İçeriğe atla

Zooloji: Revizyonlar arasındaki fark

Bağlantıları değiştir
Vikipedi, özgür ansiklopedi
Etkileşimli olarak geçmişe göz at
[kontrol edilmiş revizyon][kontrol edilmiş revizyon]
← Önceki sürümle aradaki farkSonraki sürümle aradaki fark →
İçerik silindi İçerik eklendi
GörselVikimetin
k →‎Kaynakça: Kaynakça düzeltmesi
"Zoology" sayfasının çevrilmesiyle oluşturuldu.
Etiketler: Anlam ayrımı bağlantıları İçerik Çevirmeni [Çevirmeni 2]
1. satır: 1. satır:
[[Dosya:Inspecting an animal skull, Blue Lake, Alberta (29302775022).jpg|küçükresim|Zoologlar]]
{{Biyoloji kenar kutusu}}
{{Biyoloji kenar kutusu}}
'''Zooloji''' veya '''hayvan bilimi''' ({{dil|gr|yazı= ζῷον, ''zōon''}}; hayvanlar topluluğu + λόγος, ''logos'' = bilim), [[biyoloji|biyolojinin,]] [[Hayvanlar|hayvan]]ları inceleyen bir alt dalıdır. Eski çağlarda yaşamış ve bugün [[Nesli tükenen türler|soyu tükenen]] birçok tür ve günümüzde yaşayan bütün hayvanlar, zoolojinin inceleme alanına girmektedir.


'''Zooloji''' ({{IPAc-en|z|oʊ|ˈ|ɒ|l|ə|dʒ|i|}} {{respell|zoh|OL|ə|jee}})<ref group="not">Zooloji kelimesinin {{IPAc-en|z|u|ˈ|ɒ|l|ə|dʒ|i}} {{respell|zoo|OL|ə|jee}} şeklinde telaffuz edilmesi nadir olmasa da genellikle standart dışı olarak kabul edilir.</ref> [[Hayvan|hayvanların]] bilimsel olarak incelenmesidir. Çalışmaları, hem yaşayan hem de [[Soy tükenmesi|soyu tükenmiş]] tüm hayvanların [[Anatomi|yapısını]], [[Embriyoloji|embriyolojisini]], [[Taksonomi (biyoloji)|sınıflandırmasını]], [[Etoloji|alışkanlıklarını]] ve dağılımını ve [[Ekosistem|ekosistemleriyle]] nasıl etkileşime girdiklerini içerir. Zooloji, [[Biyoloji|biyolojinin]] ana dallarından biridir. Terim, [[Grekçe|Antik Yunanca]] ζῷον, ''zōion'' ('hayvan') ve λόγος, ''[[-loji|logos]]'' ('bilgi', 'çalışma') kelimelerinden türetilmiştir.<ref name="OnlineEtDict">{{cite dictionary|url=http://www.etymonline.com/index.php?term=zoology&allowed_in_frame=0|title=zoology|access-date=2013-05-24|archive-date=2013-03-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20130308153604/http://etymonline.com/index.php?term=zoology&allowed_in_frame=0|dictionary=[[Online Etymology Dictionary]]|url-status=live}}</ref>
İnsanların merak ve araştırma eğilimiyle ortaya çıkan zoolojinin insanlık tarihi kadar eski olma olasılığı vardır. İlk olarak [[Mısır]], [[İran]] ve [[Yunanlar|Yunan]] kültürlerinde hayvanları incelemelere ait fikirler, yazılı belgeler görülmektedir. Geçmişte hayvanların basit tanımı ve işlevi, [[Embriyonik gelişim|embriyonik]] gelişimi, beslenmeleri, sağlığı, davranışları, kalıtım ve evrimleriyle; çevreleri ve diğer canlılarla olan etkileşim ve iletişimlerini incelemeye başlamış olup, daha sonraları alt dallara ayrılacak kadar gelişmiştir. Günümüzde her bilim insanı bu bilimin alt dallarından biriyle ilgilenmekte ve ilgilendiği dala göre adlandırılmaktadır.


[[İnsan|İnsanlar]] her zaman çevrelerinde gördükleri hayvanların doğal tarihiyle ilgilenmiş ve bu bilgiyi bazı türleri evcilleştirmek için kullanmış olsalar da resmi zooloji çalışmasının [[Aristoteles]] ile başladığı söylenebilir. Hayvanları canlı [[Canlı|organizmalar]] olarak görmüş, yapılarını ve gelişimlerini incelemiş, çevrelerine uyumlarını ve parçalarının işlevlerini göz önünde bulundurmuştur. Modern zoolojinin kökenleri [[Rönesans]] ve erken modern dönemde [[Carl Linnaeus]], [[Antonie van Leeuwenhoek]], [[Robert Hooke]], [[Charles Darwin]], [[Gregor Mendel]] ve diğer birçok bilim insanına dayanmaktadır.
Zooloji, [[tıp]]tan, toplum sağlığından, [[Tarım|ziraattan]] ve toplum bilimlerinden, uzay bilimlerine kadar tüm alanları ilgilendirmekte, bu alanlarda yapılacak herhangi bir araştırma biyoloji ve dolayısıyla zooloji kapsamına girmektedir.


Hayvanların incelenmesi büyük ölçüde biçim ve işlev, adaptasyonlar, gruplar arasındaki ilişkiler, davranış ve ekoloji ile ilgilenmeye devam etmiştir. Zooloji giderek sınıflandırma, [[fizyoloji]], [[biyokimya]] ve [[evrim]] gibi disiplinlere ayrılmıştır. [[DNA]]'nın yapısının 1953 yılında [[Francis Crick]] ve [[James Dewey Watson|James Watson]] tarafından keşfedilmesiyle birlikte [[moleküler biyoloji]] alanı açılmış ve [[Sitoloji|hücre biyolojisi]], [[gelişim biyolojisi]] ve [[moleküler genetik]] alanlarında ilerlemeler kaydedilmiştir.
Tüm düşüncelerin, tüm araştırmaların kökünü doğadan almakta olduğu gerçeği, zoolojinin neden bu kadar önemli bir bilim dalı olduğunu anlatmaktadır.


== Tarihçe ==
Zooloji, [[taksonomi]]k ve taksonomik olmayan alt dallara ayrılır.
{{Ana|1859'a kadar zooloji tarihi|Zooloji tarihi (1859-günümüz)}}
:Taksonomik kısım, [[protozooloji]] (tek hücreliler), [[helmintoloji]] ([[solucan]]lar), [[malakoloji]] (kabuklular), [[entomoloji]] ([[böcek]]ler) gibi bazı [[omurgasızlar]]ı, [[ihtiyoloji]] ([[balık]]lar), [[herpotoloji]] ([[kurbağa]] ve [[sürüngen]]ler), [[ornitoloji]] ([[kuşlar]]), [[memeliler]] gibi bazı [[omurgalılar]]ı [[taksonomi]]k yönden inceler.
{{Ayrıca bakınız|Zoolojinin zaman çizelgesi}}
:Taksonomik yönden olmayan kısım ise, tüm hayvansal organizmaların [[Morfoloji (biyoloji)|morfoloji]]si ve [[fizyoloji]]sidir. Zooloji veterinerlikle bağdaştırılabilir.
[[Dosya:Gessner_Conrad_1516-1565.jpg|sol|küçükresim|[[Conrad Gessner]] (1516-1565). ''[[Historiae animalium (Gessner)|Historiae animalium]]'' adlı eseri modern zoolojinin başlangıcı olarak kabul edilir.]]
{{zooloji}}
Zooloji tarihi, antik çağlardan modern zamanlara kadar hayvanlar [[Âlem (biyoloji)|aleminin]] incelenmesinin izini sürer. Tarih öncesi insanların, çevrelerindeki hayvan ve bitkileri sömürmek ve hayatta kalmak için onları incelemeleri gerekiyordu. Fransa'da 15.000 yıl öncesine ait mağara resimleri, gravürler ve heykeller bizonları, atları ve geyikleri dikkatle işlenmiş ayrıntılarla göstermektedir. Dünyanın diğer bölgelerinde bulunan benzer resimlerde ise daha çok yemek için avlanan hayvanlar ve vahşi hayvanlar resmedilmiştir.<ref name="Fellowes2020">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=gkzODwAAQBAJ|title=30-Second Zoology: The 50 most fundamental categories and concepts from the study of animal life|access-date=2021-06-04|archive-date=2024-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20240612073743/https://books.google.com/books?id=gkzODwAAQBAJ|publisher=Ivy Press|year=2020|author=Mark Fellowes|isbn=978-0-7112-5465-7|url-status=live}}</ref>


[[Omurgalıların evcilleştirilmesi|Hayvanların evcilleştirilmesiyle]] karakterize edilen [[Tarım devrimi|Neolitik Devrim]], [[Antik Çağ]] boyunca devam etmiştir. [[Yakın Doğu]], [[Mezopotamya]] ve [[Mısır]]'daki yabani ve evcil hayvanların gerçekçi tasvirleri, hayvancılık uygulamaları ve teknikleri, avcılık ve balıkçılık da dahil olmak üzere yaban hayatına dair antik bilgi birikimini göstermektedir. Yazının icadı, Mısır [[Hiyeroglif|hiyerogliflerinde]] hayvanların varlığıyla zoolojiye yansımıştır.<ref>{{cite web|url=https://www.um.es/cepoat/egipcio/wp-content/uploads/egyptianhierogly.pdf|title=Egyptian Hieroglyphic Dictionary: Introduction|accessdate=10 June 2021|archive-date=2021-07-21|archive-url=https://web.archive.org/web/20210721132433/https://www.um.es/cepoat/egipcio/wp-content/uploads/egyptianhierogly.pdf|publisher=John Murray|year=1920|author=[[E. A. Wallis Budge]]|url-status=live}}</ref>
==Tarihçe==


Tek bir tutarlı alan olarak ''zooloji'' kavramı çok daha sonra ortaya çıkmış olsa da zoolojik bilimler, antik [[Greko-Romen|Yunan-Roma]] dünyasında [[Aristoteles'in biyolojisi|Aristoteles]] ve [[Galen]]'in biyolojik çalışmalarına kadar uzanan doğa tarihinden doğmuştur. MÖ dördüncü yüzyılda Aristoteles hayvanları canlı organizmalar olarak ele almış, yapılarını, gelişimlerini ve yaşamsal olgularını incelemiştir. Onları iki gruba ayırmıştır: [[omurgalılar]] kavramımıza eşdeğer olan kanlı hayvanlar ve kansız hayvanlar, [[omurgasızlar]]. [[Midilli (ada)|Lesbos]]'ta iki yıl geçirerek hayvanları ve bitkileri gözlemledi ve tanımladı, farklı organizmaların adaptasyonlarını ve parçalarının işlevlerini göz önünde bulundurdu.<ref>{{cite book|title=The Lagoon: How Aristotle Invented Science|date=2015|pages=135–136|publisher=Bloomsbury|title-link=Aristotle's Lagoon|first=Armand Marie|last=Leroi|isbn=978-1-4088-3622-4|author-link=Armand Marie Leroi}}</ref> Dört yüz yıl sonra Romalı doktor Galen, anatomilerini ve farklı parçaların işlevlerini incelemek için hayvanları parçalara ayırdı, çünkü o dönemde insan kadavralarının parçalara ayrılması yasaktı.<ref>{{cite book|title="That the best physician is also a philosopher" with a Modern Greek Translation|location=[[Athens]], [[Greece]]|publisher=Odysseas Hatzopoulos & Company: Kaktos Editions|year=1992|author=Claudii Galeni Pergameni|editor=Odysseas Hatzopoulos}}</ref> Bu, bazı sonuçlarının yanlış olmasına neden oldu, ancak yüzyıllar boyunca görüşlerinden herhangi birine karşı çıkmak [[Dalalet|sapkınlık]] olarak kabul edildi, bu nedenle anatomi çalışmaları durgunlaştı.<ref>{{cite book|url=|title=Medecine's 10 Greatest Discoveries|page=2|publisher=Yale University Press|year=1998|isbn=0-300-07598-7|first2=Gerald W.|last2=Friedland|first1=Meyer|last1=Friedman}}</ref>
===Antik Çağlar'dan Darwin'e===
[[Dosya:Gessner Conrad 1516-1565.jpg|küçükresim|sol|upright|[[Conrad Gesner]] (1516–1565). ''[[Historiae animalium (Gesner)|Historiae animalium]]'' adlı eseri modern zoolojinin başlangıcı sayılmaktadır.]]
{{Ana|Zooloji tarihi (1859'a kadar)}}


