İsmet İnönü sayfasının kaynağını görüntüle

{{ilknot|"İsmet Paşa" buraya yönlendirilmektedir. Diğer kullanımlar için [[İsmet Paşa (anlam ayrımı)]] sayfasına bakınız.}}
{{Makam sahibi bilgi kutusu
| unvan-ön = Halaskâr '''·''' Millî Şef
| isim = İsmet İnönü<br>{{font|yazı=1319-[[Sahra topu|SAH]].[[Topçu sınıfı|TOP]].1|boyut=12px}}
| resim = Inonu Ismet.jpg
| resim_büyüklüğü = 
| resim_başlığı = 1938'de İsmet İnönü
| sıra = [[Türkiye cumhurbaşkanları listesi|2.]]
| makam = Türkiye cumhurbaşkanı
| dönembaşı = 11 Kasım 1938
| dönemsonu = 22 Mayıs 1950
| başbakan = [[Celâl Bayar]] {{Küçük|(1938-39)}}<br />[[Refik Saydam]] {{Küçük|(1939-42)}}<br />[[Şükrü Saracoğlu]] {{Küçük|(1942-46)}}<br />[[Recep Peker]] {{Küçük|(1946-47)}}<br />[[Hasan Saka]] {{Küçük|(1947-49)}}<br />[[Şemsettin Günaltay]] {{Küçük|(1949-50)}}
| öncegelen = [[Mustafa Kemal Atatürk]]
| sonragelen = [[Celâl Bayar]]
| sıra2 = [[Türkiye başbakanları listesi|1.]]
| makam2 = Türkiye başbakanı
| cumhurbaşkanı2 = [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]]
| dönembaşı2 = 30 Ekim 1923
| dönemsonu2 = 22 Kasım 1924
| öncegelen2 = [[Rauf Orbay|Hüseyin Rauf Bey]]
| sonragelen2 = [[Fethi Okyar|Ali Fethi Bey]]
| cumhurbaşkanı3 = [[Mustafa Kemal Atatürk]]
| dönembaşı3 = 3 Mart 1925
| dönemsonu3 = 1 Kasım 1937
| öncegelen3 = [[Fethi Okyar|Ali Fethi Bey]]
| sonragelen3 = [[Celâl Bayar]]
| cumhurbaşkanı4 = [[Cemal Gürsel]]
| dönembaşı4 = 20 Kasım 1961
| dönemsonu4 = 20 Şubat 1965
| öncegelen4 = [[Emin Fahrettin Özdilek]] {{küçük|(Vekaleten)}}
| sonragelen4 = [[Suat Hayri Ürgüplü]]
| makam5 = [[Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanları listesi|2.]] [[Cumhuriyet Halk Partisi|Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanı]]
| dönembaşı5 = 10 Kasım 1938
| dönemsonu5 = 8 Mayıs 1972
| öncegelen5 = [[Mustafa Kemal Atatürk]]
| sonragelen5 = [[Bülent Ecevit]]
| makam6 = [[Türkiye millî eğitim bakanları listesi|Türkiye maarif vekili]]<br/>{{Küçük|(Vekil)}}
| cumhurbaşkanı6 = [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]]
| başbakan6 = Kendisi
| öncegelen6 = [[Mustafa Necati Uğural|Mustafa Necati Bey]]
| sonragelen6 = [[Hüseyin Vasıf Çınar|Hüseyin Vasıf Bey]]
| dönembaşı6 = 5 Ocak 1929
| dönemsonu6 = 2 Mart 1929
| makam7 = [[Türkiye dışişleri bakanları listesi|Türkiye hariciye vekili]]
| cumhurbaşkanı7 = [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]]
| başbakan7 = Kendisi
| sonragelen7 = [[Şükrü Kaya|Mehmet Şükrü Bey]]
| dönembaşı7 = 30 Ekim 1923
| dönemsonu7 = 21 Kasım 1924
| makam8 = [[Türkiye dışişleri bakanları listesi|Türkiye Büyük Millet Meclisi hariciye vekili]]
| öncegelen8 = [[Yusuf Kemal Tengirşenk|Yusuf Kemal Bey]]
| 1boşisim8 = İcra Vekilleri Heyeti Reisi
| 1isimveri8 = [[Rauf Orbay|Hüseyin Rauf Bey]] {{Küçük|(1922-23)}}<br>[[Fethi Okyar|Ali Fethi Bey]] {{Küçük|(1923)}}
| dönembaşı8 = 26 Ekim 1922
| dönemsonu8 = 30 Ekim 1923
| makam9 = [[Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi|Garp Cephesi kumandanı]]
| dönembaşı9 = 4 Mayıs 1920
