Mehmet Kazah

Vikipedi, özgür ansiklopedi
Gülmemmed Gülmemmedov
LakabıMehmet Kazah
Doğum1899
Salahlı, Kazah
Ölüm1970
Amasya,  Türkiye
Bağlılığı Azerbaycan Cumhuriyeti (1918-1920)
 Türkiye
Rütbesi Albay
Birimi Azerbaycan Cumhuriyeti Kara Kuvvetleri
Türk Kara Kuvvetleri
Çatışma/savaşlarıKarabağ ve Zengezur döyüşleri (1918-1920)
Askeran savaşı (1920)
Terter İsyanı (1920)
Karabağ isyanı (1920)
Türk Kurtuluş Savaşı (1920-1923)
Şeyh Said İsyanı (1925) Ağrı ayaklanmaları (1926-1930)
ÖdülleriKırmızı şeritli İstiklâl Madalyası

Mehmet Kazah veya Gülmemmed Gülmemmedov, Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusu'nun subayı, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin Albayıdır.

Karabağ ve Zengezur savaşlarına, Askeran savaşına, Nisan işgalinden sonra işgale karşı olan Terter İsyanına ve Karabağ isyanına katıldı.

Türk Kurtuluş Savaşı'na katıldı. Uzun yıllar Türk Silahlı Kuvvetlerinde görev yaptı.

Hayatı ve eğitimi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gulmemmed Gulmemmedov, 1899 yılında Kazah ilçesine bağlı Salahlı köyünde doğdu.[1] İlkokulu Salahlı'da iyi notlarla bitirdikten sonra eğitimine Gori'deki Transkafkasya Öğretmenler Okulu'nda devam etti. 1917 yılında eğitimini tamamlayarak geri döndü. 1918 yılında Azerbaycan Cumhuriyeti'nin ilanından sonra Azerbaycan ordusuna katılan ilk gönüllülerden biridir. Askerlik görevine Gence'de Albay Süleyman Bey Efendiyev komutasındaki askerî birlikte başladı.[2]

Askeri hizmeti[değiştir | kaynağı değiştir]

Şamhor savaşı[değiştir | kaynağı değiştir]

Şubat Devrimi'nden sonra Transkafkasya Komiserliği'nin talebi üzerine Güney Kafkasya'yı terk eden Rus askerî birlikleri silahlarını teslim etmek zorunda kaldı. Ancak birçok durumda, Rus askeri birimleri silahları teslim etmek istemediler. 9 Ocak 1918'de Gürcistan'dan Azerbaycan'a trenle geçen Rus ordusuna ait askerî birliklerin silah teslim etmemesi Şamhor olayına neden oldu. Gulmammad Gulmammadov'un da görev yaptığı 5. Yelizavetpol keskin nişancı alayı, askerî birliklerle birlikte bu savaşa katıldı.[3] Silahsızlandırılan Rus ordusundan 20 top, 70 makineli tüfek ve 15.000 tüfek ele geçirildi ve Müslüman Kolordusu'na teslim edildi.[4]

Azerbaycan Cumhuriyeti'nde[değiştir | kaynağı değiştir]

Azerbaycan'ın bağımsızlığını ilan etmesinden sonra Gülmemmed Gülmemmedov Haziran 1918'de Gence'de açılan askeri okula girdi. Buradaki eğitimini tamamladıktan sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusu Tatar Süvari Alayında çavuş rütbesiyle askerlik hizmetine başladı.[5]

15 Eylül 1918'de Bakü'nün işgalden kurtarılmasından sonra[6] 23 Eylül 1918'de Karabağ hareketi başladı.[7] Karabağ hareketine katılan güçler arasında 9. ve 106. Türk alayları, milli gönüllü birlikleri ve 1. Azerbaycan tümeni yer aldı.[8] Gulmammad Bey, Tatar Süvari Alayı subayı olan amcası Osman Ağa Gülmammadov komutasındaki süvari birliğine katıldı.[5] 4 Ekim'de Kafkas İslam Ordusu Ağdam'dan başlayarak Şuşa istikametine saldırdı ve 8 Ekim 1918'de Şuşa şehri Ermeni-Taşnak kuvvetlerinden tamamen temizlendi.[5][9]

Kasım 1918'den itibaren Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusunda yeni askerî birliklerin oluşturulmasına başlandı. Böyle bir askeri birim 1. Süvari Tümeniydi. Tatar Süvari Alayı temelinde oluşturulan tümen, 1. Tatar Süvari Alayı, 2. Karabağ Süvari Alayı ve 3. Şeki Süvari Alayı'ndan oluşuyordu. Gulmammad Gulmammadov, 1919'da yeni kurulan III. Şeki Süvari Alayında[10] göreve başladı.[11]

