Çalabaş, Ardahan
| Çalabaş | |
|---|---|
 | |
 Ardahan'ın konumu | |
  Çalabaş Çalabaş'ın Ardahan'daki konumu | |
| Ülke |  Türkiye |
| İl | Ardahan |
| İlçe | Merkez |
| Coğrafi bölge | Doğu Anadolu Bölgesi |
| Rakım | 2044 m |
| Nüfus (2022) | |
| • Toplam | 328 |
| Zaman dilimi | UTC+03.00 (TSİ) |
| İl alan kodu | 0478 |
| İl plaka kodu | 75 |
| Posta kodu | 75110 |
Çalabaş, Ardahan ilinin Merkez ilçesine bağlı bir köydür.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Çalabaş, köyün bilinen en eski adıdır. Nitekim 1886 tarihli Rus nüfus tespitinde Çalabaş (Чалабашъ) şeklinde yazılmıştır.[3] Köyün adı 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde de Çalabaş (چلەباش) olarak geçer.[4] Bu yer adı, Gürcüce Çalistavi'den (ჭალისთავი) Türkçeleşmiş olabilir. Gürcüce "çala" (ჭალა) akarsu taşkın yatağı, "tavi" (თავი) de baş anlamına gelir.[5][6] Nitekim Ardahan sancağını gezmiş olan Gürcü araştırmacı Konstantine Martvileli 1917 yılında "çala" kelimesinin Gürcüce, "baş" kelimesinin Türkçe olduğunu yazmıştır.[7] Bu isim, köyün akarsuyun taşkın yatağının başında bulunduğu göstermektedir. Gürcistan'da bugün de Çalistavi adını taşıyan köy bulunmaktadır.[1]
Çalabaş köyü, Orta Çağ'da Gürcistan'ı oluşturan tarihsel bölgelerden biri olan Poso'da yer alır. Nitekim bu bölgeyi Osmanlılar 16. yüzyılın ikinci yarısında Gürcülerden ele geçirmiştir. Günümüzde tamamen yıkılmış olan Çalabaş Kilisesi bu dönemden kalmış olmalıdır. Ayrıca köyde halkın "Lovmer" olarak adlandırdığı yerde bir başka kilise daha bulunuyordu.[8]
Çalabaş köyü, uzun süre Osmanlı egemenliğinde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nın ardından imzalanan Berlin Antlaşması uyarınca, savaş tazminatının bir parçası olarak Osmanlı Devleti tarafından Rusya'ya bırakıldı. Rus idaresi sırasında köy, Ardahan sancağının Göle kazasına bağlı Hoçevan nahiyesinin 17 köyünden biriydi. 1886 tarihinde yapılan tespite göre köydeki 9 hanede, 37'si erkek ve 38'i kadın olmak üzere, 75 kişi yaşıyordu. Köy halkının tamamı Kürtlerden oluşuyordu.[3] Çalabaş köyünde 1896 yılında 84 kişi, 1906 yılında 113 kişi tespit edilmiştir.[9]
Gürcü araştırmacı ve gazeteci Konstantine Martvileli Birinci Dünya Savaşı yıllarında Ardahan sancağını gemiş, gözlem ve tespitlerini 1917 yılında Sakartvelo adlı gazetede yayımlamıştır. Martvileli, Çalabaş köyünde, tepede büyük bir kilisenin bulunduğunu, fakat yıkıldığını ve geriye sadece yıkıntıların kalmış olduğunu yazmıştır.[10]
Çalabaş köyü, Birinci Dünya Savaşı'nın sonunda Rusların bölgeden çekilmesinin ardından bir süre fiilen Ermenistan'ın sınırları içinde kaldı. 16 Mart 1921'de imzalanan Moskova Antlaşması uyarınca köy Türkiye'ye bırakıldı.[11]
Çalabaş köyü, 1928 tarihli Osmanlıca köy listesinde Kars vilayetinin Göle kazasının Hoçovan nahiyesine bağlıydı.[12] 1940 genel nüfus sayımında köy aynı idari konuma sahipti ve nüfusu 345 kişiden oluşuyordu. Ancak Hoçovan nahiyesi bu tarihte Ardahan kazasına bağlanmıştı.[13] 1965 genel nüfus sayımında Çalabaş köyünün nüfusu 694 kişiye çıkmıştı ve bu nüfus içinde 149 kişi okuma yazma biliyordu.[14]
Çalabaş köyünde iki eski kilisenin varlığı tespit edilmiştir. Bu kiliseler köyde eskiden Hristiyan bir nüfusun yaşadığı göstermektedir. Bugünkü yerleşimin güneybatı ucunda bulunan Çalabaş Kilisesi 1917 yılında da yıkık haldeydi. Köylülerin "Lovmer" olarak adlandırdığı yerde, köyün 1,3 kilometre güneybatısında bulunan kiliseden geriye sadece harçlı duvar parçaları kalmıştır.[7][8]
Coğrafya[değiştir | kaynağı değiştir]
Köy, Ardahan il merkezine 35 km uzaklıktadır.[15]
Nüfus[değiştir | kaynağı değiştir]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 2022 | 328[2] |
| 2021 | 346[2] |
| 2020 | 344[16] |
| 2019 | 329[2] |
| 2018 | 322[2] |
| 2017 | 316[2] |
| 2016 | 327[2] |
| 2015 | 330[2] |
| 2014 | 345[2] |
| 2013 | 348[2] |
| 2012 | 354[2] |
| 2011 | 356[2] |
| 2010 | 358[2] |
| 2009 | 369[2] |
| 2008 | 382[2] |
| 2007 | 372[2] |
| 2000 | 347[15] |
| 1990 | 577[15] |
| 1985 | 823[15] |
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Calabas, Turkey Page" (İngilizce). Fallingrain.com. 11 Nisan 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b c d e f g h i j k l m n o p "Ardahan Merkez Çalabaş Köy Nüfusu". Nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 Nisan 2020.
- ^ a b Свод статистических данных о населении Закавказскаго края, извлеченных из посемейных списков 1886 г. (Transkafkasya Bölgesinin Nüfusuna Dair 1886 Yılı Aile Listelerinden Edinilmiş istatistik Verilerin Özeti), Tiflis, 1893, "Kars oblastı" - Sıra no: 512.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 772.
- ^ "ჭალა" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ "თავი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt ISBN 0-9535878-3-5
- ^ a b Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde” ("არტაანის მხარეში"), Sakartvelo gazetesi, 8 (21) Ekim 1917, sayı 221.
- ^ a b 2014 Yılı Tao-Klarceti Tarihi Eserleri Araştırma Gezisi Sonuçları (ტაო–კლარჯეთის ძეგლების 2014 წლის საკვლევი ექსპედიციების ანგარიშები), Tiflis, 2015, s. 135. ISBN 978-9941-0-7362-5
- ^ Candan Badem, Çarlık Yönetiminde Kars, Ardahan, Artvin, İstanbul, 2018, s. 112, ISBN 9786052100271.
- ^ başlık=Konstantine Martvileli, “Ardahan Bölgesinde”, Sakartvelo gazetesi, 8 (21) Ekim 1917, sayı 221.
- ^ "Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1969, 3 Cilt, 2. cilt s. 489". 8 Ekim 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Nisan 2022.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 772.
- ^ 1940 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 349.
- ^ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 355.
- ^ a b c d "Çalabaş Köyü". YerelNet.org.tr. 5 Haziran 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 Nisan 2020.
- ^ "ÇALABAŞ KÖYÜ NÜFUSU, ARDAHAN MERKEZ". www.nufusune.com. 20 Ekim 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 Şubat 2021.