Mekke Kuşatması (683)
| Mekke kuşatması | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İkinci Fitne | |||||||||
.jpg) Kuşatma sırasında çıkan yangında ciddi şekilde hasar gören Kabe (burada 2003'te resmedilmiştir) | |||||||||
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Emevîler | Abdullah bin Zübeyr destekçisi Mekkeliler | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
| Husayn bin Nümeyr | Abdullah bin Zübeyr | ||||||||
Mekke kuşatması, Eylül-Kasım 683'te gerçekleşiş İkinci Fitne'nin ilk çatışmalarından biridir. Mekke şehri, Emevi I. Yezîd'in Halifeliğe hanedan verasetinin en önde gelen meydan okuyanlardan biri olan Abdullah bin Zübeyr için bir sığınaktı. İslam'ın diğer kutsal şehri yakındaki Medine de Yezid'e isyan ettikten sonra Emevi hükümdarı Arabistan'a boyun eğdirmek için bir ordu gönderdi. Emevi ordusu Medinelileri yenip şehri ele geçirdi, ancak Mekke bir ay süren kuşatmaya direndi ve bu sırada Kâbe yangınla hasar gördü.[1] Yezid'in ani ölüm haberinin gelmesiyle kuşatma sona erdi. Emevi komutanı Husayn bin Nümeyr, İbnü'l-Zübeyr'i kendisiyle birlikte Suriye'ye dönmesi ve Halife olarak tanınması için boşuna ikna etmeye çalıştıktan sonra, güçleriyle birlikte ayrıldı. İbnü'l-Zübeyr, iç savaş boyunca Mekke'de kaldı, ancak yine de kısa süre sonra Müslüman dünyasının çoğunda Halife olarak kabul edildi. 692 yılına kadar Emeviler, Mekke'yi yeniden kuşatıp ele geçirerek iç savaşı sona erdiren başka bir ordu gönderebildiler.
Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
Emevi Halifeliğinin kurucusu I. Muâviye (h. 661-680), 680'de Müslüman dünyası kargaşaya sürüklendi. Muaviye, oğlu I. Yezîd'i varisi olarak atamış olsa da, bu seçim evrensel olarak, özellikle de Emevilerin veraset iddiasına meydan okuyan eski Medineli seçkinler tarafından kabul edilmedi. Bunların arasında halifeliğin iki baş adayı Hüseyin (Muhammed'in torunu) ve Abdullah bin Zübeyr (ilk halife Ebû Bekir'in torunu ve Muhammed'in karısı Aişe'nin yeğenidir) Medine'den Mekke'ye kaçtılar.[2][3] Hüseyin, destekçilerinin Emevilere karşı ayaklanmasını beklediği Kufe'ye gitti, ancak konvoyu durduruldu ve Ekim 680'de Kerbelâ Olayı'nda öldürüldü,[4][5] el-Zübeyr, Emeviler için önde gelen tek rakip kaldı. Yezid yaşadığı sürece, İbnü'l-Zübeyr, Mekke kutsal alanından yönetimini kınadı, ancak açıkça halifelik iddiasında bulunmadı, bunun yerine kendisini "mabeddeki kaçak" (el-ʿaʾizh biʾl-beyt) olarak adlandırdı ve halifenin olması gerektiği gibi sadece Emeviler değil, tüm Kureyşler arasından bir kabile meclisi (şûrâ) tarafından geleneksel tarzda seçilmesi konusunda ısrar etti.[5][6]
İlk başta Yezid ve Medine'deki valileri, İbnü'l-Zübeyr ve memnun olmayan Ensar aileleriyle müzakere etmeye çalıştı. Bununla birlikte, Muaviye'nin şehirlerinin etrafındaki büyük ölçekli tarım projelerinin konumlarını tehdit ettiğini hisseden ve Yezid'i meşhur ahlaksız yaşam tarzı nedeniyle halifelik makamına uygun görmeyen Medine aristokrasisi, Yezid'e olan bağlılıklarını alenen kınadı. ve sayıları yaklaşık 1000 olan Emevi aile üyelerini (geleceğin halifesi Mervân bin Hakem ve oğulları dahil) şehirlerinden kovdular.[6][7][8] Sonuç olarak Yezid eyaleti kontrol altına almak için bir ordu gönderdi ve başına Müslim bin Ukba al-Murri'yi seçti. Müslümanların 12.000 kişilik Suriyeli ordusu, 26 Ağustos 683'te Harre Muharebesi'nde Medinelilerin direnişini gerçekten de aştı ve Medine'yi yağmalamaya başladı.[9][10][11][12] Daha önceki kaynaklarda Müslim ibn Ukba dindar ve halife tarafından kendisine verilen görevi üstlenmek konusunda isteksiz olarak temsil edilmesine rağmen Medine'yi yağmalaması nedeniyle sonraki gelenek, onu Julius Wellhausen'in sözleriyle "enkarne kafir" olarak hatırlar.[13]