21 Mart 1920'de Ermeni-Taşnak kuvvetleri Askeran'da bulunan Cavanşir Piyade Alayı mevzilerine aniden saldırarak Askeran geçidini ele geçirdiler ve isyan başlattılar.[12] Taarruzun ilk gününde milli ordu subayı Gülmemmed Gülmemmedov'un da saflarında bulunduğu III. Şeki Süvari Alayı Terter istikametine hücum ederek Çaylı ve Burcu köylerini ele geçirdi. 2 Nisan'da Taliş köyü yönünde saldırdılar. İlk saldırı başarısızlıkla sonuçlansa da ikinci saldırıda Taliş ve Göyarh köyleri ele geçirildi.[13] Askeran'da başlayan çetin muharebeler, Azerbaycan ordusunun zaferiyle sona erdi. Nisan ortasına kadar süren muharebelerde düşman kuvvetleri tamamen yok edildi.[14]

32-ler[değiştir | kaynağı değiştir]

21 Mart 1920'de Terter'de bulunan 32. Piyade Tümeni'ne bağlı 282. Alay, yeni gelen Kızıl Ordu birliklerine askerî birliği teslim edince, 282. Alay 3. Şeki Süvari Alayı'nın atlarını yanlarına almak istedi. 3. Şeki Süvari Alayı'nın askerleri buna silahlı direniş gösterdiler.[11] 282. alayın topçu ateşi ile karşılık vermesinin ardından 3. Şeki Süvari Alayı, 282. alayın askerlerine saldırdı ve neredeyse 282. alayı tamamen yok etti.[15] 24-25 Mayıs 1920 gecesi Gence'de Sovyet işgaline karşı bir ayaklanma başladı.[16][17] Haberi açıklığa kavuşturmak ve Gence isyanına yardım etmek için Yevlah'a giden III. Şeki Atlı Alayı komutanı Ehsan Khan Nahchivanski ve beraberindeki birkaç asker tutuklandı. 11. Kızıl Ordu'nun Yevlah'taki karargahına getirildiler ve orada öldürüldüler.[18] Alay komutanlarının kurşuna dizilmesinden sonra III. Şeki Süvari Alayı bölündü.[18] Daha sonra Gulmammad Gulmammadov, 4 subay ve 27 askerden oluşan 32 kişilik küçük bir birlik ile Karabağ'a doğru ilerliyor.[19] Berde şehrinin sağ yakasına ilerledikten sonra 1200-1500 kişilik yerel isyancılara katılırlar. Burada isyancılara önderlik ederek Berde'nın sağ yakasındaki Bolşevik güçleri şehrin dış mahallelerine ittiler ve Karabağ'a hareket için ciddi stratejik öneme sahip bu mevzii bir haftaya kadar kontrol etmeyi başardılar.[20]

Karabağ isyanı[değiştir | kaynağı değiştir]

Berde'den sonra isyancılar Şuşa yönüne çekilmek zorunda kalır. Gülmemmed Bey'in amcası Osman Ağa, 1. Tatar Süvari Alayı subayıydı.[21] Gülmemmed Bey, silah arkadaşlarıyla birlikte geri çekilip 1. Tatar Süvari Alayına,[22] ardından Cavanşir Piyade Alayı ve diğer askerî birliklere katılarak Nuru Paşa komutasındaki Karabağ isyanına katıldı.[23] 3-4 Haziran gecesi Şuşa'ya girdiler ve devrimci komite üyelerini ve aktif komünistleri tutukladılar. 15 Haziran'a kadar süren isyan, takviye kuvvetlerin gelmesi ve düşman uçaklarının bombalanmasıyla bozguna uğratıldı. Bundan sonra Cumhuriyet Ordusu'nun süvari ve piyade alaylarından sağ kalan askerlerle birlikte Gülmemmed Gülmemmedov, Garyagin ve Cebrayil istikametine çekilerek Araz Nehri'ni geçerek İran'a girdi.[24]

Türkiyede[değiştir | kaynağı değiştir]

Ayakta, duranlar soldan sağa: Baba Behbud, Mehmet Kazah, Firudin Daryal, Demir Bey. Oturanlar soldan sağa Abdullatif bey, Abdussamed bey, Hudadad bey, Hamid bey.

