Yomtov Garti

Yomtov Garti
Doğum	2 Eylül 1915(1915-09-02) Kadıköy, İstanbul, Osmanlı İmparatorluğu
Ölüm	21 Şubat 2011 (95 yaşında) Kadıköy, İstanbul, Türkiye
Meslek	Matematik ve fizik öğretmeni

Yomtov Bonjour Garti (2 Eylül 1915 - 21 Şubat 2011) Türk matematikçi ve İstanbul'da bir matematik, fizik ve kozmografi öğretmeniydi.

Hayatı

Yomtov Garti, Osmanlı İmparatorluğu zamanında İstanbul'un Asya yakasında, Kadıköy'de doğdu. Veteriner hekim olan babası Maer Garti, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı Ordusu'nda görev yaparken tifüs salgınında hayatını kaybetti. Yomtov Garti, İstanbul'daki Fransız Lisesi Lycée Saint-Joseph'te eğitim gördü. İstanbul Üniversitesi Matematik ve Fizik Bölümü'nden mezun olduktan sonra, o sırada İstanbul'da bulunan ve kendisine doktora pozisyonu öneren ünlü matematikçi Richard Edler von Mises ile görüştü. Garti'nin doktora çalışması, Richard Edler von Mises ve William Prager danışmanlığında istatistik ve olasılık teorisi üzerine yapılmıştır. Yomtov Garti, von Mises'in ilk, Türkiye'nin ise üçüncü doktora öğrencisi olarak 1939 yılında doktorasını aldı. Daha sonra bulgularını bir makalede yayınladı (Garti, 1940), bu makale başlangıç dağılımlarının $n$ boyuta genelleştirilmesidir. ( kaynağında alıntılanmıştır.) Garti, bir yaz boyunca İstanbul'daki Uygulamalı Fizik Enstitüsü'nde profesör olan Harry Dember'in asistanlığını yaptı. 1939'da doktora derecesini aldıktan sonra İstanbul'un ünlü liselerinde öğretmenlik yapmaya başladı. 1954 yılında Richard von Mises'in onuruna yayınlanan bir kitapta hakkında bir makale sundu. Yomtov Garti, 92 yaşına kadar öğretmenlik yapmaya devam etti. 2011'de 96 yaşında öldü. Türkiye'nin tüm büyük gazeteleri "Öğretmenlerin öğretmeni"nin vefatını duyurdu. Cenazesine katılan birkaç kuşak öğrencisi İstanbul Kadıköy'deki Hemdat İsrael Sinagogu'nu doldurdu.

Kariyeri

Yomtov Garti, İstanbul'da tanınmış bir matematik öğretmeni oldu. Altmış yıl boyunca Galatasaray Lisesi, Haydarpaşa Lisesi, İstanbul Saint-Joseph Lisesi ve Notre Dame de Sion Lisesi gibi birçok ünlü okulda binlerce öğrenciye matematik ve fizik dersleri verdi. Musevi Lisesi ve Boğaziçi Üniversitesi'nde de öğrencilerine dersler verdi.

Yomtov Garti, Türkiye'deki Fransız okullarında yaptığı eğitim çalışmaları nedeniyle Fransız Hükümeti tarafından “Chevalier” of “Ordre des Palmes Académiques” unvanıyla ödüllendirildi.

Yayınları

• Garti, Y., 1940. Les lois de probabilité pour les fonctions statistiques (cas de collectifs à plusieurs dimensions). Revue Mathématique de l’Union Interbalkanique 3, 21–39.
• Garti Y, Consoli T. 1954. Sur la densite de probabilite du produit de variables aleatoires de Pearson du type III. In: Studies in mathematics and mechanics presented to Richard von Mises. Academic Press, New York. pp 301–309.

Kaynakça

• Eden A, Irzik G. (2012), "German mathematicians in exile in Turkey: Richard von Mises, William Prager, Hilda Geiringer, and their impact on Turkish mathematics." (PDF), Historia Mathematica, 29 (4), ss. 432-459, doi:10.1016/j.hm.2012.07.002, 9 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 23 Mart 2023 
• Garti, Y., 1940. Les lois de probabilité pour les fonctions statistiques (cas de collectifs à plusieurs dimensions). Revue Mathématique de l’Union Interbalkanique 3, 21–39.
• Garti Y, Consoli T. 1954. Sur la densite de probabilite du produit de variables aleatoires de Pearson du type III. In: Studies in mathematics and mechanics presented to Richard von Mises. Academic Press, New York. pp 301–309.
• Mises R. (1936), "Les lois de probabilité pour les fonctions statistiques.", Ann. Inst. Henri Poincare., cilt 6, ss. 185-212, 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi, erişim tarihi: 23 Mart 2023 
• Mises R. 1964. Mathematical theory of probability and statistics. Eited by Hilda Geiringer. Academic Press New York and London. Citing Y. Garti in chapter C.5. page 651.
• Aslıhan Cengiz Altunbaş (2015), Türkiye’de Uygulamalı Matematik Araştırmalarının Başlangıcı ve Gelişimi (1923-1963) (PDF), İstanbul Üniversitesi, s. 109, 23 Mart 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF), erişim tarihi: 23 Mart 2023, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Bilim Tarihi Anabilim Dalı Doktora Tezi, Danışman: Feza Günergun 

Dış bağlantılar

• Misés, R. de (1936). "Les lois de probabilité pour les fonctions statistiques". Annales de l'institut Henri Poincaré (İngilizce). ss. 185-212. 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 29 Mayıs 2020. 
• "Aramızdan Ayrılanlar - Yomtov Garti (1915-2011)" (PDF), Matematik Dünyası, I, ss. 59-60, 2011, 28 Nisan 2016 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi