Aynülverde Muharebesi
| Aynülverde Muharebesi | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| İkinci Fitne | |||||||||
36°50′27″K 40°04′45″D / 36.84083°K 40.07917°D
| |||||||||
| Taraflar | |||||||||
| Tevvâbîn | Emevîler | ||||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||||
|
Süleyman bin Surad (ölü) Rifa'a ibn Shaddad |
Ubeydullah bin Ziyâd Husayn bin Nümeyr Shurahbil ibn Dhi'l Kala' al-Himyari | ||||||||
| Güçler | |||||||||
| 3.000 | 20.000 | ||||||||
Aynülverde Muharebesi Ocak 685'in başlarında Emevî ordusu ile Tövbe edenler (Tevvâbîn) arasında savaştır.[a] Tevvâbîn, Muhammed'in bir sahabesi olan Süleyman bin Surad liderliğindeki Ali yanlısı[b] Kufe'de, 680 yılında Emevîlere karşı ayaklanan bir gruptu. Ali yanlısı Kufeliler, Hüseyin'i Emevî halifesi I. Yezîd'e karşı ayaklanmaya çağırdılar, ancak daha sonra 680'de Kerbelâ Olayı'nda öldürüldüğünde ona yardım edemediler. Başlangıçta küçük bir yeraltı hareketi olan Tevvâbîn, Yezid'in 683'te ölümünden sonra Irak'ta yaygın bir destek gördüler. Ubeydullah bin Ziyâd komutasındaki büyük bir Emevî ordusunun Irak'a saldırı başlatmaya hazırlandığı kuzey Suriye'ye ayrılmadan kısa bir süre önce destekçilerinin çoğu tarafından terk edildiler. Resulayn'da çıkan üç gün süren savaşta küçük Tevvâbîn ordusu imha edildi ve İbn Surad da dahil olmak üzere üst düzey liderleri öldürüldü. Bununla birlikte, bu savaş, Muhtar es-Sekafî'nin daha sonraki daha başarılı hareketi için bir öncü ve motivasyon kaynağı olduğunu kanıtladı.
Arka plan[değiştir | kaynağı değiştir]
İlk Emevi halifesi I. Muâviye'nin 676'da oğlu I. Yezîd'i varis olarak atamasına, halife olmasına kızan birçok kişi karşı çıktı. Kalıtsal miras, hükümdarlığın daha geniş bir kabile içinde geçtiği Arap geleneğine ve Müslüman topluluk üzerindeki en yüksek otoritenin herhangi bir erkeğin mülkiyetinde olmadığı İslami ilkelere yabancıydı. Muhalefete, özellikle İslamcı G. R. Hawting'e göre, soyları nedeniyle "halife adayları olarak kabul edilmek için bazı iddialarda bulunabilecek" Muhammed'in birkaç önde gelen sahabesinin oğulları önderlik ediyordu.[4] Yezîd'i kabul etmeleri için rüşvet almayı veya kandırılmayı reddettiler.[5][4]
Muaviye'nin Nisan 680'de ölümünden sonra Yezid, tüm muhaliflerinin üslendiği Medine valisine itaatlerini sağlamasını emretti. Bunlardan Hüseyin ve Abdullah bin Zübeyr validen kaçarak Mekke'ye geldiler.[6][7] Orada Hüseyin, Irak'ın garnizon kasabası Kufe'den, Yezîd'e karşı isyan etmeye ve babası Ali'nin (h. 656-661) daha önce sahip olduğu Müslüman cemaatin lideri olarak hak ettiği yeri geri kazanmaya davet eden mektuplar aldı. Hüseyin, gelişine zemin hazırlaması için kuzeni Müslim bin Akil'i gönderdi. İbn Akil, Hüseyin'i Kufe'ye gitmeye çağıran olumlu bir rapor gönderdi. Kısa bir süre sonra İbn Akil, Emevî valisi Ubeydullah bin Ziyâd tarafından yakalandı ve idam edildi ve destekçileri bastırıldı. Durumdan habersiz olan Hüseyin, Kufe'ye gitti, ancak şehrin hemen dışında yakalandı ve öldürüldü. Beklenen desteği bir türlü gelmedi.[8][9]
Savaşanlar[değiştir | kaynağı değiştir]
Tevvâbîn[değiştir | kaynağı değiştir]
