Kitap yakımı ve bilginlerin gömülmesi

Sayfanın 22 Nisan 2020 tarihinde onaylanmış olan kontrol edilmiş bir sürümü, bu revizyonu temel almıştır.

Kitap yakımı ve bilginlerin gömülmesi (geleneksel Çin yazısı: Geleneksel Çince: 焚書坑儒, basitleştirilmiş Çin yazısı: Basitleştirilmiş Çince: 焚书坑儒; pinyin: Fénshū Kēngrú), Çin'de Qin Hânedanlığı döneminde M.Ö 213 - M.Ö 206 târihleri arasında yapılmış olan ve birkaç kitap tür hâriç bütün kitapların alenen yakılarak tahrîbiyle sonuçlanıp bugüne kadar unutulamayan, târihe çizgisini koymuş eski bir sansür uygulanmasıdır.

Kitapların yakılması

Büyük Târihçiler'in Kayıtlarından ilk Çin imparatoru Qin Shi Huang, MÖ 221'de Çin'i birleştirdikten sonra veziri Li Si'nin fikir özgürlüğünü sınırlamayı teklif ederek bütün düşünceleri ve politik görüşleri kontrol altına almak istemesiyle başlamıştır. Gerekçe olarak entelektüellerin devlet aleyhine iftirâ ettikleri ve insanları böldükleri suçlamasıydı.

MÖ 213'te başlamak üzeri Li Si'nin kendi legalist eserleri hâriç Yüz Düşünce Okulu'nun eserleri yakılmaya başlandı.

Kendi tebaası öğrenme aşkıyla yanmasına rağmen Qin Shi Han, korkudan bütün kitapları yaktı ve kendi târih kitaplarını ele aldı. Ondan sonra Li Si yerine geçti.

Li Si, Qin târihçilerinin yazmış olduğu eserler hâriç imparatorluk arşivinde bulunan bütün târihi kayıtlarının imhâsını emretti. Nazım Klâsikleri ve Târih Klâsikleri yöresel yöneticilere yok edilmek üzere teslîm edilecek, bu kitapları tartışanlar öldürülecek, eski zamânın örnekleriyle zamânın politikasını tenkîd edenler aileleriyle berâber îdam edileceklerdi. Ayrıca böyle olayları haber vermeyen yöneticiler de aynı derecede suçluydu. Bu emrin yayınlanmasından sonra 30 gün içinde yerine getirmeyenler, Çin Seddi'nin inşâsı için kuzeye sürülecekti. Ancak tıp, tarım ve kehânetle ilgili eserler bu tahrîbattan muaftı.^[1]

Bilginlerin gömülmesi

Bâzı simyâgerlerce ebedî hayat konusunda aldatıldıktan sonra ilk Çin imparatoru Qi Shi Huang, yasaklamanın ikinci yılında 460, Wei Hong'un 2. yüzyıldaki bir kaydına göre 700 bilginin başkentte canlı olarak gömülmesini emretti. Veliaht Fusu, yeni birleşen devlette düşmanların da daha susturulamadığı bu zamanda Konfüçyüs'ü saygıyla anan bilginlere karşı bu şekilde sert çıkış yapılmasının devletin istikrârını bozacağını öne sürdü..^[2] Fakat babasının karârını değiştirmeyip fiîlî bir sürgün olarak sınırları korumakla görevlendirildi.

Qin Hânedanlığı'nın hızlı düşüşünün sebebi olarak bu yasaklama görülmüştür. Konfüçyüsçülük, arkasından gelen Han Hânedanlığı sırasında yeniden canlanmış ve Çin İmparatorluğu'nun resmî ideolojisi hâline gelmiştir. Fakat imhâ edilen düşünce okullarının birçoğu yok olmuştur.

Olayın edebiyatta anılması

Büyük Târihçiler'in Kayıtlarından târihçi Sima Qian, elindeki tek kitabın Qin Devleti'nin kitapları olduğunu ve kitap yakımının işini çok zorlaştırdığını yazar. Elindeki kitaplarsa bu konudaki târihleri esaslı kaydetmemiş ve kıt ifâdeler kullanmıştır.^[3].

Olaylar, zamanla entelektüel kişilere karşı davranışları ifâde eden dört karakterli bir deyimle bilinmeye başlandı. Tang Hânedanlığı zamânında bir şâir olan Zhang Jie (章碣), bu politikayla ilgili şöyle bir şiir yazmıştır:

Çincesi:

Çince: 坑灰未冷山東亂; pinyin: kēng huī wèi lěng Shāndōng luàn

Çince: 劉項原來不讀書; pinyin: Liú Xiàng yuánlái bù dúshū

Tercümesi:

Yanan çukurlardaki küller soğumadan Shangdong'da ayaklanma çıktı.

Liu Bang ve Xiang Yu'nun eğitimsizliği ortaya çıktı.