| dönemsonu9 = 3 Ekim 1922
| öncegelen9 = [[Ali Fuat Paşa]]
| sonragelen9 = [[Fevzi Paşa]]
| 1boşisim9 = Başkumandan
| 1isimveri9 = [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]]
| sıra10 = 
| makam10 = 1. [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı|Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye]] [[Türk Silahlı Kuvvetleri genelkurmay başkanları listesi|Vekili]]
| dönembaşı10 = 3 Mayıs 1920
| dönemsonu10 = 10 Kasım 1921
| sonragelen10 = [[Fevzi Paşa]]
| 1boşisim10 = İcra Vekilleri Heyeti Reisi
| 1isimveri10 = [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]]
| makam11 = [[Cumhuriyet Senatosu (Türkiye)|Cumhuriyet Senatosu]] [[Cumhuriyet Senatosu tabii senatörleri listesi|tabii senatörü]]
| dönembaşı11 = 20 Kasım 1972
| dönemsonu11 = 25 Aralık 1973
| makam12 = [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]<br/>[[TBMM 1. dönem milletvekilleri listesi|1]], [[TBMM 2. dönem milletvekilleri listesi|2]], [[TBMM 3. dönem milletvekilleri listesi|3]], [[TBMM 4. dönem milletvekilleri listesi|4]], [[TBMM 5. dönem milletvekilleri listesi|5]], [[TBMM 6. dönem milletvekilleri listesi|6]], [[TBMM 7. dönem milletvekilleri listesi|7]], [[TBMM 8. dönem milletvekilleri listesi|8]], [[TBMM 9. dönem milletvekilleri listesi|9]], [[TBMM 10. dönem milletvekilleri listesi|10]], [[TBMM 11. dönem milletvekilleri listesi|11]], [[TBMM 12. dönem milletvekilleri listesi|12]],<br/> [[TBMM 13. dönem milletvekilleri listesi|13]] ve [[TBMM 14. dönem milletvekilleri listesi|14]]. dönem milletvekili
| seçim_bölgesi12 = [[TBMM 1. dönem milletvekilleri listesi#Meclisin kuruluşu|1920]] – [[TBMM 1. Dönem Edirne milletvekilleri listesi|Edirne]]<br>
{{Daraltılabilir liste
|title            = 1923-35 – [[Malatya]]
|frame_style      = border:none; padding: 0;
|list_style       = text-align:left;display:none;
|1                = [[1923 Türkiye genel seçimleri|1923]] – [[Malatya'da 1923 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
|2                = [[1927 Türkiye genel seçimleri|1927]] – [[Malatya'da 1927 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
|3                = [[1931 Türkiye genel seçimleri|1931]] – [[Malatya'da 1931 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
|4                = [[1935 Türkiye genel seçimleri|1935]] – [[Malatya'da 1935 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
}}
{{Daraltılabilir liste
|title            = 1939-46 – [[Ankara (il)|Ankara]]
|frame_style      = border:none; padding: 0;
|list_style       = text-align:left;display:none;
|1                = [[1939 Türkiye genel seçimleri|1939]] – [[Ankara'da 1939 Türkiye genel seçimleri|Ankara]]
|2                = [[1943 Türkiye genel seçimleri|1943]] – [[Ankara'da 1943 Türkiye genel seçimleri|Ankara]]
|3                = [[1946 Türkiye genel seçimleri|1946]] – [[Ankara'da 1946 Türkiye genel seçimleri|Ankara]]
}}
{{Daraltılabilir liste
|title            = 1950-69 – Malatya
|frame_style      = border:none; padding: 0;