[[Klasik sonrası tarih|Klasik sonrası dönemde]] [[İslam tıbbı|Orta Doğu bilimi ve tıbbı]], Antik Yunan, Roma, Mezopotamya ve İran'ın yanı sıra eski Hint geleneği olan [[Ayurveda]]'nın kavramlarını entegre ederek sayısız ilerleme ve yenilik gerçekleştiren dünyanın en gelişmiş tıbbıydı.<ref>{{cite journal|url=|title=Al-Jahiz and the rise of biological evolution|issue=1|pages=307–315|journal=Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi|publisher=[[Ankara University]]|year=1986|volume=27|first=Mehmet|last=Bayrakdar|doi=10.1501/Ilhfak_0000000674}}</ref> 13. yüzyılda [[Albertus Magnus]], Aristoteles'in tüm eserlerinin şerhlerini ve yorumlarını üretti; [[botanik]], zooloji ve mineraller gibi konulardaki kitapları antik kaynaklardan gelen bilgilerin yanı sıra kendi araştırmalarının sonuçlarını da içeriyordu. Genel yaklaşımı şaşırtıcı derecede moderndi ve şöyle yazmıştı: "Doğa biliminin görevi bize söyleneni kabul etmek değil, doğal şeylerin nedenlerini araştırmaktır."<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/308059821ALBERTUSMAGNUSTheBookOfMinerals|title=Book of Minerals|pages=Preface|location=Oxford|publisher=Clarendon Press|year=1967|first=Dorothy|last=Wyckoff}}</ref> İlk öncülerden biri de [[Conrad Gessner]]'di. 4500 sayfalık anıtsal hayvan ansiklopedisi ''[[Historiae animalium (Gessner)|Historia animalium]]'' 1551 ve 1558 yılları arasında dört cilt halinde yayımlandı.<ref>{{cite web|url=https://www.strangescience.net/gesner.htm|title=Conrad Gesner|access-date=27 September 2017|archive-date=2021-06-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20210616080201/https://www.strangescience.net/gesner.htm|date=26 March 2017|website=Strange Science: The rocky road to modern paleontology and biology|first1=Michon|last1=Scott|url-status=live}}</ref>
Zooloji tarihi [[İlk Çağ|Antik Çağlar]]'dan [[Modernite|günümüze]] kadar [[hayvan|hayvanlar âlemi]]nin incelenmesinin gelişimini anlatır. Her ne kadar tutarlı tek bir bilim dalı olarak ''zooloji'' kavramı çok sonraları ortaya çıkmış olsa da zoolojik bilimlerin kökeni antik [[Greko-Romen]] uygarlığında [[Aristoteles]] ve [[Galen|Bergamalı Galen]]'in eserlerine kadar uzanan [[doğa tarihi]]nde yatmaktadır. Bu antik dönem çalışmaları [[Orta Çağ]]'da [[İslam tıbbı|müslüman tıp bilginleri]] ve [[Albertus Magnus]] gibi âlimler tarafından daha da geliştirilmiştir.<ref>{{Dergi kaynağı |ad=Mehmet |soyadı=Bayrakdar |yıl=1986 |başlık=Al-Jahiz and the rise of biological evolution |dergi=Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi |yayıncı=[[Ankara Üniversitesi]] İlahiyat Fakültesi |cilt=27 |sayı=1 |sayfalar=307-15 |url=http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/772/9842.pdf |doi=10.1501/Ilhfak_0000000674 |erişimtarihi=20 Mart 2017 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20180601195825/http://dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/37/772/9842.pdf |arşivtarihi=1 Haziran 2018 |ölüurl=hayır }}</ref><ref>{{Kitap kaynağı|başlık=Thinking about Life: The History and Philosophy of Biology and Other Sciences|url=https://archive.org/details/thinkingaboutlif00agut_532|ad1=Paul S.|soyadı1=Agutter |ad2=Denys N.|soyadı2=Wheatley |yayıncı=Springer|yıl=2008|isbn=1-4020-8865-5|sayfa=[https://archive.org/details/thinkingaboutlif00agut_532/page/n56 43]}}</ref><ref>{{Kitap kaynağı |yazar=Saint Albertus Magnus |başlık=On Animals: A Medieval Summa Zoologica |url=https://archive.org/details/onanimalsmedieva0002albe |yıl=1999 |yayıncı=Johns Hopkins University Press |isbn=0-8018-4823-7 }}</ref> [[Rönesans]] sırasında ve modern dönemin başlarında, [[Deneycilik|ampirizm]]e duyulan ilginin artışı ve çok sayıda yeni [[organizma]]nın keşfiyle zoolojik düşünce Avrupa'da bir çeşit devrim geçirmiştir. Bu hareketin önde gelen isimleri arasında [[fizyoloji]]yi deneyler ve dikkatli gözlemlerle geliştiren [[Andreas Vesalius]] ve [[William Harvey]] ile birlikte [[fosil]]ler ve [[Bilimsel sınıflandırma|yaşam çeşitliliğini sınıflandırma]]ya başlamış doğa bilimcileri [[Carl Linnaeus]] ve [[Georges-Louis Leclerc]] sayılabilir. [[Mikroskopi]] önceden bilinmeyen [[mikroorganizma]]ların dünyasını gözler önüne sererken [[hücre teorisi]]ne giden yolun önünü açmıştır.<ref>{{Kitap kaynağı |ad=Lois N.|soyadı=Magner |başlık=A History of the Life Sciences, Revised and Expanded |url=https://archive.org/details/historylifescien00magn|yıl=2002 |yayıncı=CRC Press |sayfalar=[https://archive.org/details/historylifescien00magn/page/n145 133]-144|isbn=0-8247-0824-5 }}</ref> [[Mekanik felsefe]]nin ortaya çıkmasına kısmen tepki olarak gelişen [[doğal teoloji]]nin artan önemi [[doğa tarihi]]nin gelişmesini körükledi ama aynı zamanda [[teleolojik argüman]]ın da iyice yerleşmesine neden oldu.

Avrupa'da Galen'in anatomi üzerine çalışmaları 16. yüzyıla kadar büyük ölçüde eşsiz ve rakipsiz kalmıştır.<ref>{{Cite book|url=https://archive.org/details/thinkingaboutlif00agut_532|title=Thinking about Life: The History and Philosophy of Biology and Other Sciences|page=[https://archive.org/details/thinkingaboutlif00agut_532/page/n56 43]|publisher=Springer|year=2008|isbn=978-1-4020-8865-0|author1=Agutter, Paul S.|author2=Wheatley, Denys N.}}</ref><ref>{{cite book|title=On Animals: A Medieval Summa Zoologica|publisher=Johns Hopkins University Press|year=1999|author=Saint Albertus Magnus|isbn=0-8018-4823-7}}</ref> [[Rönesans]] ve erken modern dönem boyunca, zoolojik düşünce [[Avrupa]]'da [[Deneycilik|deneyciliğe]] olan ilginin artması ve birçok yeni organizmanın keşfedilmesiyle devrim yaratmıştır. Bu hareketin önde gelenleri [[Fizyoloji|fizyolojide]] deney ve dikkatli gözlemi kullanan [[Andreas Vesalius]] ve [[William Harvey]] ile [[Carl Linnaeus]], [[Jean-Baptiste Lamarck]] ve [[Georges-Louis Leclerc|Buffon]] gibi yaşam çeşitliliğini ve [[fosil]] kayıtlarını [[Taksonomi (biyoloji)|sınıflandırmaya]] ve organizmaların gelişimi ve davranışlarını incelemeye başlayan [[Doğa bilimleri|doğa bilimcilerdir]]. [[Antonie van Leeuwenhoek]] [[Mikroskobi|mikroskopi]] alanında öncü çalışmalar yaptı ve daha önce bilinmeyen [[Mikroorganizma|mikroorganizmalar]] dünyasını ortaya çıkararak [[Hücre teorisi|hücre teorisinin]] temelini attı.<ref>{{cite book|title=A History of the Life Sciences, Revised and Expanded|pages=133–144|publisher=CRC Press|year=2002|author=Magner, Lois N.|isbn=0-8247-0824-5}}</ref> van Leeuwenhoek'un gözlemleri [[Robert Hooke]] tarafından da desteklendi; tüm canlı organizmalar bir veya daha fazla hücreden oluşuyordu ve kendiliğinden oluşamazlardı. Hücre teorisi yaşamın temeline ilişkin yeni bir bakış açısı sağladı.<ref>{{cite book|title=Genesis: The Evolution of Biology|chapter=Chapter 7|chapter-url=https://archive.org/details/genesisevolution00sapp|publisher=Oxford University Press|year=2003|author=Jan Sapp|isbn=0-19-515619-6}}</ref>

Önceleri centilmen doğa bilimcilerin alanı olan zooloji, 18, 19 ve 20. yüzyıllar boyunca giderek daha profesyonel bir [[Bilim dalları|bilimsel disiplin]] haline geldi. [[Alexander von Humboldt]] gibi kaşif-doğabilimciler organizmalar ve çevreleri arasındaki etkileşimi ve bu ilişkinin coğrafyaya nasıl bağlı olduğunu araştırarak [[biyocoğrafya]], [[ekoloji]] ve [[Etoloji|etolojinin]] temellerini attılar. Doğa bilimciler [[Özcülük|özcülüğü]] reddetmeye ve [[Soy tükenmesi|yok oluşun]] önemini ve [[Evrim düşüncesinin tarihi|türlerin değişebilirliğini]] göz önünde bulundurmaya başladılar.<ref>{{cite book|title=Biology in the Nineteenth Century|chapter=Chapter 2|publisher=Cambridge University Press|year=1978|author=William Coleman|isbn=0-521-29293-X}}</ref>

Bu gelişmelerin yanı sıra [[embriyoloji]] ve [[Paleontoloji|paleontolojiden]] elde edilen sonuçlar, [[Charles Darwin]]'in [[doğal seçilim]] yoluyla [[evrim]] teorisinin 1859'da yayınlanmasıyla sentezlendi; Darwin bu eserinde organik evrim teorisini, hangi süreçlerle gerçekleşebileceğini açıklayarak ve gerçekleştiğine dair gözlemsel kanıtlar sunarak yeni bir temele oturttu.<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/isbn_9780199230846/page/17|title=Why Evolution is True|page=[https://archive.org/details/isbn_9780199230846/page/17 17]|location=Oxford|publisher=Oxford University Press|year=2009|author=Coyne, Jerry A.|isbn=978-0-19-923084-6}}</ref> [[Darwinizm|Darwin'in teorisi]] bilim camiası tarafından hızla kabul gördü ve kısa sürede hızla gelişen biyoloji biliminin temel [[Aksiyom|aksiyomu]] haline geldi. Modern [[Genetik|genetiğin]] temeli, [[Gregor Mendel]]'in 1865 yılında bezelyeler üzerinde yaptığı çalışmalarla atılmış olsa da Mendel'in çalışmalarının önemi o zamanlar fark edilmemişti.<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/monkingardenlost00heni|title=The Monk in the Garden : The Lost and Found Genius of Gregor Mendel, the Father of Modern Genetics|publisher=Houghton Mifflin|year=2009|first=Robin Marantz|last=Henig|isbn=978-0-395-97765-1}}</ref>