Kuşatma[değiştir | kaynağı değiştir]
Müslim, Medine'yi aldıktan sonra Mekke'ye doğru yola çıktı, ancak yolda Mushallal'da hastalandı ve öldü ve komuta, yardımcısı Husayn bin Nümeyr'ye geçti. Taberî'nin aktardığı anlatıma göre bu, Ukba'nın iradesine çok aykırıydı, ancak Yezid'in isteklerine uygundu.[14][15]
Harre Muharebesi'nde Kureyşlilerin komutanı Abdullah bin Muti de dahil olmak üzere Medinelilerin çoğu Mekke'ye kaçmıştı ve Muhtar es-Sekafî ile birlikte Mekke'nin savunmasında başrol oynadılar.[16] İbnü'l-Zübeyr'e Najda bin Amir el-Hanafi önderliğinde Yamama'dan (orta Arabistan) Hâricîler de katıldı.[17][18] Husayn'ın ordusu Eylül'de Mekke'nin önüne geldi. İlk savaşta İbnü'l-Zübeyr galip geldi,[17][18] ancak Emeviler ısrar etti ve 24 Eylül'de şehri kuşatma altına aldı ve mancınıklar ile taş bombardımanına tuttular.[19][20]
İbnü'l-Zübeyr, komuta yerini Mescid-i Haram arazisine kurdu. 31 Ekim Pazar günü, üzerine şiltelerle kaplı ahşap bir yapının dikildiği Kâbe alev alarak yandı, kutsal Hacerü'l-esved parçalandı. Daha sonraki birçok kaynak, "bu kuşatma ve bombardımanın da Emevi suçları listelerinde belirgin bir şekilde yer alması" (G. R. Hawting) sonucu olarak, suçu kuşatanlara atfeder, ancak daha güvenilir anlatımlar, olayı İbnü'l-Zübeyr'in destekçilerinden birinin taşıdığı ve rüzgarın binaya savurduğu bir meşaleye bağlar.[12][19][21]
Kuşatma, Yezid'in ölüm haberinin (11 Kasım) kuşatmacılara ulaştığı 26 Kasım'a kadar 64 gün sürdü. Hüseyin şimdi İbnü'l-Zübeyr ile müzakerelere girdi. Şam'daki Emevi sarayı, Yezid'in hasta küçük oğlu Yezid'in hasta küçük oğlu II. Muaviye'yi hemen halife ilan etti, Emevi otoritesi eyaletlerde fiilen çöktü ve Emevilerin anavatanı olan Suriye'de bile sallantıda olduğunu kanıtladı. Bu nedenle Hüseyin, bir af çıkarması ve onu Suriye'ye kadar takip etmesi şartıyla, İbnü'l-Zübeyr'i halife olarak kabul etmeye istekliydi. İbnü'l-Zübeyr, kendisini Suriye seçkinlerinin kontrolü altına alacağı için son talebi reddetti ve Hüseyin ordusuyla birlikte Suriye'ye doğru yola çıktı.[19][20][22]
Neticesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Emevi ordusunun geri çekilmesi, İbnü'l-Zübeyr'i Mekke'nin tartışmasız kontrolünde bıraktı. Emevi otoritesinin çöküşüyle birlikte, kısa süre sonra kuzey Suriye de dahil olmak üzere Müslüman dünyasının çoğunda gerçek halife olarak kabul edildi. Bununla birlikte, yetkisi çoğunlukla nominal olarak kaldı.[20] Mervân bin Hakem liderliğindeki Emeviler, Mercirahit Muharebesi'nde Suriye'deki konumlarını sağlamlaştırmayı başardılar ve hatta Mısır'ı geri aldılar, ancak Emevilerin Irak'ın kontrolünü geri alma girişimi, Ağustos 686'da Musul yakınlarında Muhtar es-Sekafî komutasındaki Ali yanlısı kuvvetler tarafından yenilgiye uğratıldı. Nisan 685'te babası Mervan'ın ölümünden sonra yerine geçen Abdülmelik, daha sonra kendi konumunu güvence altına almakla yetinirken, İbnü'l-Zübeyr'in kardeşi Mus'ab, Harura Muharebesi'nde Muhtar'ı yendi ve 687'de Irak'ın tüm kontrolü ele geçirdi. 691'de Abdülmelik, Zufar al-Kilabi'nin Kayslarını Emevi ittifakına geri getirmeyi başardı ve Irak'a doğru ilerledi. Mus'ab yenildi ve öldürüldü ve Doğu'da Emevi otoritesi yeniden kuruldu. Mart-Ekim 692 arasında süren başka bir Mekke kuşatmasının ardından İbnü'l-Zübeyr öldürüldü ve iç savaş sona erdi.[20][23][24]
Kabe'nin yeniden inşası[değiştir | kaynağı değiştir]