Kaynakça

^ Çince Shijinin 6. bölümünden: "丞相李斯曰：「臣請史官非秦記皆燒之。非博士官所職，天下敢有藏詩、書、百家語者，悉詣守、尉雜燒之。有敢偶語詩書者棄市。以古非今者族。吏見知不舉者與同罪。令下三十日不燒，黥為城旦。所不去者，醫藥卜筮種樹之書。若欲有学法令，以吏为师」". Türkçesi: Vezir Li Si dedi ki: "Hizmetçiniz olan bendeniz, Qin kayıtları hâriç bütün târihî kayıtların yakılmasını öneririm. Kitap bulundurmakla yükümlü akademisyenler hâriç semâ altında her kim Shi Jing, Târih Klâsikleri veyâ Yüz Düşünce Okulu'ndan eserler bulundurursa, onları yönetici ya da kumandanlarına yakılmak üzere teslim etmelidirler. Shi Jing veyâ Târih Klâsikleri'ni tartışmaya cesâret eden her kim, alenen îdam edilmelidir. Her kim târihi şimdiyi tenkit etmek için kullanırsa onun ailesi îdam edilmelidir. Herhangi bir görevli, bu kânuna uyulmadığını gördüğü hâlde bunu ihbâr etmezse aynı şekilde suçludur. Otuz gün içinde kitapları imhâ etmeyene dövme yapılacak ve Çin Seddi'ni yapmaya sürülecektir. İmhâ hükmünün dışında olan kitaplar tıpla, kehânetle, tarım ve ormancılıkla ilgili olan kitaplardır. Kânunları merâk edenler, bugünün hükümlerini incelemelidir.
^ Shijinin 6. bölümünden Çince olarak: "於是使御史悉案問諸生，諸生傳相告引，乃自除犯禁者四百六十餘人，皆阬之咸陽，使天下知之，以懲後。益發謫徙邊。始皇長子扶蘇諫曰：「天下初定，遠方黔首未集，諸生皆誦法孔子，今上皆重法繩之，臣恐天下不安。唯上察之。」". Türkçesi: Bu yüzden imparator bütün bilginlere karşı tahkîkât açılmasını emretti. Bilginler de beraat edebilme umuduyla birbirlerini suçladılar. Bilginlerin 460'tan fazlası Xianyang'da suçlu bulundu ve gömülerek îdam edildiler. Bu olay, semâ altındaki herkese bilginlerin müritlerine ihtar mâhiyetinde herkese îlân edildi. Daha çok kişi içte sınırlara sürüldü. İmparatorun en büyük oğlu Fusu, "İmparatorluk yeni barışa kavuştu. Uzak bölgelerdeki barbalar hâlâ teslîm olmadılar. Bilginlerin hepsi Konfüçyüs'e büyük saygı duyar ve onu örnek bilirler. Hizmetçiniz, eğer Siz Majesteleri böyle sert cezâlandırırsanız imparatorlukta karışıklığa sebep olmasından korkar. Lütfen buna dikkat ediniz, Majestem."
^ Shiji 15'ten: "惜哉！惜哉！獨有《秦記》，又不載日月，其文略不具。"

[1] Çince Shijinin 6. bölümünden: "丞相李斯曰：「臣請史官非秦記皆燒之。非博士官所職，天下敢有藏詩、書、百家語者，悉詣守、尉雜燒之。有敢偶語詩書者棄市。以古非今者族。吏見知不舉者與同罪。令下三十日不燒，黥為城旦。所不去者，醫藥卜筮種樹之書。若欲有学法令，以吏为师」". Türkçesi: Vezir Li Si dedi ki: "Hizmetçiniz olan bendeniz, Qin kayıtları hâriç bütün târihî kayıtların yakılmasını öneririm. Kitap bulundurmakla yükümlü akademisyenler hâriç semâ altında her kim Shi Jing, Târih Klâsikleri veyâ Yüz Düşünce Okulu'ndan eserler bulundurursa, onları yönetici ya da kumandanlarına yakılmak üzere teslim etmelidirler. Shi Jing veyâ Târih Klâsikleri'ni tartışmaya cesâret eden her kim, alenen îdam edilmelidir. Her kim târihi şimdiyi tenkit etmek için kullanırsa onun ailesi îdam edilmelidir. Herhangi bir görevli, bu kânuna uyulmadığını gördüğü hâlde bunu ihbâr etmezse aynı şekilde suçludur. Otuz gün içinde kitapları imhâ etmeyene dövme yapılacak ve Çin Seddi'ni yapmaya sürülecektir. İmhâ hükmünün dışında olan kitaplar tıpla, kehânetle, tarım ve ormancılıkla ilgili olan kitaplardır. Kânunları merâk edenler, bugünün hükümlerini incelemelidir.

[2] Shijinin 6. bölümünden Çince olarak: "於是使御史悉案問諸生，諸生傳相告引，乃自除犯禁者四百六十餘人，皆阬之咸陽，使天下知之，以懲後。益發謫徙邊。始皇長子扶蘇諫曰：「天下初定，遠方黔首未集，諸生皆誦法孔子，今上皆重法繩之，臣恐天下不安。唯上察之。」". Türkçesi: Bu yüzden imparator bütün bilginlere karşı tahkîkât açılmasını emretti. Bilginler de beraat edebilme umuduyla birbirlerini suçladılar. Bilginlerin 460'tan fazlası Xianyang'da suçlu bulundu ve gömülerek îdam edildiler. Bu olay, semâ altındaki herkese bilginlerin müritlerine ihtar mâhiyetinde herkese îlân edildi. Daha çok kişi içte sınırlara sürüldü. İmparatorun en büyük oğlu Fusu, "İmparatorluk yeni barışa kavuştu. Uzak bölgelerdeki barbalar hâlâ teslîm olmadılar. Bilginlerin hepsi Konfüçyüs'e büyük saygı duyar ve onu örnek bilirler. Hizmetçiniz, eğer Siz Majesteleri böyle sert cezâlandırırsanız imparatorlukta karışıklığa sebep olmasından korkar. Lütfen buna dikkat ediniz, Majestem."

[3] Shiji 15'ten: "惜哉！惜哉！獨有《秦記》，又不載日月，其文略不具。"

[1]

[2]

[3]