Darwin, [[Morfoloji (biyoloji)|morfoloji]] ve [[Fizyoloji|fizyolojiyi]] ortak bir biyolojik teoride birleştirerek onlara yeni bir yön verdi: organik evrim teorisi. Sonuç, hayvanların sınıflandırılmasının [[Soybilim|soybilimsel]] bir temelde yeniden yapılandırılması, hayvanların gelişiminin yeni bir şekilde araştırılması ve genetik ilişkilerinin belirlenmesine yönelik ilk girişimler oldu. 19. yüzyılın sonu, [[kalıtım]] mekanizması gizemini korusa da [[Kendiliğinden oluşum|kendiliğinden oluşumun]] çöküşüne ve [[Hastalık yapıcı mikrop teorisi|mikrop teorisinin]] yükselişine tanık oldu. 20. yüzyılın başlarında Mendel'in çalışmalarının yeniden keşfedilmesi genetiğin hızla gelişmesine yol açtı ve 1930'larda [[Modern evrimsel sentez|modern sentezde]] [[popülasyon genetiği]] ve [[Doğal seçilim|doğal seçilimin]] birleşimi [[Evrimsel biyoloji|evrimsel biyolojiyi]] yarattı.<ref>{{cite book|url=https://archive.org/details/sciencecreationi0000unse/page/28|title=Science and Creationism: a view from the National Academy of Sciences|access-date=September 24, 2009|chapter=Appendix: Frequently Asked Questions|chapter-url=http://www.nap.edu/openbook.php?record_id=6024&page=27#p200064869970027001|format=php|page=[https://archive.org/details/sciencecreationi0000unse/page/28 28]|location=Washington, DC|publisher=The National Academy of Sciences|ref=NAS|edition=Second|year=1999|isbn=-0-309-06406-6}}</ref>

[[Sitoloji|Hücre biyolojisi]] alanındaki araştırmalar genetik, [[biyokimya]], [[tıbbi mikrobiyoloji]], [[immünoloji]] ve [[sitokimya]] gibi diğer alanlarla bağlantılıdır. [[DNA]] molekülünün 1953 yılında [[Francis Crick]] ve [[James Dewey Watson|James Watson]] tarafından [[DNA dizileme|dizilenmesiyle]] birlikte [[moleküler biyoloji]] alanı açılmış ve [[Sitoloji|hücre biyolojisi]], [[gelişim biyolojisi]] ve [[moleküler genetik]] alanlarında ilerlemeler kaydedilmiştir. DNA dizileme, farklı organizmalar arasındaki yakınlık derecelerini aydınlattığı için [[sistematik]] çalışması dönüşüme uğramıştır.<ref>{{Cite news|url=http://www.biologydiscussion.com/animals-2/systematics-meaning-branches-and-its-application/32374|title=Systematics: Meaning, Branches and Its Application|access-date=10 June 2021|archive-date=2017-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20170413073150/http://www.biologydiscussion.com/animals-2/systematics-meaning-branches-and-its-application/32374|date=27 May 2016|work=Biology Discussion|url-status=live}}</ref>

== Kapsam ==
Zooloji, [[Hayvan|hayvanlarla]] ilgilenen [[bilim]] dalıdır. Bir [[tür]], uygun cinsiyetteki herhangi iki bireyin verimli yavrular üretebildiği en büyük organizma grubu olarak tanımlanabilir; yaklaşık 1,5 milyon hayvan türü tanımlanmıştır ve pokemane gibi 8 milyon kadar hayvan türünün var olabileceği tahmin edilmektedir.<ref>{{Cite journal|url=|title=How Many Species Are There on Earth and in the Ocean?|date=2011-08-23|issue=8|pages=e1001127|journal=PLOS Biology|volume=9|issn=1545-7885|pmc=3160336|pmid=21886479|doi=10.1371/journal.pbio.1001127|first2=Derek P.|first3=Sina|first4=Alastair G. B.|first5=Boris|last2=Tittensor|last3=Adl|last4=Simpson|last5=Worm|first1=Camilo|last1=Mora}}</ref> Organizmaları tanımlamak ve onları özelliklerine, farklılıklarına ve ilişkilerine göre gruplandırmak erken bir gereklilikti ve bu taksonomistin alanıdır. Başlangıçta türlerin değişmez olduğu düşünülüyordu, ancak Darwin'in evrim teorisinin ortaya çıkmasıyla, farklı gruplar veya kladlar arasındaki ilişkileri inceleyen [[kladistik]] alanı ortaya çıktı. [[Sistematik]], canlı formların çeşitlenmesinin incelenmesidir, bir grubun evrimsel geçmişi onun [[Filogenetik|filogenisi]] olarak bilinir ve [[Klad|kladlar]] arasındaki ilişki bir [[Kladogram|kladogramda]] şematik olarak gösterilebilir.<ref name="Ruppert">{{cite book|title=Invertebrate Zoology, 7th edition|page=2|publisher=Cengage Learning|year=2004|isbn=978-81-315-0104-7|first2=Richard S.|first3=Robert D.|last2=Fox|last3=Barnes|first1=Edward E.|last1=Ruppert}}</ref>

Her ne kadar hayvanlarla ilgili bilimsel bir çalışma yapan biri tarihsel olarak kendini zoolog olarak tanımlasa da bu terim tek tek hayvanlarla ilgilenenleri de ifade eder hale gelmiştir; diğerleri kendilerini daha spesifik olarak fizyolog, etolog, evrimsel biyolog, ekolog, farmakolog, endokrinolog veya parazitolog olarak tanımlamaktadır.<ref name="Campbell">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=tQTLBAAAQBAJ|title=Biology in Profile: A Guide to the Many Branches of Biology|access-date=2021-06-18|archive-date=2024-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20240612073719/https://books.google.com/books?id=tQTLBAAAQBAJ|pages=3–5|publisher=Elsevier|year=2013|author=Campbell, P.N.|isbn=978-1-4831-3797-1|url-status=live}}</ref>

== Zoolojinin dalları ==
Hayvan yaşamının incelenmesi çok eski olsa da bilimsel olarak vücut bulması nispeten moderndir. Bu durum, 19. yüzyılın başında [[Doğa tarihi|doğa tarihinden]] [[Biyoloji|biyolojiye]] geçişi yansıtmaktadır. [[John Hunter (cerrah)|Hunter]] ve [[Georges Cuvier|Cuvier]]'den bu yana, [[Karşılaştırmalı anatomi|karşılaştırmalı anatomik]] çalışma [[Morfogram|morfografi]] ile ilişkilendirilmiş ve modern zoolojik araştırma alanlarını şekillendirmiştir: [[anatomi]], [[fizyoloji]], [[histoloji]], [[embriyoloji]], [[teratoloji]] ve [[etoloji]].<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://www.britannica.com/science/zoology#toc48756|title=zoology|access-date=2017-09-13|archive-date=2017-09-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20170913185844/https://www.britannica.com/science/zoology#toc48756|language=en|encyclopedia=Encyclopedia Britannica|url-status=live}}</ref> Modern zooloji ilk olarak Alman ve İngiliz üniversitelerinde ortaya çıkmıştır. İngiltere'de [[Thomas Henry Huxley]] önde gelen bir figürdü. Fikirlerinin merkezinde hayvanların [[Morfoloji (biyoloji)|morfolojisi]] vardı. Birçok kişi onu 19. yüzyılın ikinci yarısının en büyük karşılaştırmalı anatomisti olarak görmektedir. Hunter'a benzer şekilde, onun dersleri de önceki sadece ders formatının aksine dersler ve laboratuvar uygulamalı derslerden oluşuyordu.

=== Sınıflandırma ===
[[Taksonomi (biyoloji)|Zoolojide bilimsel sınıflandırma]], zoologların organizmaları [[cins]] veya [[tür]] gibi biyolojik [[Tip (biyoloji)|tiplere]] göre gruplandırdığı ve kategorize ettiği bir yöntemdir. Biyolojik sınıflandırma, bilimsel [[Taksonomi|taksonominin]] bir şeklidir. Modern biyolojik sınıflandırmanın kökeni, türleri ortak fiziksel özelliklere göre gruplandıran [[Carl Linnaeus]]'un çalışmalarına dayanmaktadır. Bu gruplandırmalar o zamandan beri [[Darwinizm|Darwinci]] [[Ortak ata|ortak soy]] ilkesiyle tutarlılığı artırmak için revize edilmiştir. [[DNA dizisi|Nükleik asit dizilimini]] veri olarak kullanan [[Moleküler filojeni|moleküler filogenetik]], son zamanlarda yapılan birçok revizyonu yönlendirmiştir ve muhtemelen bunu yapmaya devam edecektir. Biyolojik sınıflandırma zoolojik sistematik bilimine aittir.<ref>{{Cite web|url=http://www.biologydiscussion.com/animals-2/systematics-meaning-branches-and-its-application/32374|title=Systematics: Meaning, Branches and Its Application|access-date=12 April 2017|archive-date=2017-04-13|archive-url=https://web.archive.org/web/20170413073150/http://www.biologydiscussion.com/animals-2/systematics-meaning-branches-and-its-application/32374|date=27 May 2016|language=en-US|work=Biology Discussion|url-status=live}}</ref>
[[Dosya:Linnaeus_-_Regnum_Animale_(1735).png|küçükresim|Linnaeus'un ''[[Systema Naturae]]'' (1735) kitabının ilk baskısından hayvanlar alemi tablosu]]
Birçok bilim insanı artık beş alem sisteminin modasının geçtiğini düşünmektedir. Modern alternatif sınıflandırma sistemleri genellikle [[Üç üst âlem sistemi|üç üst alemli sistemle]] başlamaktadır: [[Arkea]] (orijinal olarak Archaebacteria); [[Bakteri|Bacteria]] (orijinal olarak Eubacteria); [[Ökaryot|Eukaryota]] ([[protistler]], [[mantarlar]], [[Bitki|bitkiler]] ve [[Hayvan|hayvanlar]] dahil) Bu üst alemler, [[Hücre çekirdeği|hücrelerin çekirdeklerinin]] olup olmadığını ve hücre dışlarının kimyasal bileşimindeki farklılıkları yansıtır.<ref name="domain">{{cite journal|url=|title=Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya|issue=12|pages=4576–4579|journal=Proc Natl Acad Sci USA|year=1990|volume=87|pmc=54159|pmid=2112744|doi=10.1073/pnas.87.12.4576|vauthors=Woese C, Kandler O, Wheelis M|bibcode=1990PNAS...87.4576W}}</ref>

