,557 mil) yüksekliğe sahiptirler.
• Helyo eşzamanlı yörünge: Yörüngedeki cismin dönüş periyodunun Güneş’in kendi ekseni civarındaki dönüş periyodu ile aynı olduğu Güneş merkezli yörünge’dir. Yörüngenin yarıçapı yaklaşık 24,360 Gm (0.1628 AU)’dir ki, bu da Merkür’ün yörünge yarıçapının yarısından biraz daha az bir rakama tekabül eder.

Özel sınıflandırma

• Güneş eşzamanlı yörünge: İrtifasının ve yörünge eğikliğinin, yörüngede yer alan uydunun gezegen üzerindeki bir noktadan her bir geçişini aynı yerel zamana denk getirecek şekilde seçildiği yörüngelerdir. Bu tip bir yörüngede uydu devamlı olarak aynı miktarda Güneş ışığına maruz kalacaktır. Görüntü alan gözlem uyduları ve hava tahmin uyduları için kullanışlı bir yörüngedir.
• Ay yörüngesi: Ay’ın yörüngesi. Ortalama irtifası 384,403 kilometre (238,857 mil) olan, eliptik- eğik yörüngedir.

Sanki yörünge sınıflandırması

Birinin nispeten çok daha büyük olduğu ikili bir cisim takımında (Güneş ve Dünya gibi)beş Lagrange noktasını gösteren bir diyagram.

• At nalı yörünge: Yerdeki bir gözlemciye belli bir gezegeni merkez alan yörünge gibi gözükmesine rağmen, gerçekte gezegenin ki ile aynı olan yörüngelerdir. Örnek olarak 3753 Cruithne ve 2002 AA₂₉ asteroitleri verilebilir.
• Egzo yörünge: Uzay aracının atmosferik sürükleme nedeniyle kararsız olan bir yörüngeye geçişi.
• Ay transfer yörüngesi (ATY)
• Düz yön yörünge: Eğikliği 90°’den az olan yörünge. Başka bir deyişle cismin çevresinde döndüğü gezegen ile aynı yönde dönmesini sağlayan yörünge.
• Ters yön yörünge: Eğikliği 90°’den fazla olan yörünge. Başka bir deyişle cismin çevresinde döndüğü gezegen ile ters yönde dönmesini sağlayan yörünge. Güneş eşzamanlı yörünge ele alındığında az sayıda uydu ters yön yörüngeye fırlatılır. Çünkü bu tarz bir fırlatışta harcanacak yakıt miktarı düz yön yörüngeye yapılacak fırlatışlarda harcanacak olana nazaran çok daha fazladır. Bunun sebebi ise roket Dünya’dan fırlatılırken aracın Dünya’nın dönüş yönüne bağlı olarak hali hazırda doğu yönünde bir hız bileşenine sahip olmasıdır.
• Halo yörüngeler ve Lissajous yörüngeler: Lagrange noktaları civarındaki yörüngelerdir. Lagrange noktaları sağdaki diyagramda ve gösterilmiştir. Bu noktalar civarındaki yörüngede cisimler görece pozisyonlarını koruma özelliğine sahiptir. L1 noktası Güneş görüşünün sabit olması gereken Güneş gözlem uydularında kullanılır. L2 noktası civarındaki yörüngeler ise hem Dünya hem de Güneş’i arkasına alması gereken uydular için kumlanılır. Bu sayede uydu hem Dünya ve Güneş kaynaklı radyasyondan korunur hem de hassas ekipmanları için pasif bir soğutma sağlamış olur. Wilkinson Microwave Anisotropy Prob’u ve James Webb Uzay Teleskop’u örnek olarak gösterilebilir.

Diğer

• Kutu yörünge
• Dokunum yörüngesi
• Ekliptik yörünge
• Park yörüngesi
• Yapay uydu yörüngesi

Kaynakça

• Wertz, James R. (1999). Space Mission Analysis and Design. Dordrecht: Kluwer Academic Publishers. ISBN 0-7923-5901-1.