Aparank Manastırı
 Aparank Manastırının 1915 öncesi bir fotoğrafı | |
 | |
| Temel bilgiler | |
|---|---|
| Konum | Bahçesaray, Van, Türkiye |
| Koordinatlar | 37°58′00″K 42°45′00″D / 37.96667°K 42.75000°D |
| İnanç | Ermeni Apostolik |
| Durum | Terk edilmiş, tarihsel olarak Ahtamar Katolikosluğuna oy hakkı verilmiş |
| Mimari | |
| Mimari tür | Ermeni mimarisi |
| İnşaat başlangıcı | 10. yüzyıl |
| Tamamlanma | 17. yüzyıl |
Aparank Kutsal Haç Manastırı (Ermenice: Ապարանից Սուրբ Խաչի վանք) veya Abarank Manastırı (Ապարանք), Van ilinin Bahçesaray ilçesinde yer alan bir Ermeni manastırıdır. Tarihi Ermeni eyaleti olan Mokk sınırları içinde kalmaktadır.[1]
Manastır, 10. yüzyılda Gerçek Haç'ın bir röliğini barındırmak için kuruldu. Kilise 17. yüzyılda restore edilip genişletildi ve Ermeni Soykırımından sonra 20. yüzyılın ilk yarısında terk edildi. Soykırımdan önce Surp Hovhannes Karapet (Vaftizci Yahya), Surb Astvatsatsin (Meryem Ana) kiliseleri ile Surp Stepannos (Aziz Stefen) ve Surb Arakelots (Kutsal Havariler) şapellerinden oluşuyordu.[2]
Konumu[değiştir | kaynağı değiştir]
Manastır Aparank Ermeni Platosu üzerinde, Vankin Dağı'nın (Sarıhats) güneybatı tarafında deniz seviyesinden 2.400 metre (7.900 ft) yüksekliktedir. Bitlis ilindeki Aparank kasabasının (Kürtçe: Veras) kuzeybatısında ve Bahçesaray'ın 20 kilometre (12 mil) güneyinde yer alır.[3] Dicle’nin doğu kolu Botan Çayı’yla birleşen bir derenin üst kısmında, 38°01’ Kuzey enlemi, 42°37’ Doğu boylamında konumlanmıştır. Tarihsel olarak, kompleks Mokk vilayetindeki Mamrtank/Mirja ilçesinde bulunuyordu ve bölgenin adı modern dönemde "Mamrdank" olarak değiştirildi.[2]
Tarihçe[değiştir | kaynağı değiştir]
Aparank Manastırı, 10. yüzyılın ortalarında Moks Episkoposu Tavit tarafından, önceden o noktada bulunan 7. yüzyıldan kalma bir şapel ya da martiryumun yanına, Aziz Hovhannes Mıgırdiç’e (Vaftizci Yahya) ithaf edilmek suretiyle bir kilise inşa edilerek kuruldu.[4] Kurucusunun mezarı kilisedeydi ve bu mezarın üstündeki toprağın mucizeler gerçekleştirdiğine inanılırdı. 970'li yıllarda, Tavit’in yeğeni ve halefi olan Istepannos kilisenin yakınına bir kilise daha yapar ve bu kiliseyi Aziz İstefanos'a ithaf etti. Istepannos, Meryem Ana adına daha da büyük bir kilise inşa etme düşüncesi ile Bizantion (İstanbul)'a gitti ve burada Bizans İmparatorları VIII. Konstantinos ve II. Basileios tarafından inşaat maliyetleri için iyi bir bağış ve Gerçek Haç'tan bir parça alma fırsatı yakaladı.[5] Bir önceki kilisenin yakınına inşa edilen, bitişiğinde bir şapelin bulunduğu bu üçüncü kilise, 983 yılında, Vasburagan prenslerinin de katıldığı bir törenle Başrahip Istepannos tarafından açılışı gerçekleştirildi.[6] Şair ve keşiş Naregli Krikor’un bu olayı ve kıymetli röliği konu alan ünlü bir medîhi bilinmektedir.[2]
Kutsal Haç Aparank, 15. ve 16. yüzyıllarda, bir scriptoriuma ev sahipliği yapan önemli bir manastır olarak görüldü. Manastırın, özellikle 16. yüzyıldaki başrahipleri, örneğin Vartan (1554) ve Tuma (1580), başepiskopos unvanına sahipti. Vartabed Simeon Abarantsi’ye (Abaranklı Simeon) göre, manastır, 16. yüzyılın sonunda eski önemini yitirdi ancak skriptorium 1638-1698 yılları arasında aktif olduğu belgelerle kayıt altına alındı.[7][3][8] Manastır kompleksine, 1651'de bir han, 1660 yılında ön cephesinde mimar Khaçadur’un imzasını taşıdığı bir çeşme yaptırıldı. 1850’lerde ve 1860’larda Kutsal Haç Kilisesi yağmalandı ve bölgedeki Kürt beylerden biri, manastırın bulunduğu arazilere ve kompleksin yapılarına el koydu. Buraya kendi çiftliğini kurdu ve kiliseler ahır ve samanlık olarak kullanıldı.[2][9] Bey'in varisleri, Surp Garabed Kilisesi’nin kubbe kasnağı ve kubbe başlığı ile eklenti binalarının yıkarken, manastırda koruma altın alınan el yazmaları ortadan kayboldu. 1894-96 Hamidiye Katliamları civardaki Ermeni nüfuslu yerleşim yerlerinin yakılıp yıkılması ile sonuçlandı ve kiliseler de aynı kaderi paylaştı. I. Dünya Savaşı sonrasında manastır ve içerisindeki yapılarda herhangi bir onarım yapılmadı.[8]