Sovyet işgaline karşı çıkan ayaklanmaların yenilgiye uğratılmasından sonra Azerbaycan Cumhuriyeti Ordusu'nun kalan askerlerinin bir kısmı Zengezur'u geçerek Nahçıvan'a, bir kısmı da Hudaferin yönüne İran'a geçerek Türkiye'ye gittiler.[25] Azerbaycan ordusuna komuta eden Nuh bey Sofiyev Türkiye sınırlarına yaklaşırken komutayı Samet bey Rafibeyli'ye devretti. Samet Bey önderliğinde önce Doğubayazıta, ardından Haziran-Temmuz aylarında Hasankale ve Erzurum'a ulaştılar.[26] Topçu bataryaları ve piyade müfrezeleri de diğer tümenlere katıldılar.[27] Bir süre Erzurum'da kaldıktan sonra Türkiye Büyük Millet Meclisi'nin kararı ile bir süvari, bir piyade alayı ve bir topçu bataryasından oluşan 1.200 kişilik Azerbaycan birliği Kazım Karabekir Paşanın komutasındakı Doğu Ordusu (XV. Kolordu) saflarına kabul edildi.[28] Mehmet Kazah, 1200 kişilik Azerbaycan birliğinin 56 subayından biriydi.[29]

1920 sonbaharından 1921 başına kadar Doğu Anadolu'nun Ermenilerden temizlenmesiyle sonuçlanan Doğu hareketinde yer alan Gülmemmed Bey, Sarıkamış, Kars, Iğdır, Kağızma ve Gümrü'nün geri alınması için yapılan savaşlara katıldı.

Savaştan sonra 1925'te Şeyh Sait, 1926'da Birinci Ağrı Harekâtı ve 1927'de İkinci Ağrı Harekâtına katıldı.[23]

1928'de İstanbul'da askeri okula girdi. 1929 yılında Harp Okulu'ndan mezun olduktan sonra üsteğmen rütbesiyle Türk Silahlı Kuvvetleri'ndeki hizmetine devam etti.[23]

21 Haziran 1934'te Türkiye'de kabul edilen Soyadı Kanunu[30] sonrasında, Gülmemmed Gülmemmedov, Mehmet Kazah soyadını aldı.[1]

Uzun yıllar orduda hizmet ettikten sonra albay rütbesiyle emekli oldu.[23]

Mammad Gazah 1970 yılında Amasya şehrinde vefat etti ve orada toprağa verildi.[31]

Ailesi[değiştir | kaynağı değiştir]

Gülmemmed Gülmemmedov 5 yaşındayken babası Memmed Ağa, bir süre sonra da annesi Kıymet Hanım öldü. Annesi, Kıymet Hanım Vekilovlar soyundan geliyordu. Anne ve babasını kaybettikten sonra amcası Ahmet Ağa Gülmemmedov'un himayesinde büyüdü.[1]

Mammad Gazah, Amasya şehrinde görev yaptığı sırada aslen Kazah'ın Aslanbeyli köyünden olan din adamı Hacı Mahmud Efendi'nin torunu Veyis Efendi'nin oğlu İbrahim Kara'nın kızı Semiha Hanım ile evlendi.[32] Semiha Hanım'ın annesi aslen Taş Salahlı'dan gelen Mustafa Ağa kızı Miralayeva'dır ve 1920 yılında kardeşleri Yasin Bey ve Nasib Bey ile birlikte Türkiye'ye göç etmiştir. Albay Mehmet Kazah'ın Semiha ile olan evliliğinden Eyyub, Kıymet ve Zekiyye adında çocukları oldu.[32] Semiha Hanım 1996 yılında Amasya'da vefat etmiş ve eşi Memmed Bey'in yanına defnedilmiştir.[31]

Ödülleri[değiştir | kaynağı değiştir]

Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]

Özel[değiştir | kaynağı değiştir]

