Halay: Revizyonlar arasındaki fark
| [kontrol edilmiş revizyon] | [kontrol edilmiş revizyon] |
→Etimoloji: yorum içeren ve kaynaksız kısımları çıkartıp yeni kaynaklar ekledim |
Arşiv bağlantısı eklendi |
||
| 4. satır: | 4. satır: | ||
==Etimoloji ve isimlendirme== |
==Etimoloji ve isimlendirme== |
||
Halay kelimesi kökensel açıdan [[Kürtçe]]<nowiki/>nin [[Kurmanci]] lehçesinde yer alan ve "ayağa kalkmak, oynamak" anlamına gelen ''hilayi'' veya ''halayi'' sözcüklerinden geçmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.etimolojiturkce.com/kelime/halay | başlık = Halay sözcüğü kelime kökeni | yayıncı = etimolojiturkce.com | erişimtarihi = 30 Haziran 2015 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151227134636/http://www.etimolojiturkce.com/kelime/halay | arşivtarihi = 27 Aralık 2015}}</ref> Bu Kürtçe sözcük ise yine Kürtçe ''hildan'' veya ''haldan'' "oynamak, zıplamak" fiilinden türetilmiştir. [[Kubbealtı Lugatı]]'nda geçen kökensel açıklama ise, kelimenin "topluluk, kalabalık” anlamına gelen alay sözünden “h-" türemesiyle oluştuğuna yöneliktir.<ref>http://kubbealtilugati.com/sonuclar.aspx?km=halay&mi=0</ref> Türkçedeki "alay" kelimesinin kökeni [[Yunanca]] ''alágion'' (αλάγιον) olup, Türkçeye [[Farsça]] yoluyla girmiş bir kelimedir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.nisanyansozluk.com/?k=alay|başlık=alay|yayıncı=nisanyansozluk.com}}</ref><ref>http://lugatim.com/s/alay</ref> |
Halay kelimesi kökensel açıdan [[Kürtçe]]<nowiki/>nin [[Kurmanci]] lehçesinde yer alan ve "ayağa kalkmak, oynamak" anlamına gelen ''hilayi'' veya ''halayi'' sözcüklerinden geçmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.etimolojiturkce.com/kelime/halay | başlık = Halay sözcüğü kelime kökeni | yayıncı = etimolojiturkce.com | erişimtarihi = 30 Haziran 2015 | arşivurl = http://web.archive.org/web/20151227134636/http://www.etimolojiturkce.com/kelime/halay | arşivtarihi = 27 Aralık 2015}}</ref> Bu Kürtçe sözcük ise yine Kürtçe ''hildan'' veya ''haldan'' "oynamak, zıplamak" fiilinden türetilmiştir. [[Kubbealtı Lugatı]]'nda geçen kökensel açıklama ise, kelimenin "topluluk, kalabalık” anlamına gelen alay sözünden “h-" türemesiyle oluştuğuna yöneliktir.<ref>http://kubbealtilugati.com/sonuclar.aspx?km=halay&mi=0</ref> Türkçedeki "alay" kelimesinin kökeni [[Yunanca]] ''alágion'' (αλάγιον) olup, Türkçeye [[Farsça]] yoluyla girmiş bir kelimedir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.nisanyansozluk.com/?k=alay | başlık = alay | yayıncı = nisanyansozluk.com | arşivurl = http://web.archive.org/web/20130915224217/http://www.nisanyansozluk.com/?k=alay | arşivtarihi = 15 Eylül 2013}}</ref><ref>http://lugatim.com/s/alay</ref> |
||
Diğer milletlerde de yer alan halay, Kürtçe ''''Govend'''' veya ''''Dîlan'''', Süryanice ''''Ḥeggāʾ'''' (ܚܓܐ), Azerice ''''Yallı'''', Ermenice ''šurǰpar'' (Շուրջպար), ve Yunanca ''Chaláï'' (Χαλάϊ) olarak isimlendirilmiştir. Türkçede kelimenin ilk kullanımı 1932'de yer alır.<ref>[http://www.nisanyansozluk.com/?k=halay&x=0&y=0 Sevan Nişanyan], ''Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü'', İstanbul, 2007</ref> |
Diğer milletlerde de yer alan halay, Kürtçe ''''Govend'''' veya ''''Dîlan'''', Süryanice ''''Ḥeggāʾ'''' (ܚܓܐ), Azerice ''''Yallı'''', Ermenice ''šurǰpar'' (Շուրջպար), ve Yunanca ''Chaláï'' (Χαλάϊ) olarak isimlendirilmiştir. Türkçede kelimenin ilk kullanımı 1932'de yer alır.<ref>[http://www.nisanyansozluk.com/?k=halay&x=0&y=0 Sevan Nişanyan], ''Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü'', İstanbul, 2007</ref> |
||
Sayfanın 17.34, 22 Ocak 2020 tarihindeki hâli
Halay, Türkiye'nin Doğu Anadolu Bölgesi, Güneydoğu Anadolu Bölgesi, İç Anadolu Bölgesi, Orta Karadeniz ve Çukurova bölgesinde oynanan halk oyunlarının genel ismidir.