Ayrıca, her bir alem, her bir tür ayrı ayrı sınıflandırılana kadar özyinelemeli olarak parçalanır. Sıralama şöyledir: [[üst âlem]]; [[Âlem (biyoloji)|âlem]]; [[şube]]; [[Sınıf (biyoloji)|sınıf]]; [[Takım (biyoloji)|takım]]; [[Familya|aile]]; [[cins]]; [[tür]]. Bir organizmanın bilimsel adı, cinsinden ve türünden oluşturulur. Örneğin, [[İnsan|insanlar]] ''[[Homo sapiens]]'' olarak listelenir. ''[[Homo]]'' cins, ''sapiens'' ise spesifik epitettir ve ikisi birlikte tür adını oluşturur. Bir organizmanın bilimsel adını yazarken, cinsin ilk harfini büyük yazmak ve özel epitetin tamamını küçük harfle yazmak uygundur. Ayrıca, terimin tamamı italik veya altı çizili olabilir.<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=hVUU7Gq8QskC&q=species+epithet+capitalize&pg=PA198|title=Writing for Science and Engineering: Papers, Presentation|access-date=2020-11-07|archive-date=2024-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20240612073723/https://books.google.com/books?id=hVUU7Gq8QskC&q=species+epithet+capitalize&pg=PA198#v=snippet&q=species%20epithet%20capitalize&f=false|page=198|location=Oxford|publisher=Butterworth-Heinemann|year=2000|author=Heather Silyn-Roberts|isbn=0-7506-4636-5|url-status=live}}</ref>

Baskın sınıflandırma sistemi [[Linnaean taksonomi]] olarak adlandırılır. Sıralamaları ve [[İkili adlandırma|binomiyal isimlendirmeyi]] içerir. Zoolojik organizmaların sınıflandırılması, taksonomisi ve isimlendirilmesi [[Uluslararası Zoolojik Adlandırma Kodu]] tarafından yönetilmektedir. Birleştirme taslağı olan BioCode, isimlendirmeyi standartlaştırmak amacıyla 1997 yılında yayımlanmıştır, ancak henüz resmi olarak kabul edilmemiştir.<ref>{{cite conference|title=The BioCode: Integrated biological nomenclature for the 21st century?|book-title=Proceedings of a Mini-Symposium on Biological Nomenclature in the 21st Century|date=4 November 1996|author=John McNeill}}</ref>

=== Omurgalı ve omurgasız zoolojisi ===
[[Omurgalı zoolojisi]], [[Omurgalılar|omurgalı]] hayvanların, yani [[Balık|balıklar]], [[amfibiler]], [[sürüngenler]], [[Kuş|kuşlar]] ve [[memeliler]] gibi [[Omurga|omurgalı]] hayvanların incelenmesinden oluşan biyolojik disiplindir. [[Mammaloji]], [[biyolojik antropoloji]], [[herpetoloji]], [[Kuş bilimi|ornitoloji]] ve [[ihtiyoloji]] gibi çeşitli taksonomik odaklı disiplinler, türleri tanımlamaya ve sınıflandırmaya ve bu gruplara özgü yapı ve mekanizmaları incelemeye çalışır. Hayvanlar aleminin geri kalanı, [[süngerler]], [[Echinodermata|ekinodermler]], [[Tulumlular|tunikatlar]], [[solucanlar]], [[yumuşakçalar]], [[eklem bacaklılar]] ve diğer birçok filumu içeren geniş ve çok çeşitli bir hayvan grubu olan omurgasız zoolojisi tarafından ele alınır, ancak [[Tek hücreli canlı|tek hücreli organizmalar]] veya [[protistler]] genellikle dahil edilmez.<ref name="Ruppert" />

=== Yapısal zooloji ===
[[Sitoloji|Hücre biyolojisi]], davranışları, etkileşimleri ve çevreleri de dahil olmak üzere [[Hücre|hücrelerin]] yapısal ve fizyolojik özelliklerini inceler. Bu, bakteriler gibi tek hücreli organizmaların yanı sıra insanlar gibi [[Çok hücreli canlı|çok hücreli organizmalarda]] bulunan özelleşmiş hücreler için hem mikroskobik hem de moleküler düzeyde yapılır. Hücrelerin yapısını ve işlevini anlamak tüm biyolojik bilimler için temeldir. Hücre tipleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar özellikle [[moleküler biyoloji]] ile ilgilidir.

[[Anatomi]], [[Organ|organlar]] ve [[Organ sistemi|organ sistemleri]] gibi makroskopik yapıların biçimlerini ele alır.<ref>{{cite book|url=http://www.bartleby.com/107/1.html|title=Anatomy of the Human Body|access-date=2011-01-01|archive-date=2007-03-16|archive-url=https://web.archive.org/web/20070316005206/http://www.bartleby.com/107/1.html|publisher=Lea & Febiger|year=1918|author=Henry Gray|url-status=live}}</ref> Organların ve organ sistemlerinin bağımsız olarak nasıl çalıştıklarının yanı sıra insan ve diğer hayvanların vücutlarında nasıl birlikte çalıştıklarına odaklanır. Anatomi ve hücre biyolojisi birbiriyle yakından ilişkili iki çalışmadır ve "yapısal" çalışmalar altında kategorize edilebilir. [[Karşılaştırmalı anatomi]], farklı grupların anatomilerindeki benzerlik ve farklılıkların incelenmesidir. [[Evrimsel biyoloji]] ve [[Filogenetik|filogeni]] (türlerin evrimi) ile yakından ilişkilidir.<ref>{{cite journal|title=Deep phylogeny--how a tree can help characterize early life on Earth|date=January 2010|issue=1|pages=a002238|journal=Cold Spring Harbor Perspectives in Biology|volume=2|pmc=2827910|pmid=20182607|doi=10.1101/cshperspect.a002238|author1=Gaucher, E.A.|author2=Kratzer, J.T.|author3=Randall, R.N.}}</ref>

=== Fizyoloji ===
[[Dosya:Dog_anatomy_anterior_view.jpg|küçükresim|''Handbuch der Anatomie der Tiere für Künstler''<nowiki/>'den hayvan anatomisi gravürü.]]
Fizyoloji, tüm yapıların bir bütün olarak nasıl işlediğini anlamaya çalışarak canlı organizmaların mekanik, fiziksel ve [[Biyokimya|biyokimyasal]] süreçlerini inceler. "Yapıdan işleve" teması biyolojinin merkezinde yer alır. Fizyolojik çalışmalar geleneksel olarak [[bitki fizyolojisi]] ve [[hayvan fizyolojisi]] olarak ikiye ayrılmıştır, ancak hangi organizma üzerinde çalışılırsa çalışılsın fizyolojinin bazı ilkeleri evrenseldir. Örneğin, [[Maya (biyoloji)|maya]] hücrelerinin fizyolojisi hakkında öğrenilenler insan hücreleri için de geçerli olabilir. Hayvan fizyolojisi alanı, [[İnsan vücudu#Fizyoloji|insan fizyolojisinin]] araç ve yöntemlerini insan olmayan türlere genişletir. Fizyoloji, örneğin [[Sinir sistemi|sinir]], [[Bağışıklık sistemi|bağışıklık]], [[Endokrin sistem|endokrin]], [[Solunum sistemi|solunum]] ve [[Dolaşım sistemi|dolaşım]] sistemlerinin nasıl işlediğini ve etkileşimde bulunduğunu inceler.<ref>{{Cite web|url=https://www.biology.cam.ac.uk/undergrads/nst/courses/physiology-of-organisms/what-is-physiology|title=What is physiology? — Faculty of Biology|access-date=19 June 2021|archive-date=2018-07-07|archive-url=https://web.archive.org/web/20180707231044/https://www.biology.cam.ac.uk/undergrads/nst/courses/physiology-of-organisms/what-is-physiology|date=16 February 2016|language=en|website=biology.cam.ac.uk|url-status=live}}</ref>

=== Gelişim biyolojisi ===
[[Gelişim biyolojisi]], hayvanların ve bitkilerin üreme ve büyüme süreçlerinin incelenmesidir. Bu disiplin [[embriyonik gelişim]], [[hücresel farklılaşma]], [[Yenilenme|rejenerasyon]], [[Eşeysiz üreme|eşeysiz]] ve [[eşeyli üreme]], [[Başkalaşım|metamorfoz]] ve yetişkin organizmada [[Kök hücre|kök hücrelerin]] büyümesi ve farklılaşması çalışmalarını içerir.<ref>{{cite web|url=https://plato.stanford.edu/entries/biology-developmental/|title=Developmental biology|accessdate=20 June 2021|archive-date=2021-04-30|archive-url=https://web.archive.org/web/20210430230644/https://plato.stanford.edu/entries/biology-developmental/|date=14 February 2020|publisher=Stanford Encyclopedia of Philosophy|url-status=live}}</ref> Hem hayvanların hem de bitkilerin gelişimi, [[evrim]], [[popülasyon genetiği]], [[kalıtım]], [[genetik değişkenlik]], [[Mendel genetiği]] ve [[üreme]] ile ilgili makalelerde daha ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.

=== Evrimsel biyoloji ===
Evrimsel biyoloji, Dünya'daki yaşam çeşitliliğini ortaya çıkaran evrimsel süreçleri ([[doğal seçilim]], [[Ortak ata|ortak soy]], [[türleşme]]) inceleyen biyolojinin alt alanıdır. Evrimsel araştırma, türlerin kökeni ve soyu ile zaman içindeki değişimleriyle ilgilenir ve taksonomik olarak yönlendirilmiş birçok disiplinden bilim insanlarını içerir. Örneğin, genellikle [[mammaloji]], [[Kuş bilimi|ornitoloji]], [[herpetoloji]] veya [[entomoloji]] gibi belirli organizmalar konusunda özel eğitim almış, ancak bu organizmaları evrimle ilgili genel soruları yanıtlamak için sistem olarak kullanan bilim insanlarını içerir.<ref>Gilbert, Scott F.; Barresi, Michael J.F. (2016) "Developmental Biology" Sinauer Associates, inc.(11th ed.) pp. 785-810. {{ISBN|9781605354705}}</ref>

Evrimsel biyoloji kısmen evrimin şekli ve temposu hakkındaki soruları yanıtlamak için [[fosil]] kayıtlarını kullanan [[Paleontoloji|paleontolojiye]],<ref name="Jablonski">{{cite journal|title=The future of the fossil record|issue=5423|pages=2114–2116|journal=Science|year=1999|volume=284|author=Jablonski D|pmid=10381868|doi=10.1126/science.284.5423.2114|s2cid=43388925}}</ref> kısmen de [[popülasyon genetiği]]<ref>{{cite book|title=Population Genetics: A Concise Guide|publisher=Johns Hopkins Press|year=1998|author=John H. Gillespie|isbn=978-0-8018-8008-7}}</ref> ve [[Evrim|evrim teorisi]] gibi alanlardaki gelişmelere dayanmaktadır. [[DNA profillemesi|DNA parmak izi]] tekniklerinin 20. yüzyılın sonlarında geliştirilmesinin ardından, bu tekniklerin zoolojide uygulanması hayvan popülasyonlarının anlaşılmasını artırmıştır.<ref>{{Cite journal|url=|title=DNA fingerprinting in zoology: past, present, future|date=2014-02-03|issue=1|journal=Investigative Genetics|volume=5|issn=2041-2223|pmc=3909909|pmid=24490906|doi=10.1186/2041-2223-5-3|first2=Caitlin|first3=Craig D.|first4=Leon|first5=David M.|last2=Curtis|last3=Millar|last4=Huynen|last5=Lambert|first1=Geoffrey K.|last1=Chambers|at=3}}</ref> 1980'lerde [[Gelişim biyolojisi|gelişimsel biyoloji]], [[Evrimsel gelişim biyolojisi|evrimsel gelişimsel biyoloji]] çalışmasıyla [[Modern evrimsel sentez|modern sentezden]] dışlanmış olan evrimsel biyolojiye yeniden girmiştir. Genellikle evrimsel biyolojinin bir parçası olarak kabul edilen ilgili alanlar [[filogenetik]], [[sistematik]] ve [[Taksonomi (biyoloji)|taksonomidir]].<ref>{{cite book|title=Unifying Biology: The Evolutionary Synthesis and Evolutionary Biology|publisher=Princeton University Press|year=1996|author=Vassiliki Betty Smocovitis|isbn=978-0-691-03343-3}}</ref>

=== Etoloji ===
[[Dosya:Larus_Dominicanus_with_young.jpg|sağ|küçükresim|[[Larus dominicanus|Kelp martısı]] yavruları, kusma refleksini uyarmak için annenin gagasındaki kırmızı noktayı gagalar.]]
[[Etoloji]], laboratuvar ortamında davranışsal tepki çalışmalarına odaklanan [[Davranışçılık|davranışçılığın]] aksine, doğal koşullar altında hayvan davranışlarının bilimsel ve nesnel olarak incelenmesidir.<ref>{{cite dictionary|url=http://www.merriam-webster.com/dictionary/ethology|title=Definition of Ethology|access-date=30 October 2012|archive-date=2009-04-25|archive-url=https://web.archive.org/web/20090425151624/http://www.merriam-webster.com/dictionary/ethology|dictionary=Merriam-Webster|quote=2 : the scientific and objective study of animal behaviour especially under natural conditions|url-status=live}}</ref> Etologlar özellikle davranışın evrimi ve [[doğal seçilim]] teorisi açısından davranışın anlaşılması ile ilgilenmişlerdir. Bir anlamda ilk modern etolog, ''[[İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi]]'' adlı kitabıyla gelecekteki birçok etoloğu etkileyen [[Charles Darwin]]'dir.<ref name="black">{{Cite journal|url=http://www.jrsm.org/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=12042386|title=Darwin in the world of emotions|access-date=2011-01-01|archive-date=2016-08-10|archive-url=https://web.archive.org/web/20160810043441/http://jrsm.rsmjournals.com/cgi/pmidlookup?view=long&pmid=12042386|date=Jun 2002|format=Free full text|issue=6|pages=311–313|journal=Journal of the Royal Society of Medicine|volume=95|author=Black, J.|issn=0141-0768|pmc=1279921|pmid=12042386|doi=10.1177/014107680209500617|url-status=live}}</ref>

Etolojinin bir alt alanı, [[Nikolaas Tinbergen]]'in hayvan davranışlarıyla ilgili [[Tinbergen'in dört sorusu|dört sorusuna]] cevap vermeye çalışan [[Davranış ekolojisi|davranışsal ekolojidir]]: davranışın [[Yakın neden|yakın nedenleri]], organizmanın [[Ontojeni|gelişimsel geçmişi]], davranışın [[Adaptasyon|hayatta kalma değeri]] ve [[Filogenetik|filogenisi]] nedir?<ref>{{Cite journal|title=The levels of analysis revisited|date=2011-07-27|issue=1574|pages=2076–2085|journal=Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences|volume=366|first=Scott A.|last=MacDougall-Shackleton|pmc=3130367|pmid=21690126|doi=10.1098/rstb.2010.0363}}</ref> Bir başka çalışma alanı da bir hayvanın zekasını ve öğrenmesini araştırmak için laboratuvar deneylerini ve dikkatle kontrol edilen saha çalışmalarını kullanan [[Hayvan bilişi|hayvan bilişidir]].<ref>{{cite book|title=Cognition, Evolution and Behavior|location=New York|publisher=Oxford Press|edition=2nd|year=2010|author=Shettleworth, S.J.|citeseerx=10.1.1.843.596}}</ref>

=== Biyocoğrafya ===
[[Biyocoğrafya]], [[Biyolojik dağılım|dağılma]] ve [[Hayvan göçü|göç]], [[levha tektoniği]], [[iklim değişikliği]] ve [[kladistik]] gibi konulara odaklanarak organizmaların [[Dünya]] üzerindeki mekansal dağılımını inceler.<ref>{{cite book|title=Perspectives in Ethology|access-date=21 December 2012|archive-date=2013-06-08|archive-url=https://web.archive.org/web/20130608072253/http://www.unc.edu/home/rhwiley/pdfs/IndividualOntogenies.pdf|chapter=Social Structure and Individual Ontogenies: Problems of Description, Mechanism, and Evolution|chapter-url=http://www.unc.edu/home/rhwiley/pdfs/IndividualOntogenies.pdf|pages=105–133|publisher=Plenum|year=1981|volume=4|isbn=978-1-4615-7577-1|doi=10.1007/978-1-4615-7575-7_5|author-last=Wiley|author-first=R. Haven|editor1=P.P.G. Bateson|editor2=Peter H. Klopfer|url-status=deviated}}</ref> [[Evrimsel biyoloji]], [[Taksonomi (biyoloji)|taksonomi]], [[ekoloji]], [[fiziki coğrafya]], [[jeoloji]], [[paleontoloji]] ve [[İklim bilimi|klimatolojiden]] gelen kavram ve bilgileri birleştiren bütünleştirici bir çalışma alanıdır.<ref name="Cox_et_al_2016">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=GP5HeCwkV2IC|title=Biogeography:An Ecological and Evolutionary Approach|access-date=22 May 2020|archive-date=2024-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20240612073719/https://books.google.com/books?id=GP5HeCwkV2IC|page=xi|location=Chichester, UK|publisher=Wiley|year=2016|isbn=9781118968581|first2=Peter D.|first3=Richard J.|last2=Moore|last3=Ladle|first1=C. Barry|last1=Cox|url-status=live}}</ref> Bu çalışma alanının kökeni, çalışmalarının bir kısmını [[Charles Darwin]] ile birlikte yayınlamış olan İngiliz biyolog [[Alfred Russel Wallace]]'a dayandırılmaktadır.<ref name="Browne">{{cite book|title=The secular ark: studies in the history of biogeography|location=New Haven|publisher=Yale University Press|year=1983|first=Janet|last=Browne|isbn=978-0-300-02460-9}}</ref>

=== Moleküler biyoloji ===
[[Dosya:Phylogenetic_tree_of_dogs.png|küçükresim|Kurtlarla ilişkili yedi köpek ırkının klad gösterimi.]]
[[Moleküler biyoloji]], [[genetik]] [[kalıtım]] mekanizmaları ve [[Gen|genin]] yapısına ilişkin soruları yanıtlamaya çalışarak hayvanların ve [[Bitki|bitkilerin]] ortak genetik ve gelişimsel mekanizmalarını inceler. 1953'te [[James Dewey Watson|James Watson]] ve [[Francis Crick]] DNA'nın yapısını ve molekül içindeki etkileşimleri tanımladılar ve bu yayın moleküler biyoloji araştırmalarını hızlandırdı ve konuya olan ilgiyi artırdı.<ref>{{Cite encyclopedia|url=https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/molecular-biology/|title=Molecular Biology (Fall 2019 Edition)|access-date=2020-04-19|archive-date=2024-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20240612073728/https://plato.stanford.edu/archives/fall2019/entries/molecular-biology/|date=19 February 2005|encyclopedia=The Stanford Encyclopedia of Philosophy|publisher=Metaphysics Research Lab, Stanford University|editor-first=Edward N.|editor-last=Zalta|first1=James|first2=Monika|first3=Lindley|last1=Tabery|last2=Piotrowska|last3=Darden|url-status=live}}</ref> Araştırmacılar moleküler biyolojiye özgü teknikleri uygularken, bunları genetik ve [[biyokimya]] yöntemleriyle birleştirmek yaygındır. Moleküler biyolojinin çoğu nicelikseldir ve son zamanlarda [[biyoenformatik]] ve [[hesaplamalı biyoloji]] gibi [[bilgisayar bilimi]] teknikleri kullanılarak önemli miktarda çalışma yapılmıştır.

[[Gen]] yapısı ve işlevinin incelenmesi olan [[moleküler genetik]], 2000'li yılların başından bu yana moleküler biyolojinin en önde gelen alt alanları arasında yer almaktadır. Biyolojinin diğer dalları, [[Sitoloji|hücre biyolojisi]] ve [[Gelişim biyolojisi|gelişim biyolojisinde]] olduğu gibi doğrudan moleküllerin etkileşimlerini inceleyerek ya da [[popülasyon genetiği]] ve [[filogenetik]] gibi [[evrimsel biyoloji]] alanlarında olduğu gibi [[Popülasyon (biyoloji)|popülasyonların]] veya [[Tür|türlerin]] tarihsel özelliklerini çıkarmak için moleküler tekniklerin kullanıldığı dolaylı olarak moleküler biyoloji tarafından bilgilendirilir. Ayrıca [[Biyofizik|biyofizikte]] [[Biyomolekül|biyomolekülleri]] "temelden" veya moleküler olarak inceleyen uzun bir gelenek vardır.<ref name="Tian_2013">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=cBXIBAAAQBAJ&pg=PA542|title=Molecular Imaging: Fundamentals and Applications|access-date=2019-07-08|archive-date=2024-06-12|archive-url=https://web.archive.org/web/20240612073745/https://books.google.com/books?id=cBXIBAAAQBAJ&pg=PA542#v=onepage&q&f=false|date=2013|page=542|publisher=Springer-Verlag Berlin & Heidelberg GmbH & Co.|isbn=9783642343032|editor=Tian, J.|url-status=live}}</ref>


== Ayrıca bakınız ==
== Ayrıca bakınız ==
*[[Zoologlar listesi]]


* [[Astrobiyoloji]]
==Kaynakça==
* [[Hayvan bilişi]]
{{kaynakça}}
* [[Evrimsel biyoloji]]
* [[Takson yazarı zoologlar listesi]]
* [[Paleontoloji]]
* [[Hayvan coğrafyası]]

== Notlar ==
{{Kaynakça|grup=not}}

== Kaynakça ==
{{Kaynakça}}


== Dış bağlantılar ==
{{biyoloji-altdal}}
{{Kardeş proje bağlantıları|wikt=zooloji|commons=Category:Zoology}}
{{Biyoloji}}
{{Otorite kontrolü}}


* [[Gutenberg Projesi|Gutenberg Projesi'nde]] [http://www.gutenberg.org/browse/loccs/ql zooloji üzerine kitaplar]
[[Kategori:Zooloji| ]]
{{Hayvan sınıflandırması}}{{Biyoloji-altdal}}{{Biyoloji}}{{Hayvanat bahçeleri}}{{Otorite kontrolü}}
[[Kategori:Biyolojinin genel alanları]]
[[Kategori:Zooloji]]
[[Kategori:Pasaj içeren maddeler]]

Sayfanın 04.24, 14 Haziran 2024 tarihindeki hâli

Biyoloji
Yaşam bilimi
Temel bileşenler
Dallar
Araştırma
Uygulamalar

Zooloji (/zoʊˈɒlədʒi/ zoh-OL-ə-jee)[not 1] hayvanların bilimsel olarak incelenmesidir. Çalışmaları, hem yaşayan hem de soyu tükenmiş tüm hayvanların yapısını, embriyolojisini, sınıflandırmasını, alışkanlıklarını ve dağılımını ve ekosistemleriyle nasıl etkileşime girdiklerini içerir. Zooloji, biyolojinin ana dallarından biridir. Terim, Antik Yunanca ζῷον, zōion ('hayvan') ve λόγος, logos ('bilgi', 'çalışma') kelimelerinden türetilmiştir.[1]

İnsanlar her zaman çevrelerinde gördükleri hayvanların doğal tarihiyle ilgilenmiş ve bu bilgiyi bazı türleri evcilleştirmek için kullanmış olsalar da resmi zooloji çalışmasının Aristoteles ile başladığı söylenebilir. Hayvanları canlı organizmalar olarak görmüş, yapılarını ve gelişimlerini incelemiş, çevrelerine uyumlarını ve parçalarının işlevlerini göz önünde bulundurmuştur. Modern zoolojinin kökenleri Rönesans ve erken modern dönemde Carl Linnaeus, Antonie van Leeuwenhoek, Robert Hooke, Charles Darwin, Gregor Mendel ve diğer birçok bilim insanına dayanmaktadır.