|list_style       = text-align:left;display:none;
|1                = [[1950 Türkiye genel seçimleri|1950]] – [[Malatya'da 1950 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
|2                = [[1954 Türkiye genel seçimleri|1954]] – [[Malatya'da 1954 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
|3                = [[1957 Türkiye genel seçimleri|1957]] – [[Malatya'da 1957 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
}}
| dönembaşı12 = 23 Nisan 1920
| dönemsonu12 = 27 Mayıs 1960
| seçim_bölgesi13 = {{Daraltılabilir liste
|title            = 1950-69 – Malatya
|frame_style      = border:none; padding: 0;
|list_style       = text-align:left;display:none;
|4                = [[1961 Türkiye genel seçimleri|1961]] – [[Malatya'da 1961 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
|5                = [[1965 Türkiye genel seçimleri|1965]] – [[Malatya'da 1965 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
|6                = [[1969 Türkiye genel seçimleri|1969]] – [[Malatya'da 1969 Türkiye genel seçimleri|Malatya]]
}}
| dönembaşı13 = 25 Ekim 1961
| dönemsonu13 = 14 Kasım 1972
| makam14 = [[Osmanlı Harbiye Nezâreti]] [[müsteşar]]ı
| dönembaşı14 = 24 Ekim 1918
| dönemsonu14 = 22 Kasım 1918
| 1boşisim14 = Nazır
| 1isimveri14 = [[Ahmet İzzet Furgaç|Ahmet İzzet Paşa]]<br>{{Küçük|(14 Ekim - 11 Kasım)}}<br>[[Kölemen Abdullah Paşa]]<br>{{Küçük|(11 Kasım - 19 Aralık)}}
| doğum_adı = Mustafa İsmet<ref name="albüm">{{Web kaynağı | başlık = TBMM Albümü 4. Cilt (1960-1983) | url = https://www5.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt4/Cilt4.pdf | yayıncı = TBMM Basın ve Halkla İlişkiler Müdürlüğü | erişimtarihi = 22 Ağustos 2022 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160121003357/https://www5.tbmm.gov.tr/TBMM_Album/Cilt4/Cilt4.pdf | arşivtarihi = 21 Ocak 2016}}</ref>
| doğum_tarihi = {{Doğum tarihi|1884|9|24}}
| doğum_yeri = [[İzmir]], [[Osmanlı İmparatorluğu]]
| ölüm_tarihi = {{ölüm tarihi ve yaşı|1973|12|25|1884|9|24}}
| ölüm_yeri = [[Ankara]], [[Türkiye]]
| yattığı_yer = [[Anıtkabir]], [[Ankara]]
| partisi = {{bayraksimge resim|Flag of the Republican People's Party (Turkey).svg|size=22px}} [[Cumhuriyet Halk Partisi]]<br>{{Küçük|(1923-1972)}} 
| hükümeti = [[1. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|1.]], [[2. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|2.]], [[4. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|4.]], [[5. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|5.]], [[6. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|6.]], [[7. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|7.]], [[8. Türkiye Cumhuriyeti Hükûmeti|8.]], [[26. Türkiye Hükûmeti|26.]], [[27. Türkiye Hükûmeti|27.]] ve [[28. Türkiye Hükûmeti|28. Hükûmetler]]
| mesleği = [[Asker]]{{·}}[[Siyasetçi]]
| eşi = {{Evlilik |[[Mevhibe İnönü]]|1916|1973|son=ö}}
| çocukları = İzzet (1919-1921)<br/>[[Ömer İnönü]] (1924-2004)<br/>[[Erdal İnönü]] (1926-2007)<br/>[[Özden Toker]] (1930 –)
