Çetinsu, Ardahan
| Çetinsu | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Çetinsu Çetinsu'nun Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Karadeniz Bölgesi |
| Rakım | 1815 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 286 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Çetinsu , Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Çetinsu köyünün eski adı Bebereki veya Beberek'tir. Bebereki (ბებერექი), Gürcüce kaynaklarda 1492 yılında Beberani (ბებერანი), 1917 yılında Beberi (ბებერი) şeklinde yazılmıştır.[3][4] 1595 tarihli Osmanlı mufassal defterinde ise, Beberek (ببرك) olarak geçer. Köyün mezrası da Gürcücede tepe / sırt anlamına gelen Gora (كورە) adını taşıyordu.[5] Bu yer adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Beberek (بەبەرك) şeklinde yazılmıştır.[6]
Bebereki köyü, tarihsel Gürcistan'ı oluşturan bölgelerden biri olan Artani'de yer alır. Nitekim Osmanlılar bu bölgeyi ve köyü 16. yüzyılın ortasında Gürcülerden ele geçirdi. Köyün eski kilisesi olan Bebereki Kilisesi de bu dönemden kalmıştır. Gürcistan'ın Kutaisi kentinde korunan bir İncil'e düşülmüş notta Artani'nin Beberani (ბებერანი) ve Ahalşenni (ახალშენნი) köylerinin, 1492 yılında, Aynaroz'daki Gürcü İviron Manastırı'nın keşişlerinin Samtshe hükümdarı II. Kvarkvare, onun oğulları ve Mzeçabuki'den talep etmeleri üzerine bu manastıra bağışlandığı belirtilmiştir. Bu köylerin bugünkü Çetinsu ile Hanak ilçesine bağlı Sazlıçayır köyleri olduğu tahmin edilmektedir.[7]
Bebereki 1595 tarihli ve Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan adlı Osmanlı mufassal defterinde, Ardahan-i Büzürg livasının Güney nahiyesine bağlıydı. Osmanlı Devleti'ne ispenç vergisi veren hane reisi erkeklerin çoğu da Revaza, İason, İvane, Saba, İason, Amiran İoseb gibi Gürcü adlarına sahipti. Bu sırada köyün nüfusu 35 Hristiyan haneden oluşuyordu. Köyde buğday, arpa ve yonca tarımı ile arıcılık yapılıyor, koyun ve domuz besleniyordu.[5][8]
Beberek köyü, 93 Harbi'nin ardından 1878 yılında imzalanan Berlin Antlaşması'yla Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresinin Beberek (Беберекъ) adıyla kaydettiği yerleşim, Ardahan sancağının Ardahan kazasına bağlı Şadevan nahiyesinin 11 köyünden biriydi. Köydeki 72 hanede, 202'si erkek ve 219'u kadın olmak üzere, 421 kişi yaşıyordu. Bu nüfusun tamamı Rumlardam oluşuyordu.[9] Eski bir Gürcü yerleşimi olan Bebereki'nin bu tarihte bir Rum köyüne dönüşmüş olduğu bu kayıttan anlaşılmaktadır. Beberek köyünde 1896 yılında 610 kişi, 1906 yılında 843 kişi tespit edilmiştir.[10] Nüfustaki bu artış Rus idaresinin köye yeni kişiler yerleştirdiğini göstermektedir.
Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan bölgesini gezen Gürcü araşıtmacı Konstantine Martvileli, Beberi (ბებერი) adıyla söz ettiği yerleşimde Rumların yaşadığını, köyün içinde bir adet küçük kilisenin, köyün dışında yüksek bir tepede iki küçük kilisenin yıkıntılarının bulunduğunu yazmıştır.[4]
Bebereki köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre bağımsız Gürcistan'ın sınırları içinde kaldı. 7 Mayıs 1920 tarihinde imzalanan Moskova Antlaşması'yla ülkenin sınırları Sovyet Rusya tarafından da tanındı. Ancak Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında, 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca Ardahan bölgesi ve Bebereki köyü Türkiye'ye bırakıldı.[11][12]
Beberek köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Ardahan kazasının Yalnızçam nahiyesine bağlıydı.[13] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 705 kişiden oluşuyordu.[14] Beberek Türkçe olmadığı için köyün adı 1959 yılında 7267 sayılı kanunla Çetinsu olarak değiştirilmiştir.[15] 1965 genel nüfus sayımında Çetinsu köyünün nüfusu 1.121 kişiden oluşuyor ve bu nüfus içinde 332 kişi okuma yazma biliyordu.[16]
Konstantine Martvileli’nin verdiği bilgiye göre bugünkü Çetinsu köyünün sınırları içinde üç adet kilise bulunuyordu. Köyün içindeki kilise tamamen yıkılmıştır. Köyün merkezindeki 19. yüzyıldan kalma mezarlar ve Yunanca yazılı mezar taşları bu kilisenin köye sonradan yerleşmiş Rumlara ait olduğunu göstermektedir. Köyün doğusunda bulunan kilise de temellerine kadar yıkılmıştır. Köyün 1 kilometre batısında bulunan Bebereki Kilisesi’nin duvarları günümüze ulaşmıştır.[7][17]
Çanakkale Savaşında, Mustafa Kemal'in korumalığını yapmış Celal Tunus ve Ardahan 20. 21. ve 23. dönem milletvekili Saffet Kaya bu köyün tanınmış isimlerindendir.
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 16 km uzaklıktadır. Köyün iç yolu kilit parke taş döşelidir. Köyün içme suyu ve elektrik hattı mevcuttur. Köy halkının başlıca geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Köy halkı ayrıca kümes hayvancılığı ve arıcılıkla da ilgilenmektedir. Köyün yakınlarından geçen Morev Deresi, Kura Nehrini besleyen kollardan birisidir. Köyün camisi 1863 tarihlidir. Köyde biri eski, biri yeni olmak üzere iki okul vardır ancak faaliyet halinde değildir.
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 286[2] |
| 2021 | 300[2] |
| 2020 | 297[18] |
| 2019 | 293[2] |
| 2018 | 307[2] |
| 2017 | 315[2] |
| 2016 | 308[2] |
| 2015 | 307[2] |
| 2014 | 299[2] |
| 2013 | 309[2] |
| 2012 | 328[2] |
| 2011 | 307[2] |
| 2010 | 313[2] |
| 2009 | 314[2] |
| 2008 | 334[2] |
| 2007 | 343[2] |
| 2000 | 430[19] |
| 1990 | 645[19] |
| 1985 | 840[19] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Cetinsu, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 2 Mart 2009 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Ardahan Merkez Çetinsu Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 96. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ a b "Konstantine Martvileli, "Ardahan Bölgesinde", Sakartvelo gazetesi (Gürcüce), 9 Ekim 1917, sayı 219" (PDF). 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ a b "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; III. cilt (1958), s. 505". 15 Nisan 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 760.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო-კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 95-96. 11 Nisan 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ "Defter-i Mufassal-i Vilayet-i Gürcistan (Gürcüce ve Osmanlıca), (Yayıma hazırlayan) Sergi Cikia, Tiflis, 1941-1958, 3 cilt; II. cilt (1941), s. 404". 17 Nisan 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ "Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, Sıra no: 337". 11 Aralık 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 23 Ekim 2023.
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 110, ISBN 9786052100271.
- ^ ""Российско-грузинский договор 07.5.1920 г. (полный текст и карта) - один из многих нарушенных Кремлем" / "07.5.1920 tarihli Rus-Gürcü Anlaşması (tam metin ve harita) Kremlin Tarafından İhlal Edilen Birçok Anlaşmadan Biridir"". 11 Mayıs 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Mayıs 2023.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 772.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 349.
- ^ "Köylerimiz, (Yayımlayan) İçişleri Bakanlığı, Ankara, 1968, s. 618". 23 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 25 Nisan 2021.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.
- ^ Tao-Klarceti - Tarihsel ve Kültürel Anıtlar - Katalog (ტაო-კლარჯეთი - ისტორიისა და კულტურის ძეგლები - კატალოგი), (Editör) Buba Kudava, (Yazarlar) Nestan Bagauri, Zurab Batiaşvili, İrma Beridze, Buba Kudava, Nikoloz Jğenti, Goça Saitidze, Natia Hizanişvili, Tiflis, 2018, s. 189, ISBN 978-9941-478-17-8
- ^ "ÇETİNSU KÖYÜ NÜFUSU, ARDAHAN MERKEZ". www.nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.
- ^ a b c "Çetinsu Köyü". YerelNet.org.tr. 6 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.