Hayvanların incelenmesi büyük ölçüde biçim ve işlev, adaptasyonlar, gruplar arasındaki ilişkiler, davranış ve ekoloji ile ilgilenmeye devam etmiştir. Zooloji giderek sınıflandırma, fizyoloji, biyokimya ve evrim gibi disiplinlere ayrılmıştır. DNA'nın yapısının 1953 yılında Francis Crick ve James Watson tarafından keşfedilmesiyle birlikte moleküler biyoloji alanı açılmış ve hücre biyolojisi, gelişim biyolojisi ve moleküler genetik alanlarında ilerlemeler kaydedilmiştir.

Tarihçe

Ana maddeler: 1859'a kadar zooloji tarihi ve Zooloji tarihi (1859-günümüz)
Ayrıca bakınız: Zoolojinin zaman çizelgesi
Conrad Gessner (1516-1565). Historiae animalium adlı eseri modern zoolojinin başlangıcı olarak kabul edilir.

Zooloji tarihi, antik çağlardan modern zamanlara kadar hayvanlar aleminin incelenmesinin izini sürer. Tarih öncesi insanların, çevrelerindeki hayvan ve bitkileri sömürmek ve hayatta kalmak için onları incelemeleri gerekiyordu. Fransa'da 15.000 yıl öncesine ait mağara resimleri, gravürler ve heykeller bizonları, atları ve geyikleri dikkatle işlenmiş ayrıntılarla göstermektedir. Dünyanın diğer bölgelerinde bulunan benzer resimlerde ise daha çok yemek için avlanan hayvanlar ve vahşi hayvanlar resmedilmiştir.[2]

Hayvanların evcilleştirilmesiyle karakterize edilen Neolitik Devrim, Antik Çağ boyunca devam etmiştir. Yakın Doğu, Mezopotamya ve Mısır'daki yabani ve evcil hayvanların gerçekçi tasvirleri, hayvancılık uygulamaları ve teknikleri, avcılık ve balıkçılık da dahil olmak üzere yaban hayatına dair antik bilgi birikimini göstermektedir. Yazının icadı, Mısır hiyerogliflerinde hayvanların varlığıyla zoolojiye yansımıştır.[3]

Tek bir tutarlı alan olarak zooloji kavramı çok daha sonra ortaya çıkmış olsa da zoolojik bilimler, antik Yunan-Roma dünyasında Aristoteles ve Galen'in biyolojik çalışmalarına kadar uzanan doğa tarihinden doğmuştur. MÖ dördüncü yüzyılda Aristoteles hayvanları canlı organizmalar olarak ele almış, yapılarını, gelişimlerini ve yaşamsal olgularını incelemiştir. Onları iki gruba ayırmıştır: omurgalılar kavramımıza eşdeğer olan kanlı hayvanlar ve kansız hayvanlar, omurgasızlar. Lesbos'ta iki yıl geçirerek hayvanları ve bitkileri gözlemledi ve tanımladı, farklı organizmaların adaptasyonlarını ve parçalarının işlevlerini göz önünde bulundurdu.[4] Dört yüz yıl sonra Romalı doktor Galen, anatomilerini ve farklı parçaların işlevlerini incelemek için hayvanları parçalara ayırdı, çünkü o dönemde insan kadavralarının parçalara ayrılması yasaktı.[5] Bu, bazı sonuçlarının yanlış olmasına neden oldu, ancak yüzyıllar boyunca görüşlerinden herhangi birine karşı çıkmak sapkınlık olarak kabul edildi, bu nedenle anatomi çalışmaları durgunlaştı.[6]

Klasik sonrası dönemde Orta Doğu bilimi ve tıbbı, Antik Yunan, Roma, Mezopotamya ve İran'ın yanı sıra eski Hint geleneği olan Ayurveda'nın kavramlarını entegre ederek sayısız ilerleme ve yenilik gerçekleştiren dünyanın en gelişmiş tıbbıydı.[7] 13. yüzyılda Albertus Magnus, Aristoteles'in tüm eserlerinin şerhlerini ve yorumlarını üretti; botanik, zooloji ve mineraller gibi konulardaki kitapları antik kaynaklardan gelen bilgilerin yanı sıra kendi araştırmalarının sonuçlarını da içeriyordu. Genel yaklaşımı şaşırtıcı derecede moderndi ve şöyle yazmıştı: "Doğa biliminin görevi bize söyleneni kabul etmek değil, doğal şeylerin nedenlerini araştırmaktır."[8] İlk öncülerden biri de Conrad Gessner'di. 4500 sayfalık anıtsal hayvan ansiklopedisi Historia animalium 1551 ve 1558 yılları arasında dört cilt halinde yayımlandı.[9]

Avrupa'da Galen'in anatomi üzerine çalışmaları 16. yüzyıla kadar büyük ölçüde eşsiz ve rakipsiz kalmıştır.[10][11] Rönesans ve erken modern dönem boyunca, zoolojik düşünce Avrupa'da deneyciliğe olan ilginin artması ve birçok yeni organizmanın keşfedilmesiyle devrim yaratmıştır. Bu hareketin önde gelenleri fizyolojide deney ve dikkatli gözlemi kullanan Andreas Vesalius ve William Harvey ile Carl Linnaeus, Jean-Baptiste Lamarck ve Buffon gibi yaşam çeşitliliğini ve fosil kayıtlarını sınıflandırmaya ve organizmaların gelişimi ve davranışlarını incelemeye başlayan doğa bilimcilerdir. Antonie van Leeuwenhoek mikroskopi alanında öncü çalışmalar yaptı ve daha önce bilinmeyen mikroorganizmalar dünyasını ortaya çıkararak hücre teorisinin temelini attı.[12] van Leeuwenhoek'un gözlemleri Robert Hooke tarafından da desteklendi; tüm canlı organizmalar bir veya daha fazla hücreden oluşuyordu ve kendiliğinden oluşamazlardı. Hücre teorisi yaşamın temeline ilişkin yeni bir bakış açısı sağladı.[13]

Önceleri centilmen doğa bilimcilerin alanı olan zooloji, 18, 19 ve 20. yüzyıllar boyunca giderek daha profesyonel bir bilimsel disiplin haline geldi. Alexander von Humboldt gibi kaşif-doğabilimciler organizmalar ve çevreleri arasındaki etkileşimi ve bu ilişkinin coğrafyaya nasıl bağlı olduğunu araştırarak biyocoğrafya, ekoloji ve etolojinin temellerini attılar. Doğa bilimciler özcülüğü reddetmeye ve yok oluşun önemini ve türlerin değişebilirliğini göz önünde bulundurmaya başladılar.[14]

Bu gelişmelerin yanı sıra embriyoloji ve paleontolojiden elde edilen sonuçlar, Charles Darwin'in doğal seçilim yoluyla evrim teorisinin 1859'da yayınlanmasıyla sentezlendi; Darwin bu eserinde organik evrim teorisini, hangi süreçlerle gerçekleşebileceğini açıklayarak ve gerçekleştiğine dair gözlemsel kanıtlar sunarak yeni bir temele oturttu.[15] Darwin'in teorisi bilim camiası tarafından hızla kabul gördü ve kısa sürede hızla gelişen biyoloji biliminin temel aksiyomu haline geldi. Modern genetiğin temeli, Gregor Mendel'in 1865 yılında bezelyeler üzerinde yaptığı çalışmalarla atılmış olsa da Mendel'in çalışmalarının önemi o zamanlar fark edilmemişti.[16]

Darwin, morfoloji ve fizyolojiyi ortak bir biyolojik teoride birleştirerek onlara yeni bir yön verdi: organik evrim teorisi. Sonuç, hayvanların sınıflandırılmasının soybilimsel bir temelde yeniden yapılandırılması, hayvanların gelişiminin yeni bir şekilde araştırılması ve genetik ilişkilerinin belirlenmesine yönelik ilk girişimler oldu. 19. yüzyılın sonu, kalıtım mekanizması gizemini korusa da kendiliğinden oluşumun çöküşüne ve mikrop teorisinin yükselişine tanık oldu. 20. yüzyılın başlarında Mendel'in çalışmalarının yeniden keşfedilmesi genetiğin hızla gelişmesine yol açtı ve 1930'larda modern sentezde popülasyon genetiği ve doğal seçilimin birleşimi evrimsel biyolojiyi yarattı.[17]

Hücre biyolojisi alanındaki araştırmalar genetik, biyokimya, tıbbi mikrobiyoloji, immünoloji ve sitokimya gibi diğer alanlarla bağlantılıdır. DNA molekülünün 1953 yılında Francis Crick ve James Watson tarafından dizilenmesiyle birlikte moleküler biyoloji alanı açılmış ve hücre biyolojisi, gelişim biyolojisi ve moleküler genetik alanlarında ilerlemeler kaydedilmiştir. DNA dizileme, farklı organizmalar arasındaki yakınlık derecelerini aydınlattığı için sistematik çalışması dönüşüme uğramıştır.[18]

Kapsam

Zooloji, hayvanlarla ilgilenen bilim dalıdır. Bir tür, uygun cinsiyetteki herhangi iki bireyin verimli yavrular üretebildiği en büyük organizma grubu olarak tanımlanabilir; yaklaşık 1,5 milyon hayvan türü tanımlanmıştır ve pokemane gibi 8 milyon kadar hayvan türünün var olabileceği tahmin edilmektedir.[19] Organizmaları tanımlamak ve onları özelliklerine, farklılıklarına ve ilişkilerine göre gruplandırmak erken bir gereklilikti ve bu taksonomistin alanıdır. Başlangıçta türlerin değişmez olduğu düşünülüyordu, ancak Darwin'in evrim teorisinin ortaya çıkmasıyla, farklı gruplar veya kladlar arasındaki ilişkileri inceleyen kladistik alanı ortaya çıktı. Sistematik, canlı formların çeşitlenmesinin incelenmesidir, bir grubun evrimsel geçmişi onun filogenisi olarak bilinir ve kladlar arasındaki ilişki bir kladogramda şematik olarak gösterilebilir.[20]

Her ne kadar hayvanlarla ilgili bilimsel bir çalışma yapan biri tarihsel olarak kendini zoolog olarak tanımlasa da bu terim tek tek hayvanlarla ilgilenenleri de ifade eder hale gelmiştir; diğerleri kendilerini daha spesifik olarak fizyolog, etolog, evrimsel biyolog, ekolog, farmakolog, endokrinolog veya parazitolog olarak tanımlamaktadır.[21]

Zoolojinin dalları

Hayvan yaşamının incelenmesi çok eski olsa da bilimsel olarak vücut bulması nispeten moderndir. Bu durum, 19. yüzyılın başında doğa tarihinden biyolojiye geçişi yansıtmaktadır. Hunter ve Cuvier'den bu yana, karşılaştırmalı anatomik çalışma morfografi ile ilişkilendirilmiş ve modern zoolojik araştırma alanlarını şekillendirmiştir: anatomi, fizyoloji, histoloji, embriyoloji, teratoloji ve etoloji.[22] Modern zooloji ilk olarak Alman ve İngiliz üniversitelerinde ortaya çıkmıştır. İngiltere'de Thomas Henry Huxley önde gelen bir figürdü. Fikirlerinin merkezinde hayvanların morfolojisi vardı. Birçok kişi onu 19. yüzyılın ikinci yarısının en büyük karşılaştırmalı anatomisti olarak görmektedir. Hunter'a benzer şekilde, onun dersleri de önceki sadece ders formatının aksine dersler ve laboratuvar uygulamalı derslerden oluşuyordu.