| imza = İsmet İnönü Signature.svg
| öğrenim = [[Mühendishane-i Berr-i Hümâyun]]<br>[[Mekteb-i Erkân-ı Harbiye]]
| milliyeti = [[Türkler|Türk]]
| meslek = [[Asker]]{{·}}[[Siyasetçi]]
| bağlılığı = {{bayrakülke|Osmanlı İmparatorluğu|name=Osmanlı}} (1903-1920) <br/> {{bayrakülke|Türkiye}} (1920-1927)
| alanı = {{bayraksimge resim|Flag of Turkish Land Forces Command.svg|size=22px}} [[Türk Kara Kuvvetleri]]
| hizmetyılları = 1903-1927
| rütbesi = [[Dosya:Ferîk-i evvel (1924-1933).png|50px]] [[Ferîk-i evvel]]<br>({{Küçük|1935'ten sonra [[orgeneral]].}})
| birimi = 
| kumandaettiği = {{Yatay liste|[[4. Kolordu (Osmanlı)|4. Kolordu]]|[[20. Kolordu (Osmanlı)|20. Kolordu]]|[[3. Kolordu (Osmanlı)|3. Kolordu]]|[[Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi#Batı Cephesi’nin kuruluşu|Batı Cephesi Kuzey Kesimi]]|[[Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi|Batı Cephesi]]}}
| savaşları = [[31 Mart Ayaklanması]]<br>[[Balkan Savaşları]]<br> [[I. Dünya Savaşı]]<br>{{Küçük|([[Kafkasya Cephesi]]{{·}}[[Suriye-Filistin Cephesi]])}}<br>[[Türk Kurtuluş Savaşı]]<br>{{Küçük|([[Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi|Batı Cephesi]])}}
| ödüller = {{Mecidiye Nişanı}} {{İmtiyaz Madalyası}} {{Eisernes Kreuz 2. Klasse}} [[Dosya:AUT KuK Kriegsbande BAR.svg|border|25px|link=Askerî Liyakat Madalyası (Avusturya-Macaristan)]] {{Liyakat Madalyası}} {{Eisernes Kreuz 1. Klasse}} {{Mecidiye Nişanı}} {{İmtiyaz Madalyası}} [[Dosya:PRU Roter Adlerorden BAR.svg|border|25px|link=Kızıl Kartal Nişanı]] {{Harp Madalyası}} {{Osmaniye Nişanı}} {{İstiklâl Madalyası|Kırmızı}}
| dini = [[İslam]]<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.krttv.com.tr/gundem/ismet-inonu-nun-kizi-ailesinin-bilinmeyenlerini-anlatti-h47897.html |başlık=Arşivlenmiş kopya |erişimtarihi=1 Ekim 2021 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20211001214443/https://www.krttv.com.tr/gundem/ismet-inonu-nun-kizi-ailesinin-bilinmeyenlerini-anlatti-h47897.html |arşivtarihi=1 Ekim 2021 |ölüurl=hayır }}</ref>
}}
'''Mustafa İsmet İnönü'''<ref name="albüm"/> (24 Eylül 1884, [[İzmir]] - 25 Aralık 1973, [[Ankara]]<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/ismet-inonu-kimdir-iste-milli-sef-ismet-inonunun-hayati-2150842/ | başlık = İsmet İnönü kimdir? İşte ‘Milli Şef’ İsmet İnönü’nün hayatı… | erişimtarihi = 1 Nisan 2021 | çalışma = [[Sözcü (gazete)|Sözcü]] | arşivurl = https://web.archive.org/web/20171228160944/https://www.sozcu.com.tr/2017/gundem/ismet-inonu-kimdir-iste-milli-sef-ismet-inonunun-hayati-2150842/ | arşivtarihi = 28 Aralık 2017}}</ref>), Türk asker, siyasetçi ve [[devlet adamı]]dır. [[Türkiye]]'nin [[Türkiye cumhurbaşkanları listesi|2.]] [[Türkiye cumhurbaşkanı|cumhurbaşkanı]], Cumhuriyet Dönemi'ndeki [[Türkiye başbakanları listesi|ilk]] [[Türkiye başbakanı|başbakanı]] ve [[Türk Silahlı Kuvvetleri]]nin ilk [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı|genelkurmay]] [[Türk Silahlı Kuvvetleri genelkurmay başkanları listesi|başkanı]].