Mimari özellikleri[değiştir | kaynağı değiştir]
950 yılında kurulan Surb Hovhannes Karapet ("Vaftizci Yahya") manastırın en eski kilisesidir ve diğer binaların 150 metre (490 fit) kuzeybatısında yer alır.[10] Bu dikdörtgen içine oyulmuş, köşe parçası olmayan, dışı şeylden, içi tuğladan yapılmış küçük bir trikonktur. 7. yüzyılda inşa edildiği düşünülen şapel, tek sahınlı, at nalı şeklinde bir apsise sahip ve ilk inşa edildiğinde batı cephesine açılan 5,8 × 3,3 metre ebatlarında küçük bir yapı idi. 950 yılında yapılan Surp Garabed Kilisesi, şapelin kuzey duvarına bitişik olarak üç yapraklı yonca planlı olarak yaptırıldı. Kubbenin oturduğu bir kasnağa ve piramit şeklinde bir kubbeye sahip olan kilise, 7,1 × 5,4 metre ölçülerindedir. 1542-1547 yılları arasında restorasyondan geçirilen kilise ana binasının kubbe kasnağı 19. yüzyılda yıkıldı. Surp Istepannos (Aziz Stefen) Kilisesi, 970 yılı civarında inşa ettirildi ve tek sahınlı ve berkitme kemeri bulunmayan 12,8 × 6,1 metre ölçülerinde inşa edildi.[8]
983'te tamamlanan Surb Astvatsatsin Kilisesi, 12,8 × 8,9 metre ebatlarında, kare haç planlı, kubbe kasnağı ve piramit şeklinde bir kubbesi ile, apsisin iki tarafına oyulmuş, üzerlerinde kemerler bulunan ve küçük şapellere açılan yan nişlere sahip olarak Surp Istepannos Kilisesi’nin kuzey duvarına bitişik olarak yaptırıldı.[2] 1629 yılında kısmen restorasyondan geçirildi.[8] Surb Arakelots (Kutsal Havariler) şapeli, Surp Asdvadzadzin Kilisesi’nin kuzey duvarının yanında, muhtemelen aynı dönemde yapıldı. 9,4 × 3 metre boyutlarında olan şapel, küçük ve tek sahınlı bir yapı olarak ayrışmaktadır.[2] Surp Asdvadzadzin Kilisesi’nin ön cephesinin bitişiğinde, kiliseye geçişi sağlayan 10,5 × 11,2 metre ölçülerinde dört sütunlu bir narteks yer almaktadır. Kilise ve şapel topluluğunun kuzey tarafında, 1651'de inşa edilmiş dört merkezî sütunu olan bir han bulunmaktadır. Sonradan eklenen çeşme, 1660 yılında inşa edildi ve 7,6 × 8,1 metre ölçülerinde üstü kapalı planlı olarak düşünüldü.[8]
Manastır kompleksinin mülkiyetinde, ayrıca, meşe palamudu elde edilen bir meşe ormanı, bir yel değirmeni ve 27 tarladan oluşan, geniş tarım arazileri de bulunmaktaydı.[2][8]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- Özel
- ^ "VAN BÜYÜKŞEHİR BELEDİYESİ 2015-2019 STRATEJİK PLANI" (PDF). Van Büyükşehir Belediyesi. s. 26. 18 Haziran 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 19 Temmuz 2022.
- ^ a b c d e f g Donabédian & Thierry 1987, s. 490.
- ^ a b Mahé & Mahé 2000, s. 79.
- ^ "Cultural Genocide of the Armenian Heritage of Van, Western Armenia – Asbarez.com" (İngilizce). 24 Nisan 2021. 20 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
- ^ Donabédian & Thierry 1987, s. 34.
- ^ Mahé & Mahé 2000, s. 80.
- ^ Guréghian 2008.
- ^ a b c d e f "Abarank Surp Khaç Manastırı". www.collectif2015.org. 1 Ekim 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
- ^ Dédéyan 2007, s. 276.
- ^ Donabédian & Thierry 1987, s. 174.
- Genel
- Dédéyan, Gérard (2007) [1982]. Histoire du peuple arménien. Toulouse. ISBN 978-2708968745.
- Donabédian, Patrick; Thierry, Jean-Michel (1987). Les arts arméniens. Paris: Mazenod. ISBN 2850880175.
- Guréghian, Jean V. (2008). Les monuments de la région Mouch - Sassoun - Van en Arménie historique. Alfortville: Sigest. ISBN 978-2917329061. 20 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
- Mahé, Annie; Mahé, Jean-Pierre (2000). Grégoire de Narek – Tragédie : Matean ołbergutʻean : le livre de lamentation [Naregli Krikor – Tragedy: Matean ołbergut'ean: the book of lamentation]. Leuven / Louvaine: Peeters. ISBN 978-9042908956. 20 Temmuz 2022 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Temmuz 2022.
- Thierry, Jean-Michel (1989). Armenian Monuments of Vaspurakan. Bibliothèque archéologique et historique. 129. Paris: Paul Geuthner. ISBN 978-2705305567.
- Thierry, Nicole (1996). Garsoïan, Nina (Ed.). Armenia and Byzantium history and culture. Paris: Publications de la Sorbonne. ISBN 978-2859443009.