Pançureti
Pançureti (Lazca ve Gürcüce: პანჩურეთი; translit.: “p’ançureti), tarihsel Klarceti bölgesindeki yerleşim yerlerinden biridir. Günümüzde Artvin ilinin Borçka ilçesinde yer alır ve adı Pançarlı olarak değiştirilmiştir. Pançarlı köyü daha sonra Demirciler köyünün bir mahallesine dönüştürülmüş ve adı Pancarlı olarak yerleşmiştir.
Köyün adı[değiştir | kaynağı değiştir]
Köyün bilinen en eski adı Pançureti’dir. Bununla birlikte, Gürcüce ve Lazca bir yer adı olan Pançureti’nin ne anlama geldiği bilinmemektedir. Köyün adı Türkçeye Pançuret olarak girmiştir. Nitekim Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı Osmanlıca kitabında köyün adı Pançuret (فانچورەت) olarak geçer.[1] 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda bölgeyi ele geçiren Ruslar da köyün adını Pançuret (Панчурет) olarak kaydetmiştir.[2] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze ise, köyün adını, büyük bir olasılıkla sehven Pançereti (პანჩერეთი) biçiminde yazmıştır.[3]
Coğrafi konumu[değiştir | kaynağı değiştir]
Eski adı Mamanati olan Demirciler köyünün bir mahallesi olan Pançureti, Borçka kasabasının kuzeybatısında, Hopa-Borçka karayolu kıyısında yer alır. Çhala Deresi vadisindeki yerleşim yerlerinden biridir ve Borçka kasabasına yaklaşık 5 km uzaklıktadır.
Bölgenin Rusların eline geçmesinden bir süre önce, 1874 yılında bölgeyi gezen Gürcü asker ve coğrafyacı Giorgi Kazbegi, Çoruh Nehrine karışan Çhala Deresinin (Çayırsu) Livana ile Lazistan arasında sınır oluşturduğunu yazar. Kazbegi’nin verdiği bilgiye göre, Pançureti ve diğer köyler dağ yamaçları dibinde, su kenarlarına kurulmuştu. Köylerin etraftaki dağlar sarmaşık bitkilerle kaplıydı. Yamaçlar komar (mor çiçekli ormangülü) çalılıklarıyla doluydu. Ağaç türlerinden ise burada ev yapımında sıklıkla kullanılan kestanenin yanında kızılağaç ve meşe bulunuyordu.[4]
Giorgi Kazbegi'den elli yıl sonra Artvin vilayetini gezmiş olan Muvahhid Zeki’nin verdiği bilgiye göre Çhala vadisinde (İç Kale) bulunan diğer köyler gibi Balıklı Dağı’nın eteğinde yer alan Pançureti’de evlerin çoğu iki katlı ve ahşaptı. Köyün iyi ve saf suları vardı. Köyün ekonomisi tarıma dayanıyordu ve mısır, tütün, buğday, arpa, keten yetiştiriliyordu. Elma, armut, erik ve ceviz gibi meylerin yetiştiği köy “demir elma” adlı elmasıyla ünlüydü. Çhala vadisinde Pançureti ile "Kostanet", "Çat", "Mamanat", "Makaret", "Zorköy" ve "Başköy" adlı köyler birbirine yaklaşık yarım saatlik mesafede yer alıyordu.[5]
Demografi[değiştir | kaynağı değiştir]
Muvahhid Zeki’nin 1927’de yayımlanan Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye adlı kitabında verdiği bilgiye göre, köyün nüfusu Lazlardan oluşuyordu ve köyde Lazca konuşuluyordu. Köyde yaşayan Lazlar eğitimsiz ve son derece mutaasıptı. Bununla birlikte eğitime ve okula büyük ilgileri vardı.[6] Genel olarak Lazlar, Osmanlıların 16. yüzyılda bölgeyi ele geçirmesinden sonra Müslüman olmuşlardır. Bununla birlikte, Klarceti’deki pek çok köyün aksine Pançureti’de kilise kalıntısı tespit edilmemiştir.
19. yüzyılın son çeyreğinde Rusların bölgeyi ele geçirmesinden sonra, 1886 yılında yapılan nüfus sayımında Pançureti’de 51 kişi yaşıyordu ve nüfusun neredeyse tamamı Lazlardan oluşuyordu. Köyde o tarihte sadece iki Gürcü yaşıyordu.[2] Rus idaresi sırasında, 1890’ların başında bölgeyi gezen Gürcü tarihçi Zakaria Çiçinadze, Pançureti’nin nüfusunu 15 hane olarak verdikten sonra, Osmanlı-Rus savaşının ardından göç edenlerin olduğunu yazmış, ama göç etmiş hane sayısını vermemiştir.[3] Bununla birlikte savaştan önce köyün daha büyük bir nüfusa sahip olduğunu anlaşılmaktadır.