1884 yılında [[İzmir]]'de doğan Mustafa İsmet, 1903 yılında [[Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn]]'dan birincilikle mezun olarak [[Osmanlı ordusu]]na katıldı. [[I. Dünya Savaşı]]'nda [[Kafkasya Cephesi|Kafkasya]] ve [[Suriye-Filistin Cephesi|Filistin]] cephelerinde savaştı. 1920 yılında Anadolu'ya geçti. Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekili (Genelkurmay Başkanı) olarak [[Birinci İnönü Muharebesi|I.]] ve [[İkinci İnönü Muharebesi|II.]] İnönü muharebelerini kazandı. Büyük Taarruz'a Batı Cephesi Komutanı sıfatıyla katıldı. [[Mudanya Mütarekesi]]'nde ve [[Lozan Antlaşması]]'nda Türk heyetine başkanlık yaptı ve antlaşmaları imzaladı. [[Türkiye'de cumhuriyetin ilanı|Cumhuriyetin ilanı]]ndan sonra Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk başbakanı oldu. 1934'te, İnönü muharebelerindeki başarılarından dolayı İnönü soyadını aldı.

Atatürk'ün ölümünden sonra 11 Kasım 1938'de cumhurbaşkanı seçildi ve 1950 yılına kadar görev yaptı. 1950-1960 yılları arasında CHP genel başkanı olarak ana muhalefet lideri oldu. Önderi olduğu partisi CHP, 27 Mayıs Darbesi'nden sonra [[1961 Türkiye genel seçimleri|1961'de yapılan seçimlerde]] birinci parti olarak çıktı. Ancak partisinin oy oranı tek başına iktidar olmaya yetmiyordu. İnönü, böylece Türkiye'nin ilk koalisyon hükûmetini [[Adalet Partisi (1961-1981)|Adalet Partisi]] ile kurdu. 1965 yılında başbakanlığı bırakan İnönü, 1972 yılına kadar ana muhalefet liderliğine devam etti. 25 Aralık 1973 tarihinde solunum yetmezliği sebebiyle hayatını kaybetti.

