Şemsi Efendi
Şemsi Efendi | |
|---|---|
 Şemsi Efendi ve oyuncu Esin Eden'in annesi Nuriye Fuat Akev | |
| Doğum | 1851 Selanik |
| Ölüm | 1917 İstanbul |
| Defin yeri | Bülbüldere Mezarlığı, İstanbul |
| Meslek | Eğitimci |
| Tanınma nedeni | Atatürk'ün öğrencisi olduğu Şemsi Efendi Mektebi'nin kurucusu |
Şemsi Efendi (d. 1851, Selanik – ö. 1917, Eyüpsultan, İstanbul), Osmanlı eğitimcisidir.
19. yüzyılda Selanik’te gerek kendi kurduğu özel okulda gerekse aynı dönemde açılmış diğer özel okullarda usul-i cedid (yeni yöntem) esasında eğitim vermiş bir eğitimcidir. Kurduğu Şemsi Efendi Mektebi'nde Mustafa Kemal Atatürk’e okuma-yazma öğrettiği düşünülür.
Kendi adını verdiği Şemsi Efendi Mektebi, İstanbul’da öğrenime devam eden Terakki Mektebi'nin ve Fevziye Mektebi öncüsü kabul edilir.
Yaşamı[değiştir | kaynağı değiştir]
1851’de Selanik’te dünyaya geldi. Annesi Rabia Hanım, babası Abdi Bey’dir.[1] 1867 yılında Selanik Mülkiye Rüştiyesi'ni bitirdi. Ailesine mali katkıda bulunmak için bir dükkânda çalışmaya başladı.[2] Aynı zamanda rüştiyeye devam edemeyenlere özel dersler vermekteydi. 1869-1871 yılları arasında Aynaroz gümrük idaresinde kâtip olarak çalıştıktan sonra Selanik’e geri döndü ve Selanik'te yeni açılan bir yabancı özel okulda Türkçe öğretmenliği yapmaya başladı (1871). Benzer şartlar ve yeni metodlarla Türk öğrencilerine öğretmenlik yapmak üzere bir ilkokul açma fikri doğdu.
Selanik eşrafının katılımı ve hayırseverlerin yardımlarıyla 1872 yılında Selanik'te ilk okulunu açtı. "Şemsi Efendi Mektebi" ismini verdiği okul uzun ömürlü olmadı. Karatahta kullanmak, ders aralarında öğrencilere oyun oynatmak gibi yenilikçi yöntemler uygulaması nedeniyle saldırıya uğradı ve kapandı. Selanik valisi olan Mithat Paşa’nın konuyu vilayet meclisinde gündeme getirmesiyle okul yeniden açıldı; genişletildi. Bu okulda öğrenci yetiştirmekte gösterdiği sebat ve gayretten ötürü Sadrazam Mütercim Mehmed Rüşdi Paşa’nın önerisiyle Sultan Mehmed Reşad tarafından beşinci rütbeden Mecidiye Nişanı ile ödüllendirildi (1876).
Selanik’te 1879’da açılan Terakki Mektebi ve 1885’te açılan Fevziye Mektebi de yeni usul eğitimi benimsedi. Şemsi Efendi, her iki okula da hizmet verdi.
Şemsi Efendi’nin kendisinin kurduğu okulların hiçbirisi uzun ömürlü olmadı ama o kapanan okulların yerine ısrarla yeni okul açtı. Bu okullarında birisi İsmail Hakkı Efendi ile beraber, Aktarönü’nde harap bir mescidi tamir ettirerek açtığı okuldu. Aralarında anlaşmazlık çıkması sonucu İsmail Hakkı Efendi ayrılıp yeni bir okul kurmuştur.
1880 yılı civarında açılan Şemsti’l-ma’ârif adlı özel okulu idare etmek üzere İstanbul’a çağrıldı. Ancak yaptığı görüşmeler olumlu bir sonuç vermeyince Selânik’e geri döndü.[2]
1887 civarında kendi adını taşıyan yeni bir okul açmıştı. Mustafa Kemal Atatürk de Hafız Mehmed Efendi Mektebi’nden sonra burada öğrenim gördü. Şemsi Efendi’nin, Atatürk'ün öğretmenliğini de yaptığı iddia edilir.[3] Bu okul, 1891’de kapandı.
Şemsi Efendi, Ravza-i Ta’lîm Mektebi’nin kurucusu idi ancak bu okul da kısa ömürlü idi.[2] Sonraki yıllarda Selanik Fevziye Mektebi’nde öğretmenlik yaptı. Sultan II. Abdülhamid devrinde dördüncü ve üçüncü rütbeden Mecidiye Nişanı ile ödüllendirildi.[2]
II. Meşrutiyet’in ilanı üzerine 1909 yılında Meşrutiyet’in kutlama töreni için kız öğrencileri ile birlikte İstanbul’a gitti ve Sultan Mehmed Reşad’ın huzuruna çıktı. 1911’de Sultan’ın Rumeli gezisinde Selanik’i ziyareti sırasında padişahı karşılayan öğretmenlerin başında “Şeyhü’l-mu ‘allimîn” sıfatıyla sözcülük yaptı. 1910’da üçüncü rütbeden, 1911’de ikinci rütbeden Maarif Nişanı ile ödüllendirildi.
Şemsi Efendi'nin Selanik'teki öğretmenliği, Balkan Savaşları'na kadar devam etti. Şehrin, Yunanların eline geçmesinden sonra İstanbul'a göç etti. Rumeli’den göçen öğretmenler yarı maaşla taşra okullarında görevlendirilmekte idi ancak o İstanbul'da ilköğretim müfettişliğine tayin edildi.[2] Eyüpsultan civarında 1917 yılında ölmüştür. Kabri, Üsküdar'daki Bülbülderesi Mezarlığı'ndadır.
