Martolos
| Martoloslar | |
|---|---|
 Mora'daki martoloslar | |
| Etkin | 14.-18. yüzyıl |
| Ülke |  Osmanlı İmparatorluğu |
| Sınıfı | Piyade |
| Tipi | Hristiyan yardımcı güç |
| Görevi | Savunma, keşif, haber alma |
Martolos, Osmanlı askerî teşkilâtında Hristiyan askerlerden oluşan ve çeşitli hizmetler gören özel bir sınıf.
Etimoloji[değiştir | kaynağı değiştir]
Bazı kaynaklarda martoloz ya da martiloz şeklinde de yazılan kavram, Doğu Roma İmparatorluğu'nda bir milis kuvvetinin adı olan armatolos veya amartolosla irtibatlandırılır.
Osmanlı ordusunda yaygınlaşması[değiştir | kaynağı değiştir]
Osman Gazi, İnegöl tekfuru Nikola'yla askerî mücadelesinde, oğlu Orhan Bey'in Konur kalesini fethinde martoloslardan ulak ya da casus olarak yararlandı.[1]
Osmanlı İmparatorluğu'nun Rumeli'de genişlediği I. Murad döneminde, bir taraftan devşirilen Hristiyan gençlerden Yeniçeri ocağı oluşturulurken, diğer taraftan ele geçirilen Doğu Roma, Bulgar ve Sırp kalelerindeki askerler de voynuk ya da martolos olarak Osmanlı askerî teşkilâtına dahil edilmeye başlandı. Örneğin, Yıldırım Beyazıt'ın Haçlı ordusuna karşı kazandığı Niğbolu zaferinin (1396) ardından ilhak edilen son Bulgar toprakları olan Vidin Çarlığı'nın merkezinde Vidin kalesindeki Bulgar askerleri martolos olarak kaydedildi.[2]
Martoloslar II. Murad döneminde, özellikle 1421-1438 yıllarında, giderek yaygınlaştı. II. Murad II. Kosova Muharebesi'nde (1448) martolosları casus olarak kullandı.[3] Fatih Sultan Mehmed ise gerek Macaristan'a yönelik akınlarında gerek Karaman (1467) ve Akkoyunlu (1473) seferlerinde martoloslardan istifade etti. Genellikle ganimet ve macera peşinde koşan Hıristiyanlardan toplanan ve XV. yüzyılda sadece sınır bölgelerinde görevlendirilen martoloslar, Kanuni Sultan Süleyman döneminden itibaren iç bölgelerde muhafız ve derbentçilik göreviyle de istihdam edildi.
Görevleri ve istihdam edildikleri bölgeler[değiştir | kaynağı değiştir]
Martolos teşkilâtı Osmanlı İmparatorluğu'nun Avrupa'daki sınırları genişledikçe Bulgaristan'ın kuzeybatısı, Sırbistan'ın kuzeyi, Bosna, Dalmaçya ve Mora'da kuvvetlendi ve özellikle Macar Krallığı'nın saldırılarına karşı önemli görevler üstlendi. Buna ilaveten, başta Belgrad ve Semendire olmak üzere, Tuna üzerindeki liman kentlerinde Tuna üzerindeki Osmanlı gemilerinde hizmet veren martoloslar da mevcuttu.[4] Keza, akıncılar gibi keşif ve haber alma görevini ifa etmek üzere Tuna ve Sava nehirlerinin kuzeyine de kaydırılarak Venedik, Macaristan ve Avusturya’ya yönelik seferlere de katıldılar ve Macaristan ile Erdel'deki Osmanlı kalelerine de dağıtılarak (sadece Budin eyaletinde 1.400-1.600 asker vardı) özellikle Avusturya sınırında önemli savunma görevleri üstlendiler.[5]
16. yüzyılın ortalarında büyük bir güce ulaşan martoloslar 1593-1606 Osmanlı-Avusturya Savaşı'nda Osmanlı hizmetinden çıktıkları gibi, çeşitli ayaklanmalara da iştirak ettiler. Dolayısıyla, sayıları giderek azalmaya başlayan martoloslar 17. yüzyılın ikinci yarısında Osmanlı askerî teşkilatında meydana gelen köklü değişiklikler çerçevesinde, sayıları azaldı ve zamanla ortadan kalktı.
Teşkilatlanması[değiştir | kaynağı değiştir]
Ordu hizmetindeki martolosların hepsi ulufeliydi ve maaşları maaşları bulundukları yerin vergisinden ödenirdi. Buna ilaveten, zaman zaman martolosbaşının denetiminde martolos akçesi adıyla halktan para toplanırdı. Hizmetleri 10 ilâ 20 yıldı[6]
Bazı martoloslar ve aileleri cizye ve âşâr dışındaki avârız benzeri vergilerden muaflardı (bazı bölgelerde cizyeden de bağışıklardı). Sırbistan'daki martolosların ise miras bırakma hakkı vardı.
Kendilerine özgü kıyafetleri ve sancakları olan martoloslar, bölükler halinde ve genellikle yaya olarak hizmet ederlerdi. Adriyatik ve Tuna donanmalarına gerekli mühimmatı sağlarlardı.
Ayrıca bakınız[değiştir | kaynağı değiştir]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ "Tevârîh-i Âl-i Osman", Âşıkpaşazâde, s.50
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, MAD, sy.18
- ^ "Kitâb-ı Cihannümâ", Neşrî, c.2, s.659
- ^ Başbakanlık Osmanlı Arşivi, sy.5, s.621, hk.1728
- ^ "Ottomans, Hungarians, and Habsburgs in Central Europe: The Military Confines in the Era of Ottoman Conquest", Pál Fodo & Geza David, Brill (2021), s.206
- ^ "Encyclopedia of the Ottoman Empire", Gabor Agoston & Bruce Alan Masters, Infobase Publishing, (2010), s.353
Dış kaynaklar[değiştir | kaynağı değiştir]
- "Martolosi u Jugoslaviskim Zemljama Pod Turskom Vladavinom" (Sırpça), M. Vasic, Saraybosna (1967).
- "The Martoloses in Macedonia", La Macédonia et les macédoniens dans le passé, Üsküp (1970)
- "Osmanlı İmparatorluğunda Martoloslar", Kemal Beydilli, 1977
- "Fatih Devri Üzerinde Tetkikler ve Vesikalar", Halil İnalcık, c.I, Ankara (1987)