[[Cumhuriyet Halk Partisi 1. Olağanüstü Kurultayı|CHP Kurultayı]] tarafından kendisine "Millî Şef" unvanı verilmiştir. Birçok defa başbakanlık görevini üstlenmiştir. 1925-1937 yılları arasında 12 yıllık kesintisiz başbakanlık süresi olmakla birlikte, toplam 16 yıl 11 ay ile [[Türkiye|Türkiye Cumhuriyeti]] tarihinin en uzun süre başbakanlık yapmış kişisidir.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.sabah.com.tr/Gundem/2013/03/19/basbakan-menderesin-rekorunu-gecti | başlık = Başbakan Menderes'in rekorunu geçti | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = [[Sabah (gazete)|Sabah]] | tarih = 19 Mart 2013 | yazar =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160530011916/http://www.sabah.com.tr/gundem/2013/03/19/basbakan-menderesin-rekorunu-gecti | arşivtarihi = 30 Mayıs 2016 | ölüurl = evet }}</ref>

== İlk yılları ve Osmanlı dönemi ==
24 Eylül 1884 tarihinde [[İzmir]]'de Mehmed Reşid Efendi (1855-1920) ile Cevriye Hanım'ın (1867-1959) ikinci oğulları olarak doğmuştur. Reşit Efendi aslen [[Bitlis]]'in tanınmış ailelerinden Kürümoğulları ailesindendir. Bu ailenin bazı kaynaklarca [[Kürtler|Kürt]]<ref>{{kitap kaynağı|başlık=Turkey Unveiled: A History of Modern Turkey|son=N. Pope, H. Pope|ad=|yazarbağı=|yıl=1998|yayıncı=Overlook Press|yer=|isbn=1-58567-096-0|sayfa=254|sayfalar=|cilt=|erişimtarihi=8 Aralık 2014|url=http://books.google.com/books?id=QpNHV4jfIDAC&dq=isbn:1585670960&hl=&cd=1&source=gbs_api|alıntı=''... president of republic, including Ismet Inönü and [[Turgut Özal]], had Kurdish blood. Several cabinet miisters in 1980s and 1990s had been Kurdish...''|dil=İngilizce|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210831202453/https://books.google.com/books?id=QpNHV4jfIDAC&dq=isbn:1585670960&hl=en&cd=1&source=gbs_api|arşivtarihi=31 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.let.leidenuniv.nl/tcimo/tulp/Research/ejz16.htm | başlık = The Young Turks – Children of the Borderlands? | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = let.leidenuniv.nl | tarih = Ekim 2002 | yazar = Erik Jan Zürcher | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140725151943/http://web.archive.org/web/20080112074140/http://www.let.leidenuniv.nl/tcimo/tulp/Research/ejz16.htm | arşivtarihi = 25 Temmuz 2014 | ölüurl =  }}</ref><ref>{{kitap kaynağı |başlık='Doğu'da Aşiretler, Kürtler, Aleviler|son=Kocadağ|ad=Burhan|yazarbağı=  |yıl= |yayıncı= Can Yayınları|yer= |isbn=975-7812-70-6 |sayfa=209|sayfalar=| cilt =  |erişimtarihi=8 Aralık 2014 |url= | alıntı = |basım= 2.}}</ref> olduğu iddia edilirken şecere çalışmalarını yürüten Emekli Albay M. Atilla Kürümoğlu, yaptığı açıklamada [[Türkiye|Türk]] olduğunu<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.aksav.com/yazi/kurumlerin-soy-agaci | başlık = Emekli Albay M. Atilla Kürümoğlu yaptığı konuşması | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı =  | tarih =  | yazar =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20140729143356/http://www.aksav.com/yazi/kurumlerin-soy-agaci/ | arşivtarihi = 29 Temmuz 2014 | ölüurl = evet }}</ref> belirtmiştir. Reşid'in babası Abdülfettah Efendi, işi sebebi ile [[Malatya]]'ya yerleşmiştir. Annesi Cevriye ise aslen [[Razgrad]]lı ([[Bulgaristan]]) olup babası Razgrad ulemasından Müderris Hasan Efendi 1870'li yıllarda [[İstanbul]]'a göç etmiştir. Cevriye ile Reşid 1880'de İstanbul'da evlenmişlerdir. İlk çocukları Ahmet Mithat (1882-1960) ve ikincisi İsmet'in dışında Hasan Rıza (ö. 1972) ve Hayri Temelli (ö. 1937) adlı iki oğulları ve Seniha Okatan (ö. 1964) adlı bir kız çocukları olmuştur.<ref>{{kitap kaynağı |başlık=İsmet İnönü - Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği|son=Turan|ad=Şerafettin |yazarbağı=  |yıl= 2003 |yayıncı= Bilgi Yayınevi|yer= |isbn= 9789752200364 |sayfa=1 |url= | alıntı = |basım=}}</ref>

== Öğrenim hayatı ==
İlk ve orta öğrenimini [[Sivas]]'ta tamamladı. 1895 yılında Sivas Mülkiye İdadisi'ne kayıt yaptırdı ancak daha sonra Sivas Askerî Rüşdiyesi'ne geçti ve 1896'da mezun oldu. Sonra, 1897 yılında İstanbul'daki Mühendishane İdadisi'ne gitti. 14 Şubat 1901'de [[Mühendishane-i Berr-i Hümâyun]]'a (topçu okulu) girip 1 Eylül 1903 tarihinde topçu teğmeni olarak mezun oldu. 26 Eylül 1906 tarihinde [[Erkân-ı Harbiye Mektebi]]'ni birincilikle bitirerek kurmay yüzbaşı rütbesiyle Edirne'deki 2. Ordu'nun 8. Topçu Alayı'nda 3. Batarya Bölük komutanı olarak kurmay stajını yaptı.<ref name="GenKur186">{{kitap kaynağı |başlık=Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademlerdeki Komutanların Biyografileri|son=|ad= |yazarbağı=  |yıl= 1972|yayıncı= T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları|yer= Ankara|isbn= |sayfa=186|sayfalar=| cilt =  |erişimtarihi=8 Aralık 2014 |url= | alıntı = |basım=}}</ref>

== Askerî hayatı ==
=== Orduda ilk yılları ===
1908 yılında 2. Süvari Fırkası'nın kurmayı oldu ve [[31 Mart İsyanı]]'nda [[Hareket Ordusu]] karargâhında görev aldı. 1910'da 4. Kolordu kurmaylığına getirildi ve 1911'de Yemen Kuvayi Mürettebe Komutanlığı kurmayı oldu. 26 Nisan 1912 tarihinde binbaşı rütbesine terfi etti ve Yemen Kuva-yi Umumîye Komutanlığı Kurmay Başkanlığı görevine atandı.

1912-1913 yılları arasında Harbiye Nezareti'nde Başkomutanlık Karargâhı 1. Şubede bulundu ve [[İkinci Balkan Savaşı]]'nda [[Çatalca]] Ordusu Sağ Cenah Komutanlığı kurmaylığına getirildi. Savaştan sonra [[İstanbul Antlaşması (1913)|İstanbul Antlaşması]]'nın bağıtlanmasında Bulgarlar ile müzakere eden heyete askerî danışman olarak katıldı.