Kendilerine Tövbe Edenler (Tevvâbîn) diyen Hüseyin'in Kufe'deki bazı destekçileri, felaketten kendilerini sorumlu tuttular ve liderlerini günahkar bir şekilde terk ettikleri algısının kefaretini ödemeye karar verdiler. İslam'daki intihar yasağını göz önünde bulundurarak, katliamın faillerine karşı mücadelede kurtuluşa ve şehitliğe ulaşmak için kendilerini feda etmeye karar verdiler. Muhammed'in sahabesi ve Ali'nin eski müttefiki Süleyman bin Surad, hareketin lideri olarak seçildi.[10] Bu arada Yezid 683'te öldü ve Emevî otoritesi Hilafet genelinde çöktü ve İkinci Fitne olarak bilinen iç savaşa yol açtı. İbn Ziyad Irak'tan sürüldü ve Suriye'ye kaçtı. Bu, Tevvâbîn'e harekete geçme fırsatı verdi. Önemli bir başarı ile sonuçlanan geniş çaplı bir askere alma kampanyası başlatıldı ve harekete 16.000 erkek katıldı. Ancak ayrılış gününde sadece 4.000 adam geldi, [11] bunlardan 1.000'i yolda ayrıldı.[12] Tevvâbîn yılmadan Fırat Nehri boyunca Cezire'ye (Yukarı Mezopotamya) doğru ilerlediler. Hepsi iyi donanımlıydı.[13]
Emeviler[değiştir | kaynağı değiştir]
Yezîd'in halefi II. Muâviye'nin kısa saltanatı, birkaç hafta sonra ölümüyle sona erdi. Onun yerine geçecek uygun bir Süfyaniler[c] adayı olmayan Suriye'deki Emevi sadıkları, halife olarak I. Muâviye'nin kuzeni I. Mervân'ı seçti. Mervân'ın halifeliğine, Mekke merkezli karşı halife Abdullah bin Zübeyr'in davasını destekleyen Benî Kays liderliğindeki birkaç kuzey Suriyeli kabile meydan okudu.[14] Mervân, Mercirahit Muharebesi'nde (684) 6.000 kişilik küçük bir orduyla onları yendi. Zaferin ardından İbn Ziyad'ı Irak'a geri gönderdi. Kuvvetlerinin eyaleti yeniden fethedecek kadar güçlü olmadığını anlayan İbn Ziyad, Mercirahit Muharebesi'nde Mervan'a karşı çıkan kabileler de dahil olmak üzere çeşitli Suriye Arap kabilelerinden asker alarak Emevî ordusunu güçlendirmek için yola çıktı. Tevvâbîn ile karşılaştığında, İbn Ziyad müthiş bir Suriyeli ordusu kurmuştu.[15]
Muharebe[değiştir | kaynağı değiştir]
Tevvâbîn, Suriye'ye doğru yürüyüşlerinde El-Karkisiya'da kısa bir süre kaldılar. Önceki yılki Mercirahit Muharebesi'nden Kaysî mülteciler kendilerini orada sağlamlaştırmış ve Tevvâbîn'e erzak konusunda yardım etmişlerdi. Kaysî şefi Zufar ibn el-Harith el-Kilabi, İbn Surad'a Emevi birliklerinin yeri hakkında bilgi verdi ve ona kurak bozkırlarda harekât üssü olarak kullanılabileceği Ayn al-Warda'ya (modern Resulayn ile tanımlanır) yürümesini ve oraya Emevîlerden önce varmasını tavsiye etti. Büyük sayısal eşitsizlik göz önüne alındığında, Zufar onu zorlu bir savaştan kaçınmaya ve bunun yerine süvarilerini küçük müfrezelere ayırmaya ve kanatlarına karşı sürekli çatışmalar yürütmeye, "onlara oklar atmaya ve açık bir alanda onlara saldırmaya, çünkü sayıca sizden üstünler ve yapamazsınız" dedi. etrafınızın çevrilmeyeceğinden emin olun".[16] Tevvâbîn kuvvetinde piyade bulunmadığını fark eden Zufar gerektiğinde birinin atlı, diğerinin yaya olarak savaşabilmesi için müfrezeleri eşleştirmeyi de tavsiye etti. Zufar, sempati göstermesine rağmen, çabalarında hiçbir umut görmediğinden, Tevvâbîn kuvvetine katılmaktan doğrudan kaçındı.[16] İbn Surad'a el-Karkisiye'de kalmasını ve Emevilerle yanında savaşmasını teklif etti, ancak İbn Surad reddetti.[17]