Pançureti’de 1922 tarihli nüfus cetveline göre 4 hanede 12 Müslüman Laz yaşıyordu.[7] Rus idaresi sırasında daha fazla nüfusa sahip olan köyün nüfusunun dörtte üç oranında azalmış olması, I. Dünya Savaşı sırasında Osmanlı-Rus çatışmalarına sahne olan bölgeden yeni göçün olduğunu göstermektedir. 1925 yılında adı Pançarlı (sonra Pancarlı) olarak değiştirilen köyde, 1926 tarihli nüfus tahririne göre 9 hanede 41 kişi yaşıyordu. Bu sayısının 20’si erkek, 21’i kadındı. O tarihte köyde dördü erkek ve beşi kadın olmak üzere 9 yabancı vardı.[8] Hane başına ortalama 4,5 kişinin düşmesi, ailelerin kalabalık olmadığını göstermektedir. Bugün Pançureti ve Kostaneti köylerinin de içinde yer aldığı Demirciler köyünün nüfusu 803 kişiden oluşmaktadır.[9]
| Yıllara göre köy nüfus verileri | |
|---|---|
| 1926 | 41 |
| 1922 | 12 |
| 1886 | 51 |
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Tarihsel Tao-Klarceti’nin Klarceti kesiminde yer alan Pançureti, antik çağda Kolheti Krallığı sınırları içinde yer alıyordu. Erken ve geç Orta Çağ'da Gürcü krallıkları ve prenslikleri yönetiminde kaldı. 16. yüzyılın sonlarında da Osmanlıların egemenliğine girdi.
Pançureti, uzun süre Osmanlı yönetiminde kaldıktan sonra, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı’nda Çarlık Rusyası’nın eline geçti. Bu savaştan yaklaşık sekiz yıl sonra 1886 yılında Rusların yaptığı nüfus sayımına göre Pançureti, Rus idaresinde Batum oblastı içinde yer alan Batum sancağının (okrug) Gonio kazasına (uçastok) bağlı bir köydü.[2]
Pançureti, I. Dünya Savaşı’nın sonlarına doğru Rus ordusunun bölgeden çekilmesinin ardından, 1918-1921 arasında bağımsız olan Gürcistan sınırları içinde yer aldı. 1921’de Kızıl Ordu'nun Gürcistan'ı işgali sırasında Türk birlikleri Ardahan, Artvin ve Batum bölgelerini ele geçirdi, ama Batum'da tutunamadı. Ankara Hükümeti'nin 16 Mart 1921'de Sovyet Rusya'yla imzaladığı Moskova Antlaşması’yla Pançureti’nin de içinde yer aldığı Artvin ve Ardahan Türkiye’ye bırakıldı.[10]
Pançureti, Türkiye sınırları içinde kaldıktan hemen sonra, 1922 tarihli nüfus cetveline göre Borçka kazasının merkez nahiyesine bağlıydı. Köyün adının 1925’te Pançarlı olarak değiştirilmesinden sonra, Borçka’nın Artvin vilayetinin merkez kazasına bağlı bir nahiye olduğu dönemde de Borçka nahiyesi sınırları içinde yer aldı. 1928 tarihli Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları adlı Osmanlıca yayında adı Pançarlı olarak geçen köy, Borçka kazasına bağlı bir köy olarak kaydedilmiştir.[11] Dahiliye Vekaleti’nin 1933’te yayımladığı Köylerimiz adlı kitapta Pançuret adıyla Çoruh vilayetinin Borçka kazasına bağlı bir köy olarak geçer.[12] Pançureti, 1933 yılından bir süre sonra köy statüsü kaldırılıp Demirciler’e bağlı bir mahalleye dönüştürülmüştür.
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 1927, s. 117.
- ^ a b c "kazası (1886 Yılı)" (Rusça)". 24 Şubat 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
- ^ a b Zakaria Çiçinadze, Müslüman Gürcüler ve Gürcistan'daki Köyleri (Gürcüce), 1913, Tiflis, s. 253.
- ^ Giorgi Kazbegi, Bir Rus Generalinin Günlükleri - Türkiye Gürcistanı'nda Üç Ay, 2019, s. 131-132, ISBN 9789755537207.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 176-177, ISBN 9789944197526.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basım 1927), s. 177, ISBN 9789944197526.
- ^ Taner Artvinli, Artvin Yer Adları Sözlüğü, 2013, s. 213, ISBN 9786055708856.
- ^ Muvahhid Zeki, Artvin Vilayeti Hakkında Malumatı Umumiye, 2010 (Birinci basımı 1927), s. 143, 148, ISBN 9789944197526.
- ^ "Yılı Borçka İlçe Nüfusu" – T.C. Borçka Kaymakamlığı." 24 Mart 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 26 Mart 2020.
- ^ Mustafa Kemal Atatürk, Nutuk, İstanbul, 1934, 2. cilt, s. 41.
- ^ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 78.
- ^ Köylerimiz, (Yayımlayan) Dahiliye Vekaleti, 1933, İstanbul, s. 802.