Emevilerin ayrılmasından sonra İbnü'l-Zübeyr Kabe'nin yeniden inşasını başlattı, ancak Abdullah bin Abbas liderliğindeki halkın çoğu ilahi cezadan korkarak şehri terk etti; ancak İbnü'l-Zübeyr'in kendisi eski binanın kalıntılarını yıkmaya başladığında, onlar geri dönüp ona yardım etmeye teşvik edildi. İbnü'l-Zübeyr'in yeniden inşası, orijinal planı değiştirdi ve Muhammed'in kendisinin amaçladığı bildirilen, ancak yakın zamanda din değiştiren Mekkelileri yabancılaştırma korkusuyla Muhammed'in yaşamı boyunca gerçekleştirilmeyen değişiklikleri içeriyordu. Yeni Kâbe tamamen taştan inşa edilmişti - eskisi dönüşümlü olarak taş ve ahşap katmanlarındandı - ve iki kapısı vardı, doğuda bir girişi ve batıda bir çıkışı vardı. Ayrıca yarım daire hatîm duvarını da yapıya uygun olarak dahil etmiştir. Kara Taş'ın üç parçası gümüş bir çerçeve içinde ciltlendi ve İbnü'l-Zübeyr tarafından yeni Kabe'nin içine yerleştirildi. Emevilerin şehri yeniden fethinden sonra, hatim ana binadan tekrar ayrıldı ve batı kapısı, İslam öncesi İbrahimi planın genel hatlarına geri dönülerek duvarla çevrildi. Kabe'nin günümüze kadar gelen şekli budur.[1]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ a b Wensinck & Jomier 1978, s. 319.
- ^ Hawting 2000, ss. 46–47.
- ^ Gibb 1960, ss. 54–55.
- ^ Hawting 2000, ss. 49–51.
- ^ a b Kennedy 2004, s. 89.
- ^ a b Hawting 2000, s. 47.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 149–154.
- ^ Kennedy 2004, ss. 89–90.
- ^ Hawting 2000, ss. 47–48.
- ^ Kennedy 2004, s. 90.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 154–157.
- ^ a b Lammens 1987, s. 1162.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 157–160.
- ^ Wellhausen 1927, s. 157.
- ^ Howard 1990, s. 222.
- ^ Hawting 1989, ss. 114–115.
- ^ a b Howard 1990, s. 223.
- ^ a b Wellhausen 1927, s. 165.
- ^ a b c Hawting 2000, s. 48.
- ^ a b c d Gibb 1960, s. 55.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 165–166.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 166–170.
- ^ Hawting 2000, ss. 48–49, 51–53.
- ^ Kennedy 2004, ss. 92–98.
- Genel
- Gibb, H. A. R. (1960). "ʿAbd Allāh ibn al-Zubayr". Gibb, H. A. R.; Kramers, J. H.; Lévi-Provençal, E.; Schacht, J.; Lewis, B.; Pellat, Ch. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume I: A–B (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 54–55. OCLC 495469456.
- Hawting, G.R., (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 20: The Collapse of Sufyānid Authority and the Coming of the Marwānids: The Caliphates of Muʿāwiyah II and Marwān I and the Beginning of the Caliphate of ʿAbd al-Malik, A.D. 683–685/A.H. 64–66. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-855-3.
- Hawting, Gerald R. (2000). The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661–750 (İngilizce) (Second bas.). Londra ve New York: Routledge. ISBN 0-415-24072-7.
- Howard, I.K.A., (Ed.) (1991). The History of al-Ṭabarī, Volume 19: The Caliphate of Yazīd ibn Muʿāwiyah, A.D. 680–683/A.H. 60–64. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-7914-0040-1.
- Kennedy, Hugh (2016). The Prophet and the Age of the Caliphates: The Islamic Near East from the 6th to the 11th Century (İngilizce) (Second bas.). Oxford ve New York: Routledge. ISBN 978-1-138-78761-2.
- Lammens, H. (1987). "Yazīd b. Mu'āwiya". Houtsma, Martijn Theodoor (Ed.). E.J. Brill's first encyclopaedia of Islam, 1913–1936, Volume VIII: Ṭa'if–Zūrkhāna. Leiden: Brill. ss. 1162-1163. ISBN 90-04-08265-4.
- Wellhausen, Julius (1927). The Arab Kingdom and its Fall (İngilizce). Margaret Graham Weir tarafından çevrildi. Kalküta: Kalküta Üniversitesi. OCLC 752790641.
- Wensinck, A. J.; Jomier, J. (1978). "Ka'ba". van Donzel, E.; Lewis, B.; Pellat, Ch.; Bosworth, C. E. (Ed.). The Encyclopaedia of Islam, New Edition, Volume IV: Iran–Kha (İngilizce). Leiden: E. J. Brill. ss. 317–322. OCLC 758278456.