Gagavuzya çatışmaları
| Gagavuzya çatışmaları | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
 | |||||||
| |||||||
| Taraflar | |||||||
 / Moldova SSC (1991'e kadar) Moldova (1991'den sonra) |
 Gagavuz Cumhuriyeti | ||||||
| Komutanlar ve liderler | |||||||
 Mircea Snegur |
Stepan Topal | ||||||
Gagavuzya çatışmaları (Gagavuzca: Gagauziya çatışmaları; Rumence: Conflictul din Găgăuzia), Moldova SSC'si ile (sonradan bağımsız Moldova Cumhuriyeti) ve Moldova'da daha fazla özerklik isteyen Gagavuz nüfusu arasında bir çatışmaydı. Sovyetler Birliği içinde kalmak amacıyla Moldova'dan ayrı Gagavuz Cumhuriyeti'nin ilanıyla doruğa ulaştı; ancak Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından Gagavuz Cumhuriyeti fiilen bağımsız bir devlet haline geldi. Gagavuzya'nın resmi olarak ülke içinde bir özerk bölge olarak tanındığı 1995 yılında Moldova'ya resmen yeniden entegre edildi.
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
1989 sonbaharında, Sovyetler Birliği'nin son yıllarında, Rumence'nin Latin alfabesiyle yazılan adı olan Moldovaca, Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'nin tek resmi dili olarak tanındı. Ayrıca, Şubat-Mart 1990 Moldova Yüksek Sovyeti seçimlerinin ardından Halk Cephesi Moldova'da iktidara geldi ve cephenin radikal kesimleri Romanya ile birleşme talebinde bulundu; Cephe aynı zamanda Moldova'daki etnik azınlıklara ilişkin tutumunu da radikalleştirdi. Bütün bunlar, çoğunlukla Gagavuz veya Rusça konuşan ve Romanya Krallığı'nın Gagavuzların yaşadığı topraklar üzerindeki önceki yönetimini olumsuz bir şekilde hatırlayan Gagavuz halkında belirli bir rahatsızlık yarattı. Böylece Gagavuz Halkı ("Gagavuz Halkı") adlı siyasi oluşumun önderliğinde yeni ortaya çıkan Gagavuz ulusal hareketi, Gagavuz halkını ve onların çıkarlarını korumak için bölgesel özerkliği gerekli olduğunu düşünmeye başladı. Benzer bir durum Moldavya'nın bugün Transdinyester olarak bilinen Dinyester nehrinin doğu yakasında da gelişti. [1]
Gagavuz özerklik yanlılarının talepleri karşısında, Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti Yüksek Sovyeti, Gagavuzların bölgesel özerkliği konusunu incelemek üzere Gagavuz Halkı'nın temsilcilerinden oluşan bir komisyon kurdu. Moldova SSC'si içinde var olacak Gagavuz Özerk Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti, 12 Kasım 1989'da Moldova Yüksek Sovyeti'ne Gagavuz özerkliğini kabul etmesi yönünde baskı yapmak amacıyla ilan edildi, ancak ikincisi bu bildirgeyi bozarak yasa dışı ilan etti. 27 Temmuz 1990'da, artık Halk Cephesi liderliğindeki Moldavya Yüksek Sovyeti, Gagavuzların özerklik taleplerini resmen reddetti. Bu kararla karşı karşıya kalan Gagauz temsilcileri, 19 Ağustos 1990'da Moldova SSC'den ayrılarak Gagavuz Cumhuriyeti'ni (hala Sovyetler Birliği sınırları içinde) ilan ettiler [1] Bu yeni oluşumdaki seçimlerin 28 Ekim'de yapılması planlanıyordu; 25 Ekim'de Moldavya Başbakanı Mircea Druc'un seferber ettiği yaklaşık 40.000 Moldavyalı gönüllü, bu seçimlerin yapılmasını önlemek için Gagavuzya'ya doğru yürüdü, ancak Moldova polisi ve Sovyetler Birliği İçişleri Bakanlığı güçleri, gönüllü Moldovalıları durdurmayı başardı. [2]
Gagavuz Cumhuriyeti, 25 Ağustos 1991'deki Transdinyester ayrılıkçılarının ve 27 Ağustos 1991'deki Moldova SSC'sinin aksine, hiçbir zaman Sovyetler Birliği'nden resmen bağımsızlığını ilan etmedi. Başlangıçta, aralarında yeni seçilen Gagavuz cumhurbaşkanı Stepan Topal'ın da bulunduğu Gagavuz liderleri, çökmekte olan Sovyetler Birliği'nin yerine yeni bir konfederasyon kuracak olan Yeni Birlik Antlaşması'nı desteklediler. [1]
26 Aralık 1991'de Sovyetler Birliği'nin dağılmasıyla Gagavuz Cumhuriyeti fiilen bağımsız bir devlet haline geldi. Ancak Gagavuz liderleri, çok küçük ve mali kaynakları kıt olan Gagavuz Cumhuriyeti'nin kendi başına ayakta kalma kabiliyetinden şüphe ediyordu. Bu nedenle Gagavuz Cumhuriyeti'nde devlet kurumlarının kuruluşu kasıtlı olarak geciktirilmiş ve Gagavuz makamları, cumhuriyet içinde bu tür kurumların ortaklaşa kurulmaya başlandığı Moldova makamlarıyla işbirliği yapmaya başlamış; bu tür kurumlar Moldova Cumhuriyeti ile ortak yapılmaya başlanmıştır.
Gagavuz Cumhuriyeti'nin mali zayıflığı, Transdinyester Savaşı'nın ve özellikle 1992'deki Bender savaşının Moldova hükûmetine verdiği şokla birlikte, her iki tarafta da ılımlı, uzlaşmacı güçlerin lehine oldu. [2]
1994 Moldova parlamento seçimleri, Moldova'daki etnik azınlıklardan herhangi birine bölgesel özerklik verilmesine veya ülkenin federalleştirilmesine şiddetle karşı çıkan Halk Cephesi yönetiminin sonunu getirdi. Böylece Tarım Partisi'nin seçimlerde kazandığı zaferin ardından 1994 yılında Moldova'nın mevcut anayasası kabul edildi. Moldova anayasasının 111. maddesi "Dinyester'in sol yakasındaki yerlere" ve "Moldova Cumhuriyeti'nin güneyindeki diğer bazı yerlere" özerklik hakkını tesis ediyor; bu nihayet Gagavuzlara, büyük ölçüde 1992'den bu yana devam eden müzakereler sonucunda hazırlanmış bir özerklik statüsü verilmesine olanak sağladı [2]
23 Aralık 1994'te Moldova Parlamentosu "Gagavuzya'nın (Gagavuz-Yeri) Özel Hukuki Statüsüne İlişkin Kanun"u kabul etti (Rumence: Legea privind statutul juridic special al Găgăuziei (Gagauz-Yeri)), [2] 14 Ocak 1995'te yürürlüğe girerek modern Gagavuzya'nın özerkliğini yasal olarak resmileştirdi. [2] 5 Mart 1995'te, Moldova'nın 36 bölgesinde referandum yapıldı; burada ya Gagauzlar nüfusun %50'sinden fazlasını oluşturuyordu ya da nüfusun üçte biri yeni Gagavuz özerk varlığına katılmak için oylama talebinde bulunuyordu. Üç kasaba ve 29 köy lehte oy kullandı. [2] Moldova'da Gagavuz özerk varlığının kurulması süreci Haziran 1995'te başarıya ulaştı [1]