Etimoloji ve isimlendirme
Halay kelimesi kökensel açıdan Kürtçenin Kurmanci lehçesinde yer alan ve "ayağa kalkmak, oynamak" anlamına gelen hilayi veya halayi sözcüklerinden geçmiştir.[1] Bu Kürtçe sözcük ise yine Kürtçe hildan veya haldan "oynamak, zıplamak" fiilinden türetilmiştir. Kubbealtı Lugatı'nda geçen kökensel açıklama ise, kelimenin "topluluk, kalabalık” anlamına gelen alay sözünden “h-" türemesiyle oluştuğuna yöneliktir.[2] Türkçedeki "alay" kelimesinin kökeni Yunanca alágion (αλάγιον) olup, Türkçeye Farsça yoluyla girmiş bir kelimedir.[3][4]
Diğer milletlerde de yer alan halay, Kürtçe 'Govend' veya 'Dîlan', Süryanice 'Ḥeggāʾ' (ܚܓܐ), Azerice 'Yallı', Ermenice šurǰpar (Շուրջպար), ve Yunanca Chaláï (Χαλάϊ) olarak isimlendirilmiştir. Türkçede kelimenin ilk kullanımı 1932'de yer alır.[5]
Özellikler
Değişik bölgelerde oynanan halaylar arasında büyük farklılıklar vardır. O yüzden üçe ayrılır:
- Çukurova (Güney) Halayları: Adana ile Antep arasında oynanan halaylardır.
- Doğu Halayları: Antep'in doğusunda kalan bölgeler genelde aynı karakteriste sahiptir.
- Bozkır Halayları: İç Anadolu bozkırlarında ve Orta Karadeniz'de oynanan halay oyunlarıdır.
Halay, toplu halde yan yana dizilerek bir çember oluşturmak suretiyle oynanır. Dansçılar, küçük parmaklarıyla birbirlerine tutunurlar. Grubun en başında bulunan lider, açıkta olan eliyle mendil sallar. Dans yavaş adımlarla başlar, bir süre sonra hızlanır. Halay adımları genelde ayak figürlerine dayanır. Bu bölgelerde her ilin kendine has halay oyunları derlenmiştir. Halay, davul ve zurna ile çalınan müzikler eşliğinde oynanır.
Halk kültüründe
Halay, Türk ve Altay halk kültüründe tören dansıdır. Alay olarak da söylenir. Kökleri milattan önceki dönemlere ve hatta tarih öncesi çağlara uzanan bir oyundur. Al kültü ile ilişkilidir. Yaşamın enerjisini, döngüsünü, dayanışmayı, hareketi, durup devam etmeyi ve ritmi içerir. Al (Hal) sözcüğünün ateşle yani yaşamsal enerjiyle bağlı olması bu oyuna verilen önemi göstermektedir. İlkel biçiminin adı Allı veya Yallı olarak bilinir. Kobustan adlı bölgede kayalara çizilen eski çağlara ait resimlerde bu oyunun resmedildiği görülmektedir. Elley (Allay) adlı ilk ata ile de bağlantılı görünmektedir.[6] Yakutlar bu dansa Ohokay derler.
Azerbaycan kültüründe "Yallı"
Yallı, Azerbaycan halk sanatında çok geniş yer tutan mitolojik kaynaklı bir oyundur. Kobustan kayalarında, milattan önceki dönemlere ait; el ele verip dans eden ve bağrışan kalabalık görüntülerinin çizimleri vardır. Oynayanlar, kainatın ebedî döngüsünü, hareketliliğini ve dinamizmini sembolize eden mistik bir daire boyunca sıkı bir şekilde dizilirler. Oyunun ilerleyen kısımlarında kaçışırlar ve beklenmedik bir zamanda yere uzanıp yalar gibi yaparlar. Bunların hepsinin kendi içinde anlamları vardır. Aslında "yallı" oyunlarının eski inançlardaki Ulu Ana bütününden kopma Al/Hal ruhuyla bağlılığı da, "Yallı" adında göze çarpmaktadır.[7]
Kaynakça
- ^ "Halay sözcüğü kelime kökeni". etimolojiturkce.com. 27 Aralık 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Haziran 2015.
- ^ http://kubbealtilugati.com/sonuclar.aspx?km=halay&mi=0
- ^ "alay". nisanyansozluk.com. 15 Eylül 2013 tarihinde kaynağından arşivlendi.
- ^ http://lugatim.com/s/alay
- ^ Sevan Nişanyan, Sözlerin Soyağacı: Çağdaş Türkçenin Etimolojik Sözlüğü, İstanbul, 2007
- ^ Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0)
- ^ Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi