Ixodidae

Yaz kenesigiller
	Bir bitki üzerinde Amblyomma americanum türü dişi bir yaz kenesi
Biyolojik sınıflandırma
Âlem:	Animalia;
Şube:	Arthropoda;
Alt şube:	Chelicerata;
Sınıf:	Arachnida;
Alt sınıf:	Acarina;
Üst takım:	Parasitiformes;
Takım:	Ixodida;
Üst familya:	Ixodoidea;
Familya:	Ixodidae; C.L.Koch, 1844
Alt familyalar
	Amblyomminae; Bothriocrotoninae; Haemaphysalinae; Hyalomminae; Ixodinae; Rhipicephalinae;

Yaz kenesigiller (Ixodidae), örümceğimsiler (Arachnida) sınıfının akarlar (Acarina) alt sınıfından kene familyasıdır.

Türkçede yaz kenesi, kır kenesi, çayır kenesi, otlak kenesi ya da mera kenesi olarak bilinirler. İngilizce adından (hard tick) Türkçeye uyarlanan sert kene adı da kullanılır.

Türce en zengin kene familyasıdır. İnsan ve hayvan sağlığını tehdit eden hastalıkların taşınmasında rol oynar. Türkiye'deki kenelerin çoğu bu familyadandır.

Morfoloji

Cinsleri, ağız organellerinin uzun ya da kısa olmasına göre birbirinden ayırtedilebilir. Ayrıca anal oluğun anüsü önden ve arkadan çevirmesi de cins ayrımında kullanılır.

Konak sayısı

Biyolojik gelişmeye göre konak değiştirmeleri esas alınarak Ixodidae familyasına bağlı türler 3 grupta toplanır:^[1]

Bir konaklı kene

Larva, nimf ve ergin safhalar bir hayvanda geçer. Merada yumurtadan çıkan larvalar konak hayvana hücum eder, ondan kan emip doyduktan sonra konak üzerinde deri değiştirip nimf olur. Aç nimf kan emip doydukyan sonra konak üzerinde deri değiştirir. Ortaya çıkan aç ergin kenenin erkek ve dişisi kan emdikten sonra çiftleşir, dişiler konak hayvanı terkedip toprağa düşer yumurtlar ve ölür. Örnek olarak, Boophilus türleri verilebilir.

İki konaklı kene

Larva ile nimf bir hayvanda, ergini ise başka bir hayvanda geçer. Larva ve nimf dönemini bir konakda geçirir, nimfler kan emip doyduktan sonra konak hayvanı terkederler. Meskende veya merada deri değiştirip aç olgun hale gelirler. Aç ergin keneler ikinci bir hayvana hücum ederek ondan kan emer, çiftleşir ve doyar. Daha sonra dişi kene toprağa düşer, yumurtlar ve ölür. Örnek olarak, Hyalomma türleri ve Rhipicephalus bursa verilebilir.

Üç konaklı kene

Larva, nimf ve olgun dönemlerinde ayrı ayrı veya aynı hayvana 3 kez gelmek suretiyle kan emer, deri değiştirme dönemlerini ise toprakta geçirirler. Larva bir hayvandan kan emip doyar ve toprağa düşer. Toprakta deri değiştirip aç nimf olur. Aç nimfler ikinci bir hayvana hücum ederler. Ondan kan emip doyduktan sonra toprağa düşerler ve deri değiştirip aç olgun kene haline gelirler. Aç olgun keneler üçüncü bir hayvana hücum eder, kan emer ve çiftleşirler. Doyduktan sonra dişiler konak hayvanı terkedip toprakta yumurtlar ve ölürler. Örnek olarak, Ixodes ricinus, Dermacentor marginatus ve Haemophysalis punctata verilebilir.

Hayvancılıkta sık görülen türler

Keneler kan emerek ve birçok hastalık etkeninin vektörü olarak hayvan ve insan sağlığını tehdit eden önemli ektoparazitlerdir. Türkiye, iklimi, yüzey şekli ve bitki örtüsü bakımından, kenelerin biyolojik aktivitelerini sürdürmeleri için uygun koşullara sahip bir ülkedir. Kenelerin ısı ve nem gibi iklim faktörleri ile sıkı ilişkileri vardır. Kuraklığın hüküm sürdüğü ve rutubetin az olduğu yerlerde dişi kenelerin toprağa bıraktıkları yumurtaların çoğu kurur ve bunlardan larva çıkmaz; sonuçta bu bölgelerde kene populasyonu azalır. Doymuş larva ve nimfler gömlek değiştirmek amacıyla konakçılarını terk edip toprağa düştükleri zaman eğer ortam kuru ise ölebilirler. Bölgesel iklim değişiklikleri enfeste hayvanlar üzerindeki kene populasyonunu da etkiler

Türkiye'de büyükbaş ve küçükbaş hayvanlardaki kene türlerinin yoğunluğunu göstermesi açısından, Ekim 1999 ve Eylül 2000 ayları arasında Zara-Sivas ve çevre köylerinde 240 sığır, 275 koyun ve 252 keçide yapılan kene tür tespit araştırmasına^[2] göre, 240 sığırdan 71'inde (%29,6), 275 koyundan 66'sında (%24) ve 252 keçiden 50'sinde (%19,9) kene enfestasyonunun varlığı tespit edilmiştir:

Sığırlarda: Haemaphysalis parva (%33,8), Dermacentor marginatus (%2,8), Boophilus annulatus (%21,1), Haemaphysalis concinna (%15,5), Hyalomma marginatum (%19,7), Rhipicephalus bursa (%7)
Koyunlarda: Dermacentor niveus (%18,2), Dermacentor marginatus (%31,8), Haemaphysalis parva (%13,6), Haemaphysalis concinna (%4,5), Hylomma marginatum (%4,5) ve Rhipicephalus bursa (%27,3)
Keçilerde: Dermacentor niveus (% 4), Dermacentor marginatus (%12), Haemaphysalis parva (% 40), Haemaphysalis concinna (%2), Boophilus annulatus (%4), Hyalomma marginatum (%6) ve Rhipicephalus bursa (%32)

Cinsleri

Ayrıca bakınız

Türkiye ve Orta Asya kene türleri listesi

Dipnotlar

^ [1]^{[ölü/kırık bağlantı]} Keneler
^ [2] 10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nuri Mamak, Lütfiye Gençer, Yunus Emre Özkanlar ve Semra Özçelik, Sivas-Zara Yöresindeki Sığır, Koyun ve Keçilerde Kene Türlerinin Belirlenmesi ve Sağaltımı, Türk Parazitoloji Dergisi, 2006, Cilt 30, Sayı 3, Sayfa(lar) 209-212

Kaynakça

[3] G. V. Kolonin, Fauna of Ixodid Ticks of the World (Acari, Ixodidae), Moskova 2009

[1] [1]^{[ölü/kırık bağlantı]} Keneler

[2] [2] 10 Ekim 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nuri Mamak, Lütfiye Gençer, Yunus Emre Özkanlar ve Semra Özçelik, Sivas-Zara Yöresindeki Sığır, Koyun ve Keçilerde Kene Türlerinin Belirlenmesi ve Sağaltımı, Türk Parazitoloji Dergisi, 2006, Cilt 30, Sayı 3, Sayfa(lar) 209-212

[1]

[2]