Sınıflandırma

Zoolojide bilimsel sınıflandırma, zoologların organizmaları cins veya tür gibi biyolojik tiplere göre gruplandırdığı ve kategorize ettiği bir yöntemdir. Biyolojik sınıflandırma, bilimsel taksonominin bir şeklidir. Modern biyolojik sınıflandırmanın kökeni, türleri ortak fiziksel özelliklere göre gruplandıran Carl Linnaeus'un çalışmalarına dayanmaktadır. Bu gruplandırmalar o zamandan beri Darwinci ortak soy ilkesiyle tutarlılığı artırmak için revize edilmiştir. Nükleik asit dizilimini veri olarak kullanan moleküler filogenetik, son zamanlarda yapılan birçok revizyonu yönlendirmiştir ve muhtemelen bunu yapmaya devam edecektir. Biyolojik sınıflandırma zoolojik sistematik bilimine aittir.[23]

Linnaeus'un Systema Naturae (1735) kitabının ilk baskısından hayvanlar alemi tablosu

Birçok bilim insanı artık beş alem sisteminin modasının geçtiğini düşünmektedir. Modern alternatif sınıflandırma sistemleri genellikle üç üst alemli sistemle başlamaktadır: Arkea (orijinal olarak Archaebacteria); Bacteria (orijinal olarak Eubacteria); Eukaryota (protistler, mantarlar, bitkiler ve hayvanlar dahil) Bu üst alemler, hücrelerin çekirdeklerinin olup olmadığını ve hücre dışlarının kimyasal bileşimindeki farklılıkları yansıtır.[24]

Ayrıca, her bir alem, her bir tür ayrı ayrı sınıflandırılana kadar özyinelemeli olarak parçalanır. Sıralama şöyledir: üst âlem; âlem; şube; sınıf; takım; aile; cins; tür. Bir organizmanın bilimsel adı, cinsinden ve türünden oluşturulur. Örneğin, insanlar Homo sapiens olarak listelenir. Homo cins, sapiens ise spesifik epitettir ve ikisi birlikte tür adını oluşturur. Bir organizmanın bilimsel adını yazarken, cinsin ilk harfini büyük yazmak ve özel epitetin tamamını küçük harfle yazmak uygundur. Ayrıca, terimin tamamı italik veya altı çizili olabilir.[25]

Baskın sınıflandırma sistemi Linnaean taksonomi olarak adlandırılır. Sıralamaları ve binomiyal isimlendirmeyi içerir. Zoolojik organizmaların sınıflandırılması, taksonomisi ve isimlendirilmesi Uluslararası Zoolojik Adlandırma Kodu tarafından yönetilmektedir. Birleştirme taslağı olan BioCode, isimlendirmeyi standartlaştırmak amacıyla 1997 yılında yayımlanmıştır, ancak henüz resmi olarak kabul edilmemiştir.[26]

Omurgalı ve omurgasız zoolojisi

Omurgalı zoolojisi, omurgalı hayvanların, yani balıklar, amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler gibi omurgalı hayvanların incelenmesinden oluşan biyolojik disiplindir. Mammaloji, biyolojik antropoloji, herpetoloji, ornitoloji ve ihtiyoloji gibi çeşitli taksonomik odaklı disiplinler, türleri tanımlamaya ve sınıflandırmaya ve bu gruplara özgü yapı ve mekanizmaları incelemeye çalışır. Hayvanlar aleminin geri kalanı, süngerler, ekinodermler, tunikatlar, solucanlar, yumuşakçalar, eklem bacaklılar ve diğer birçok filumu içeren geniş ve çok çeşitli bir hayvan grubu olan omurgasız zoolojisi tarafından ele alınır, ancak tek hücreli organizmalar veya protistler genellikle dahil edilmez.[20]

Yapısal zooloji

Hücre biyolojisi, davranışları, etkileşimleri ve çevreleri de dahil olmak üzere hücrelerin yapısal ve fizyolojik özelliklerini inceler. Bu, bakteriler gibi tek hücreli organizmaların yanı sıra insanlar gibi çok hücreli organizmalarda bulunan özelleşmiş hücreler için hem mikroskobik hem de moleküler düzeyde yapılır. Hücrelerin yapısını ve işlevini anlamak tüm biyolojik bilimler için temeldir. Hücre tipleri arasındaki benzerlikler ve farklılıklar özellikle moleküler biyoloji ile ilgilidir.

Anatomi, organlar ve organ sistemleri gibi makroskopik yapıların biçimlerini ele alır.[27] Organların ve organ sistemlerinin bağımsız olarak nasıl çalıştıklarının yanı sıra insan ve diğer hayvanların vücutlarında nasıl birlikte çalıştıklarına odaklanır. Anatomi ve hücre biyolojisi birbiriyle yakından ilişkili iki çalışmadır ve "yapısal" çalışmalar altında kategorize edilebilir. Karşılaştırmalı anatomi, farklı grupların anatomilerindeki benzerlik ve farklılıkların incelenmesidir. Evrimsel biyoloji ve filogeni (türlerin evrimi) ile yakından ilişkilidir.[28]

Fizyoloji

Handbuch der Anatomie der Tiere für Künstler'den hayvan anatomisi gravürü.

Fizyoloji, tüm yapıların bir bütün olarak nasıl işlediğini anlamaya çalışarak canlı organizmaların mekanik, fiziksel ve biyokimyasal süreçlerini inceler. "Yapıdan işleve" teması biyolojinin merkezinde yer alır. Fizyolojik çalışmalar geleneksel olarak bitki fizyolojisi ve hayvan fizyolojisi olarak ikiye ayrılmıştır, ancak hangi organizma üzerinde çalışılırsa çalışılsın fizyolojinin bazı ilkeleri evrenseldir. Örneğin, maya hücrelerinin fizyolojisi hakkında öğrenilenler insan hücreleri için de geçerli olabilir. Hayvan fizyolojisi alanı, insan fizyolojisinin araç ve yöntemlerini insan olmayan türlere genişletir. Fizyoloji, örneğin sinir, bağışıklık, endokrin, solunum ve dolaşım sistemlerinin nasıl işlediğini ve etkileşimde bulunduğunu inceler.[29]

Gelişim biyolojisi

Gelişim biyolojisi, hayvanların ve bitkilerin üreme ve büyüme süreçlerinin incelenmesidir. Bu disiplin embriyonik gelişim, hücresel farklılaşma, rejenerasyon, eşeysiz ve eşeyli üreme, metamorfoz ve yetişkin organizmada kök hücrelerin büyümesi ve farklılaşması çalışmalarını içerir.[30] Hem hayvanların hem de bitkilerin gelişimi, evrim, popülasyon genetiği, kalıtım, genetik değişkenlik, Mendel genetiği ve üreme ile ilgili makalelerde daha ayrıntılı olarak ele alınmaktadır.

Evrimsel biyoloji

Evrimsel biyoloji, Dünya'daki yaşam çeşitliliğini ortaya çıkaran evrimsel süreçleri (doğal seçilim, ortak soy, türleşme) inceleyen biyolojinin alt alanıdır. Evrimsel araştırma, türlerin kökeni ve soyu ile zaman içindeki değişimleriyle ilgilenir ve taksonomik olarak yönlendirilmiş birçok disiplinden bilim insanlarını içerir. Örneğin, genellikle mammaloji, ornitoloji, herpetoloji veya entomoloji gibi belirli organizmalar konusunda özel eğitim almış, ancak bu organizmaları evrimle ilgili genel soruları yanıtlamak için sistem olarak kullanan bilim insanlarını içerir.[31]

Evrimsel biyoloji kısmen evrimin şekli ve temposu hakkındaki soruları yanıtlamak için fosil kayıtlarını kullanan paleontolojiye,[32] kısmen de popülasyon genetiği[33] ve evrim teorisi gibi alanlardaki gelişmelere dayanmaktadır. DNA parmak izi tekniklerinin 20. yüzyılın sonlarında geliştirilmesinin ardından, bu tekniklerin zoolojide uygulanması hayvan popülasyonlarının anlaşılmasını artırmıştır.[34] 1980'lerde gelişimsel biyoloji, evrimsel gelişimsel biyoloji çalışmasıyla modern sentezden dışlanmış olan evrimsel biyolojiye yeniden girmiştir. Genellikle evrimsel biyolojinin bir parçası olarak kabul edilen ilgili alanlar filogenetik, sistematik ve taksonomidir.[35]

Etoloji

Kelp martısı yavruları, kusma refleksini uyarmak için annenin gagasındaki kırmızı noktayı gagalar.

Etoloji, laboratuvar ortamında davranışsal tepki çalışmalarına odaklanan davranışçılığın aksine, doğal koşullar altında hayvan davranışlarının bilimsel ve nesnel olarak incelenmesidir.[36] Etologlar özellikle davranışın evrimi ve doğal seçilim teorisi açısından davranışın anlaşılması ile ilgilenmişlerdir. Bir anlamda ilk modern etolog, İnsan ve Hayvanlarda Duyguların İfadesi adlı kitabıyla gelecekteki birçok etoloğu etkileyen Charles Darwin'dir.[37]

Etolojinin bir alt alanı, Nikolaas Tinbergen'in hayvan davranışlarıyla ilgili dört sorusuna cevap vermeye çalışan davranışsal ekolojidir: davranışın yakın nedenleri, organizmanın gelişimsel geçmişi, davranışın hayatta kalma değeri ve filogenisi nedir?[38] Bir başka çalışma alanı da bir hayvanın zekasını ve öğrenmesini araştırmak için laboratuvar deneylerini ve dikkatle kontrol edilen saha çalışmalarını kullanan hayvan bilişidir.[39]

Biyocoğrafya

Biyocoğrafya, dağılma ve göç, levha tektoniği, iklim değişikliği ve kladistik gibi konulara odaklanarak organizmaların Dünya üzerindeki mekansal dağılımını inceler.[40] Evrimsel biyoloji, taksonomi, ekoloji, fiziki coğrafya, jeoloji, paleontoloji ve klimatolojiden gelen kavram ve bilgileri birleştiren bütünleştirici bir çalışma alanıdır.[41] Bu çalışma alanının kökeni, çalışmalarının bir kısmını Charles Darwin ile birlikte yayınlamış olan İngiliz biyolog Alfred Russel Wallace'a dayandırılmaktadır.[42]

Moleküler biyoloji

Kurtlarla ilişkili yedi köpek ırkının klad gösterimi.