Zufar'ın tavsiyesine uyan Tevvâbîn, kasaba arkalarında olacak şekilde Aynülverde'nin dışında kamp kurdular. Emevî ordusu gelmeden önce beş gün dinlendiler. İkincisinin toplam gücü 20.000 idi, ancak iki saha komutanı arasındaki anlaşmazlıklar nedeniyle iki birime bölündüler.[18] Yaklaşık 8.000 asker Shurahbil ibn Dhi'l-Kala komutasındaydı ve geri kalanı Hüseyin ibn Numayr komutasındaydı. Shurahbil önce İbn Numayr'ın önünde geldi ve kamp kurdu.[19] Tevvâbîn ona saldırdı ve birlikleri kaçtı.[18][19] Ertesi gün İbn Numayr, birlikleriyle geldi. Tevvâbîn teslim olmaya çağırdı, o da Emevi ordusunun teslim olmasını ve Emevi kuvvetlerinin baş komutanı İbn Ziyad'ın Hüseyin'in ölümüne karıştığı için idam edilmesini talep etti. Savaş 4 Ocak[d] Çarşamba günü başladı. İbn Surad, kendisi merkezde kalırken, Emevi kanatlarına saldırmak için ikisini göndererek, Tevvâbîn üç gruba ayırdı. İlk gün Tevvâbîn Emevileri püskürtmeyi başardılar, ancak ertesi gün İbn Ziyad, İbn Numayr komutasında savaşması için Şurahbil'i geri gönderdi ve Emevi ordusunun sayısal üstünlüğü hakim olmaya başladı. Tevvâbîn, zemini tutmalarına rağmen ciddi kayıplar verdiler.[20] Savaşın üçüncü günü tamamen kuşatıldılar. İbn Surad, adamlarına bire bir çatışmaya girmek için inip yaya olarak ilerlemelerini emretti. Emevi ordusu üzerlerine ok yağdırmaya başladı ve Tevvâbîn kuvveti neredeyse yok edildi. İbn Surad bir ok atışına düştü ve geri kalan dört komutandan üçü arka arkaya öldürüldü. Sonunda Tövbekarların sancağı son komutan Rifa'a ibn Shaddad'a geçti.[21] Bu noktada Tevvâbîn, el-Mada'in ve Basra'dan destekçilerinin kendilerine katılmak için yola çıktıkları haberini aldılar,[22] ancak o zamana kadar tamamen yok edilmişlerdi, bu yüzden takviye beklemek yerine Rifa'a, hayatta kalan birkaç kişiyle birlikte geri çekildi ve gece El-Karkisiye'ye kaçtılar.[21]
Neticesi[değiştir | kaynağı değiştir]
Hayatta kalan az sayıda Tevvâbîn, fedakarlık yeminlerini yerine getirmedikleri için pişmanlık duydular.[13] Daha önce Emevi valisi tarafından Kerbelâ Olayı'nda Hüseyin'e yardım etmesi engellenen başka bir Ali yanlısı lider Muhtar es-Sekafî'ye gittiler. Muhtar, örgütlenme ve siyasi program eksikliği nedeniyle Tövbekarlar hareketini eleştirmişti. İbn Surad'ın gitmesiyle Muhtar, Ali yanlısı Kufanların tartışmasız lideri oldu. Uzun vadeli planları ve daha örgütlü bir hareketi vardı; Tevvâbînlerin "Hüseyin'in İntikamı" sloganını benimsedi, ama aynı zamanda Ali'nin oğlu Muhammed bin Hanefiyye adına bir Ali halifeliğinin kurulmasını da savundu.[23] Tamamen Arap bir hareket olan Tevvâbînlerin aksine Muhtar, Arap olmayan yerel mühtedilere de (mawālī) başvurdu. Ayrıca, etkili bir askeri komutan ve Nakha kabilesinin şefi İbrahim bin Maliki el-Eşter'i kazanmayı başardı.[24] Birleşik kuvvetleriyle Ekim 685'te Kufe'yi ve dolayısıyla doğu ve kuzey bağımlılıklarını ele geçirdi. Daha sonra Emevilerle savaşmak için İbnü'l-Eşter komutasındaki çoğu piyadeden oluşan 13.000 kişilik oldukça büyük ve profesyonel bir ordu gönderdi. İbnü'l-Ashtar, Hazir Muharebesi'nde Emevî ordusunu yok etti ve İbn Ziyad, İbn Numayr ve Şurahbil'i öldürdü.[25] Muhtar, Basra'nın Zübeyrid valisi Mus'ab ibn al tarafından Nisan 687'de öldürülmeden önce[26] Irak'ın çoğunu, Cezire'nin bazı kısımlarını, Arminiya'yı ve batı ve kuzey İran'ın (Adharbayjan ve Cibal) kısımlarını kontrol ediyordu.[27][28]
Notlar[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Tevvâbîn hareketinin birincil kaynağı, Iraklı tarihçi Ebû Mikhnaf'ın (ö. 774) eseridir.[1][2] Tarihçi Gernot Rotter'e göre, genellikle güvenilir kabul edilen Ebû Mikhnaf'ın anlatımı bu açıdan tamamen gerçek değildir.[3]
- ^ Dördüncü halife Ali ve onun soyundan gelenlerin siyasi destekçileri.