Tartışmalar[değiştir | kaynağı değiştir]
Soner Yalçın'ın Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı adlı kitabında Şemsi Efendi'ye yönelik "...Artık Selanik'te cemaatlerin finanse ettiği modern eğitim veren okullar faaliyetteydi. Bunların en ünlüsü, 1873′te Vali Midhat Paşa zamanında, Şemsi Efendi tarafından açılan Fevziye Mektebi'ydi. Yoksul bir ailenin çocuğu olan rüştiye mezunu Şemsi Efendi öğretmen olmak ve mahalle mektebinde uygulanan ezbercilik sisteminden koparak yeni öğretim yöntemleri uygulamak amacıyla bu okulu açmıştı. Şemsi Efendi Sabetayistti" ifadeleri yer almaktadır.[4]
Çeşitli çevreler; gerçek adının Şimon Zvi[5] veya Şimon Sevi[6] olduğu iddia etmektedir. İddia ettikleri bu ad benzerliğinden hareketle onun İsrail Devleti'nin 2. Cumhurbaşkanı Yitzhak Ben Zvi'nin 1953 yılında Kudüs'te[7] hayatını kaybetmiş olan babası Zvi Shimshi (Shimshelevich) olduğunu öne sürmektedirler.[8][9] Öte yandan; 1851/1852 Selanik doğumlu Şemsi Efendi, Balkan Harbi sonrası Selanik'ten göç etmek zorunda kalıp İstanbul'a gelmiş ve 1917 yılında hayatını kaybetmiştir, mezarı Eyüpsultan'da bulunmaktadır.[10][11] Fakat, Ben Zvi'nin Polonya doğumlu babası Zvi Shimshi, Rusya'da 20 sene boyunca oğluyla beraber Siyonist faaliyetler yürütmüş birisidir.[7][12] Evlere silah dahi depolamıştır.[12] Hatta yürüttüğü bu faaliyetlerden dolayı ve Çarlık polisinin Shimshi'nin depoladığı silahları 1915'te bulması sonucu; Zvi Shimshi tutuklanmış ve ömür boyu cezaya mahkum edilmiştir.[12][13] 1908 yılında Sibirya'ya yollanmış ve burada 16 sene hapiste kalmıştır.[12][13] Daha sonra Aliyah yapmasına izin verilmiştir.[7][12][13] Bundan dolayı 1923 yılında, yani Şemsi Efendi'nin ölümünden 6 sene sonra, Kudüs'e gitmiş ve hayatının geri kalanını oğulları ile beraber orada sürdürmüştür.[13] Aktif olarak Siyonist faaliyetlerine de devam etmiştir.[13] 1953 yılında Kudüs'te ölmüştür, mezarı da orada bulunmaktadır.[7][13] Şemsi Efendi ise hayatı boyunca Osmanlı topraklarından başka bir yerde bulunmamıştır.[10]
Kaynakça[değiştir | kaynağı değiştir]
- ^ Baer, Marc David (2010). The Dönme: Jewish Converts, Muslim Revolutionaries, and Secular Turks. Standford, California: Stanford University Press. 5 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 20 Mayıs 2015.
- ^ a b c d e Mert, Ozcan (Güz 2015). "Atatürk'ün İlk Öğretmeni Şemsi Efendi (1852-1917)". Atatürk Araştırma Merkezi Dergisi. 31 (92). 8 Ocak 2015 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ocak 2017.
- ^ "FEYZİYE MEKTEPLERİ". Feyziye Mektepleri Vakfı. 5 Ağustos 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 7 Ağustos 2012.
- ^ Yalçın, Soner (2004). Efendi: Beyaz Türklerin Büyük Sırrı (31. bas.). Doğan Kitap. s. 59. ISBN 9789759915162.
- ^ Ilgaz Zorlu (1998), Evet, Ben Selanikliyim/Türkiye Sabetaycılığı
- ^ Ekrem Buğra Ekinci, Osmanlı Cemiyetinde Sabataycılık ve Dönmeler, Sabah Gazetesi, 24/04/2017
- ^ a b c d "Zvi Shimshi, Father of Israel’s President, Dies in Jerusalem 29 Ekim 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi.", Jewish Telegraphic Agency, 5 Kasım 1953
- ^ Κλ. Σαματιάδη, "Ο πατέρας του 2ου προέδρου του Ισραήλ υπήρξε δάσκαλος και μέντορας του Κεμάλ!", ΑΡΧΕΙΟΝ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ
- ^ Dilipak. "İsrail'in 2. Cumhurbaşkanı Atatürk'ün nereden yakını?". 11 Ağustos 2017 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.
- ^ a b ATATÜRK ANSİKLOPEDİSİ 1. CİLT. Ömer Sami Coşar. Ekim 1973. ss. 91-92.
- ^ "Atatürk'ün İlk Öğretmeni Şemsi Efendi" (PDF). atam.gov.tr. 11 Ekim 2020 tarihinde kaynağından arşivlendi (PDF). Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.
- ^ a b c d e "Yitzhak Ben-Zvi (Shimshelevitz) (1884-1963)". His father, Zvi Shimshelevitz, was a member of the "Bnei Moshe" society, founded by Ahad Ha’am. That year, a police search at his home yielded a stockpile of arms, belonging to the defense organization he headed at the time. His father was sent to life imprisonment in Siberia, where he stayed for 16 years until permitted to make Aliyah. The State of Israel (Knesset). 2014. 13 Kasım 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 31 Ağustos 2020.
- ^ a b c d e f And the Hills Shouted for Joy: The Day Israel Was Born (İngilizce). New York: David McKay. 1973. ss. 391-393. ISBN 9780679503309. Erişim tarihi: 30 Ağustos 2020.