Moleküler biyoloji, genetik kalıtım mekanizmaları ve genin yapısına ilişkin soruları yanıtlamaya çalışarak hayvanların ve bitkilerin ortak genetik ve gelişimsel mekanizmalarını inceler. 1953'te James Watson ve Francis Crick DNA'nın yapısını ve molekül içindeki etkileşimleri tanımladılar ve bu yayın moleküler biyoloji araştırmalarını hızlandırdı ve konuya olan ilgiyi artırdı.[43] Araştırmacılar moleküler biyolojiye özgü teknikleri uygularken, bunları genetik ve biyokimya yöntemleriyle birleştirmek yaygındır. Moleküler biyolojinin çoğu nicelikseldir ve son zamanlarda biyoenformatik ve hesaplamalı biyoloji gibi bilgisayar bilimi teknikleri kullanılarak önemli miktarda çalışma yapılmıştır.

Gen yapısı ve işlevinin incelenmesi olan moleküler genetik, 2000'li yılların başından bu yana moleküler biyolojinin en önde gelen alt alanları arasında yer almaktadır. Biyolojinin diğer dalları, hücre biyolojisi ve gelişim biyolojisinde olduğu gibi doğrudan moleküllerin etkileşimlerini inceleyerek ya da popülasyon genetiği ve filogenetik gibi evrimsel biyoloji alanlarında olduğu gibi popülasyonların veya türlerin tarihsel özelliklerini çıkarmak için moleküler tekniklerin kullanıldığı dolaylı olarak moleküler biyoloji tarafından bilgilendirilir. Ayrıca biyofizikte biyomolekülleri "temelden" veya moleküler olarak inceleyen uzun bir gelenek vardır.[44]

Ayrıca bakınız

Notlar

  1. ^ Zooloji kelimesinin /zuˈɒlədʒi/ zoo-OL-ə-jee şeklinde telaffuz edilmesi nadir olmasa da genellikle standart dışı olarak kabul edilir.

Kaynakça

  1. ^ "zoology". Online Etymology Dictionary. 2013-03-08 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2013-05-24. 
  2. ^ Mark Fellowes (2020). 30-Second Zoology: The 50 most fundamental categories and concepts from the study of animal life. Ivy Press. ISBN 978-0-7112-5465-7. 2024-06-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2021-06-04. 
  3. ^ E. A. Wallis Budge (1920). "Egyptian Hieroglyphic Dictionary: Introduction" (PDF). John Murray. 2021-07-21 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 10 June 2021. 
  4. ^ Leroi, Armand Marie (2015). The Lagoon: How Aristotle Invented Science. Bloomsbury. ss. 135–136. ISBN 978-1-4088-3622-4. 
  5. ^ Claudii Galeni Pergameni (1992). Odysseas Hatzopoulos (Ed.). "That the best physician is also a philosopher" with a Modern Greek Translation. Athens, Greece: Odysseas Hatzopoulos & Company: Kaktos Editions. 
  6. ^ Friedman, Meyer; Friedland, Gerald W. (1998). Medecine's 10 Greatest Discoveries. Yale University Press. s. 2. ISBN 0-300-07598-7. 
  7. ^ Bayrakdar, Mehmet (1986). "Al-Jahiz and the rise of biological evolution". Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Ankara University. 27 (1): 307–315. doi:10.1501/Ilhfak_0000000674. 
  8. ^ Wyckoff, Dorothy (1967). Book of Minerals. Oxford: Clarendon Press. ss. Preface. 
  9. ^ Scott, Michon (26 March 2017). "Conrad Gesner". Strange Science: The rocky road to modern paleontology and biology. 2021-06-16 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 27 September 2017. 
  10. ^ Agutter, Paul S.; Wheatley, Denys N. (2008). Thinking about Life: The History and Philosophy of Biology and Other Sciences. Springer. s. 43. ISBN 978-1-4020-8865-0. 
  11. ^ Saint Albertus Magnus (1999). On Animals: A Medieval Summa Zoologica. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-4823-7. 
  12. ^ Magner, Lois N. (2002). A History of the Life Sciences, Revised and Expanded. CRC Press. ss. 133–144. ISBN 0-8247-0824-5. 
  13. ^ Jan Sapp (2003). "Chapter 7". Genesis: The Evolution of Biology. Oxford University Press. ISBN 0-19-515619-6. 
  14. ^ William Coleman (1978). "Chapter 2". Biology in the Nineteenth Century. Cambridge University Press. ISBN 0-521-29293-X. 
  15. ^ Coyne, Jerry A. (2009). Why Evolution is True. Oxford: Oxford University Press. s. 17. ISBN 978-0-19-923084-6. 
  16. ^ Henig, Robin Marantz (2009). The Monk in the Garden : The Lost and Found Genius of Gregor Mendel, the Father of Modern Genetics. Houghton Mifflin. ISBN 978-0-395-97765-1. 
  17. ^ "Appendix: Frequently Asked Questions". Science and Creationism: a view from the National Academy of Sciences (php) (Second bas.). Washington, DC: The National Academy of Sciences. 1999. s. 28. ISBN -0-309-06406-6. Erişim tarihi: September 24, 2009. 
  18. ^ "Systematics: Meaning, Branches and Its Application". Biology Discussion. 27 May 2016. 2017-04-13 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 10 June 2021. 
  19. ^ Mora, Camilo; Tittensor, Derek P.; Adl, Sina; Simpson, Alastair G. B.; Worm, Boris (2011-08-23). "How Many Species Are There on Earth and in the Ocean?". PLOS Biology. 9 (8): e1001127. doi:10.1371/journal.pbio.1001127. ISSN 1545-7885. PMC 3160336 $2. PMID 21886479. 
  20. ^ a b Ruppert, Edward E.; Fox, Richard S.; Barnes, Robert D. (2004). Invertebrate Zoology, 7th edition. Cengage Learning. s. 2. ISBN 978-81-315-0104-7. 
  21. ^ Campbell, P.N. (2013). Biology in Profile: A Guide to the Many Branches of Biology. Elsevier. ss. 3–5. ISBN 978-1-4831-3797-1. 2024-06-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2021-06-18. 
  22. ^ "zoology". Encyclopedia Britannica (İngilizce). 2017-09-13 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2017-09-13. 
  23. ^ "Systematics: Meaning, Branches and Its Application". Biology Discussion (İngilizce). 27 May 2016. 2017-04-13 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 12 April 2017. 
  24. ^ Woese C, Kandler O, Wheelis M (1990). "Towards a natural system of organisms: proposal for the domains Archaea, Bacteria, and Eucarya". Proc Natl Acad Sci USA. 87 (12): 4576–4579. Bibcode:1990PNAS...87.4576W. doi:10.1073/pnas.87.12.4576. PMC 54159 $2. PMID 2112744. 
  25. ^ Heather Silyn-Roberts (2000). Writing for Science and Engineering: Papers, Presentation. Oxford: Butterworth-Heinemann. s. 198. ISBN 0-7506-4636-5. 2024-06-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2020-11-07. 
  26. ^ John McNeill (4 November 1996). "The BioCode: Integrated biological nomenclature for the 21st century?". Proceedings of a Mini-Symposium on Biological Nomenclature in the 21st Century. 
  27. ^ Henry Gray (1918). Anatomy of the Human Body. Lea & Febiger. 2007-03-16 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2011-01-01. 
  28. ^ Gaucher, E.A.; Kratzer, J.T.; Randall, R.N. (January 2010). "Deep phylogeny--how a tree can help characterize early life on Earth". Cold Spring Harbor Perspectives in Biology. 2 (1): a002238. doi:10.1101/cshperspect.a002238. PMC 2827910 $2. PMID 20182607. 
  29. ^ "What is physiology? — Faculty of Biology". biology.cam.ac.uk (İngilizce). 16 February 2016. 2018-07-07 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 19 June 2021. 
  30. ^ "Developmental biology". Stanford Encyclopedia of Philosophy. 14 February 2020. 2021-04-30 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 June 2021. 
  31. ^ Gilbert, Scott F.; Barresi, Michael J.F. (2016) "Developmental Biology" Sinauer Associates, inc.(11th ed.) pp. 785-810. 9781605354705
  32. ^ Jablonski D (1999). "The future of the fossil record". Science. 284 (5423): 2114–2116. doi:10.1126/science.284.5423.2114. PMID 10381868. 
  33. ^ John H. Gillespie (1998). Population Genetics: A Concise Guide. Johns Hopkins Press. ISBN 978-0-8018-8008-7. 
  34. ^ Chambers, Geoffrey K.; Curtis, Caitlin; Millar, Craig D.; Huynen, Leon; Lambert, David M. (2014-02-03). "DNA fingerprinting in zoology: past, present, future". Investigative Genetics. 5 (1). 3. doi:10.1186/2041-2223-5-3. ISSN 2041-2223. PMC 3909909 $2. PMID 24490906. 
  35. ^ Vassiliki Betty Smocovitis (1996). Unifying Biology: The Evolutionary Synthesis and Evolutionary Biology. Princeton University Press. ISBN 978-0-691-03343-3. 
  36. ^ "Definition of Ethology". Merriam-Webster. 2009-04-25 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 October 2012. 2 : the scientific and objective study of animal behaviour especially under natural conditions 
  37. ^ Black, J. (Jun 2002). "Darwin in the world of emotions". Journal of the Royal Society of Medicine. 95 (6): 311–313. doi:10.1177/014107680209500617. ISSN 0141-0768. PMC 1279921 $2. PMID 12042386. 2016-08-10 tarihinde kaynağından (Free full text) arşivlendi. Erişim tarihi: 2011-01-01. 
  38. ^ MacDougall-Shackleton, Scott A. (2011-07-27). "The levels of analysis revisited". Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences. 366 (1574): 2076–2085. doi:10.1098/rstb.2010.0363. PMC 3130367 $2. PMID 21690126. 
  39. ^ Shettleworth, S.J. (2010). Cognition, Evolution and Behavior (2nd bas.). New York: Oxford Press. CiteSeerX 10.1.1.843.596 $2. 
  40. ^ Wiley, R. Haven (1981). "Social Structure and Individual Ontogenies: Problems of Description, Mechanism, and Evolution" (PDF). P.P.G. Bateson; Peter H. Klopfer (Ed.). Perspectives in Ethology. 4. Plenum. ss. 105–133. doi:10.1007/978-1-4615-7575-7_5. ISBN 978-1-4615-7577-1. 2013-06-08 tarihinde kaynağından (PDF) arşivlendi. Erişim tarihi: 21 December 2012. 
  41. ^ Cox, C. Barry; Moore, Peter D.; Ladle, Richard J. (2016). Biogeography:An Ecological and Evolutionary Approach. Chichester, UK: Wiley. s. xi. ISBN 9781118968581. 2024-06-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 22 May 2020. 
  42. ^ Browne, Janet (1983). The secular ark: studies in the history of biogeography. New Haven: Yale University Press. ISBN 978-0-300-02460-9. 
  43. ^ Tabery, James; Piotrowska, Monika; Darden, Lindley (19 February 2005). "Molecular Biology (Fall 2019 Edition)". Zalta, Edward N. (Ed.). The Stanford Encyclopedia of Philosophy. Metaphysics Research Lab, Stanford University. 2024-06-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2020-04-19. 
  44. ^ Tian, J., (Ed.) (2013). Molecular Imaging: Fundamentals and Applications. Springer-Verlag Berlin & Heidelberg GmbH & Co. s. 542. ISBN 9783642343032. 2024-06-12 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 2019-07-08. 

Dış bağlantılar

Vikipedi'nin kardeş projelerinden
Zooloji
hakkında daha fazla bilgi edinin
Vikisözlük'te ara Vikisözlük'te tanımlar
Commons'ta ara Commons'ta dosyalar
"https://tr.wikipedia.org/w/index.php?title=Zooloji&oldid=33136103" sayfasından alınmıştır