- ^ Muâviye ve Yezîd soyundan Emevîler; Ebu Süfyan'ın torunlarıdırlar
- ^ Rotter'e göre bu tarih hayalidir ve savaş 685 yazında yapılmış olmalıdır.[3]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ Wellhausen 1901, s. 74.
- ^ Rotter 1982, s. 93.
- ^ a b Rotter 1982, s. 98.
- ^ a b Hawting 2000, s. 46.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 140–145.
- ^ Hawting 2000, s. 47.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 145–146.
- ^ Daftary 1990, ss. 49–50.
- ^ Wellhausen 1927, ss. 146–147.
- ^ Halm 1997, ss. 17–18.
- ^ Daftary 1990, s. 51.
- ^ Jafri 2000, s. 217.
- ^ a b Wellhausen 1901, s. 73.
- ^ Donner 2010, ss. 182–183.
- ^ Kennedy 2001, s. 32.
- ^ a b Kennedy 2001, ss. 27–28.
- ^ Jafri 2000, ss. 217–218.
- ^ a b Kennedy 2001, s. 28.
- ^ a b Hawting 1989, s. 143.
- ^ Hawting 1989, s. 144.
- ^ a b Kennedy 2001, ss. 28–29.
- ^ Hawting 1989, s. 147.
- ^ Donner 2010, s. 183.
- ^ Daftary 1990, s. 52.
- ^ Wellhausen 1901, s. 84.
- ^ Donner 2010, s. 185–186.
- ^ Donner 2010, s. 185.
- ^ Zakeri 1995, s. 207.
- Genel
- Daftary, Farhad (1990). The Ismāʿı̄lı̄s: Their History and Doctrines (İngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-37019-6.
- Donner, Fred M. (2010). Muhammad and the Believers, at the Origins of Islam. Cambridge, Massachusetts: Harvard University Press. ISBN 978-0-674-05097-6.
- Hawting, G.R., (Ed.) (1989). The History of al-Ṭabarī, Volume 20: The Collapse of Sufyānid Authority and the Coming of the Marwānids: The Caliphates of Muʿāwiyah II and Marwān I and the Beginning of the Caliphate of ʿAbd al-Malik, A.D. 683–685/A.H. 64–66. SUNY series in Near Eastern studies. (İngilizce). Albany, New York: State University of New York Press. ISBN 978-0-88706-855-3.
- Hawting, Gerald R. (2000). The First Dynasty of Islam: The Umayyad Caliphate AD 661–750 (İngilizce) (Second bas.). Londra ve New York: Routledge. ISBN 0-415-24072-7.
- Halm, Heinz (1997). Shia Islam: From Religion to Revolution. Allison Brown tarafından çevrildi. Princeton: Markus Wiener Publishers. ISBN 1-55876-134-9.
- Jafri, S. M. (2000). The Origins and Early Development of Shi'a Islam. Oxford: Oxford University Press. ISBN 0195793870.
- Kennedy, Hugh (2001). The Armies of the Caliphs: Military and Society in the Early Islamic State (İngilizce). Londra ve New York: Routledge. ISBN 0-415-25093-5.
- Rotter, Gernot (1982). Die Umayyaden und der zweite Bürgerkrieg (680-692) (Almanca). Wiesbaden: Deutsche Morgenländische Gesellschaft. ISBN 9783515029131.
- Wellhausen, Julius (1901). Die religiös-politischen Oppositionsparteien im alten Islam (Almanca). Berlin: Weidmann'sche Buchhandlung. OCLC 453206240.
- Wellhausen, Julius (1927). The Arab Kingdom and its Fall (İngilizce). Margaret Graham Weir tarafından çevrildi. Kalküta: Kalküta Üniversitesi. OCLC 752790641.
- Zakeri, Mohsen (1995). Sāsānid Soldiers in Early Muslim Society: The Origins of ʿAyyārān and Futuwwa. Wiesbaden: Otto Harrassowitz. ISBN 978-3-447-03652-8.