  1. ^ a b c Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 114. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  2. ^ "Salahlıdan Amasyaya - polkovnik Məmməd Qazaxın izi ilə". 25 Eylül 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  3. ^ Mehman Süleymanov (2018). Azərbaycan Ordusunun tarixi: I cild: 1917-1918. Bakü: Maarif. s. 172. 11 Mayıs 2021 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  4. ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). II. Bakü: Lider nəşriyyat. 2005. s. 371. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  5. ^ a b c Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 116. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  6. ^ Nəsiman Yaqublu (2013). Qafqaz İslam Ordusu Azərbaycanda (PDF). Bakü: Ol. s. 32. ISBN 978-9952-484-53-3. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  7. ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). II. Bakı: Lider nəşriyyat. 2005. s. 106. 18 Ekim 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  8. ^ Mehmet Rıhtım, Mehman Süleymanov (2008). Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti və Qafqaz İslam Ordusu. Bakü: Qafqaz Araşdırmaları İnstitutu. s. 214. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  9. ^ Mehman Süleymanov (2014). Nuru paşa və silahdaşları. Bakü. s. 137. 23 Kasım 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  10. ^ Azərbaycan Xalq Cümhuriyyəti Ensiklopediyası (PDF). I. Bakü: Lider nəşriyyat. 2004. s. 192. 6 Mart 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  11. ^ a b Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 117. 
  12. ^ Şəmistan Nəzirli (8 Ağustos 2017). "İyirminci ildə Qarabağ döyüşləri" (Azerice). anl.az. 7 Aralık 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  13. ^ Mehman Süleymanov (2018). Azərbaycan Ordusunun tarixi: noyabr 1918-aprel 1920. II. Bakü: Maarif. s. 620. 17 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  14. ^ Azərbaycan Milli Ensiklopediyası / ƏSGƏRAN DÖYÜŞÜ (1920). VIII. Bakü: AMEA "Azərbaycan Milli Ensiklopediyası" Elmi Mərkəzi. 2018. Archived from the original on 7 Nisan 2020. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  15. ^ Vilayat Guliyev (2010). Из наследия политической эмиграции Азербайджана в Польше: 30-ые годы XX века. Torun: Изд-во Адама Маршалека. s. 285. ISBN 978-83-7611-754-6. 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  16. ^ Xanlar Bayramov (2010). Gəncə Üsyanı – 1920 (Azerice). Bakü: «Ləman» nəşriyyat-poliqrafiya. s. 54. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  17. ^ Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 118. 
  18. ^ a b Mehman Süleymanov (2018). Azərbaycan Ordusunun tarixi:1920-1922. III. Bakü: Maarif. s. 82-83. 24 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  19. ^ Vilayat Guliyev (2010). Из наследия политической эмиграции Азербайджана в Польше: 30-ые годы XX века. Torun: Изд-во Адама Маршалека. s. 289. 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  20. ^ Xaləddin İbrahimli (2012). Azərbaycan mühacirəti tarixi. Bakü: Elm və təhsil. s. 50. 17 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  21. ^ Çingiz Salahlı (13 Eylül 2003). "Он освобождал Баку" (Rusça). zerbaijan.com. 17 Mayıs 2008 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  22. ^ Vilayat Guliyev (2010). Из наследия политической эмиграции Азербайджана в Польше: 30-ые годы XX века. Torun: Изд-во Адама Маршалека. s. 295. 23 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  23. ^ a b c d Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 119. 
  24. ^ Orxan Cəbrayıl (10 Aralık 2017). "Gəncədə başlayıb Ankarada bitən bir ömrün hekayəsi – polkovnik Məmməd Ağpolad" (Azerice). interposta.info. 15 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  25. ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 196. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  26. ^ Abdulhamit Avşar (2007). Türkiyənin İstiqlal müharibəsində Azərbaycan türkləri: Türkiyə arxiv sənədləri və mətbuatında: 1919-1922. Bakü: AzAtaM. s. 45. 27 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 24 Ocak 2023. 
  27. ^ Mehman Ağayev (2008). Kurtuluş Savaşı Yıllarında Türkiye Azerbaycan İlişkileri (PDF). İstanbul: IQ Kültür Sanat Yayıncılık. s. 197. ISBN 9789752552364. 18 Ocak 2023 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  28. ^ Orxan Cəbrayıl (10 Aralık 2017). "Gəncədə başlayıb Ankarada bitən bir ömrün hekayəsi – polkovnik Məmməd Ağpolad" (Azerice). interposta.info. 15 Şubat 2023 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 28 Mart 2023. 
  29. ^ Vasif Qafarov (25 Nisan 2015). "Azərbaycanlıların Türkiyəyə etdiyi yardımı Osmanlı arxivlərindən öyrənmək olar" (Azerice). Azərbaycan qəzeti. 11 Şubat 2018 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Mart 2023. 
  30. ^ "Soy adı kanunu" (PDF), T.C. Resmî Gazete, Ankara, s. 1, 2 Temmuz 1934, 3 Mart 2022 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi 
  31. ^ a b Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 121. ISBN 978-9952-5513-4-1. 
  32. ^ a b Ədalət Tahirzadə, Orxan Cəbrayıl (2022). Qurtuluş Savaşının azərbaycanlı zabitləri. Bakü: Çapar nəşriyyatı. s. 120. ISBN 978-9952-5513-4-1. 

Genel[değiştir | kaynağı değiştir]

"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Mehmet_Kazah&oldid=32648618" sayfasından alınmıştır