1914 yılında Harbiye Nazırlığı ve Erkân-ı Harbiye-i Umumiye Reisliği'ne atanan [[Enver Paşa]]'nın başlattığı ordunun yenileştirilmesi hareketinde etkin rol oynadı.

<gallery>
Staff of the Ottoman Action Army.jpg|İsmet Bey Hareket Ordusu'nun kumanda heyetinden bir grubun arasında, arkada soldan ikinci sırada (1909)
Ismet and Kiazim Zeyrek.jpg|İsmet Bey ve [[Kâzım Karabekir|Kâzım Zeyrek]] (Karabekir), 1910
Binbashi Ismet Bey.jpg|Binbaşı İsmet Bey Yemen'den döndükten sonra, 1913
</gallery>

== I. Dünya Savaşı ==
{{Ayrıca bakınız|I. Dünya Savaşı}}
29 Kasım 1914 tarihinde kaymakam (yarbay) rütbesine terfi etti ve 2 Aralık 1914 tarihinde Genel Karargâh 1. Şube Müdürü olarak atandı. 9 Ekim 1915 tarihinde [[2. Ordu (Osmanlı)|2. Ordu]] Kurmay Başkanlığına getirildi ve 14 Aralık 1915 tarihinde [[miralay]] (albay) rütbesine terfi etti.<ref name=vakifonce>{{web kaynağı|url=http://www.ismetinonu.org.tr/index.php/gelecegi-hazirlama-kurtulus-savasi-oncesi|başlık=Kurtuluş Savaşı Öncesi|yayımcı=İnönü Vakfı|erişimtarihi=2 Mayıs 2017|arşivurl=https://web.archive.org/web/20161108095346/http://www.ismetinonu.org.tr/index.php/gelecegi-hazirlama-kurtulus-savasi-oncesi|arşivtarihi=8 Kasım 2016|ölüurl=evet}}</ref>

[[I. Dünya Savaşı]] sırasında [[Kafkas Cephesi]]'nde Kolordu Komutanı olarak, [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]] ile birlikte çalıştı. Bu sırada Mustafa Kemal bu ordunun [[16. Kolordu (Osmanlı)|16. Kolordu]] Komutanlığı'na atandı. 1916 yılının yaz aylarında bir süre çarpışmaları yönetti. [[2. Ordu (Osmanlı)|2. Ordu]] Komutan Vekili Mustafa Kemal Paşa'nın önerisiyle, 12 Ocak 1917 tarihinde [[4. Kolordu (Osmanlı)|4. Kolordu]] Komutanlığı'na atandı.

Bir süre sonra İstanbul'a geri çağrıldı ve [[Halep]]'te [[7. Ordu (Osmanlı)|7. Ordu]]'nun oluşturulmasında görev aldı. 1 Mayıs 1917 tarihinde [[Sina ve Filistin Cephesi|Filistin Cephesi]]'nde [[20. Kolordu (Osmanlı)|20. Kolordu]] Komutanlığı'na, 20 Haziran'da [[3. Kolordu (Osmanlı)|3. Kolordu]] Komutanlığı'na atandı. Bu sırada 7. Ordu'nun komutanlığını üstlenen Mustafa Kemal Paşa ile yeniden yakın ilişki içinde oldu. Ancak [[Megiddo Muharebesi (1918)|Megiddo Muharebesi]] sırasında yaralanınca İstanbul'a gönderildi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.ismetinonu.org.tr/ataturk-ve-inonu/ | başlık = Ast-Üst Komutanlar | yayımcı = İnönü Vakfı | erişimtarihi = 3 Şubat 2023 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181112163241/https://www.ismetinonu.org.tr/ataturk-ve-inonu/ | arşivtarihi = 12 Kasım 2018}}</ref>

=== Kurtuluş Savaşı ===
{{Ayrıca bakınız|Türk Kurtuluş Savaşı}}
[[Mondros Mütarekesi]]'nin imzalanmasından az önce [[Sina ve Filistin Cephesi]]'ndeki [[Yıldırım Orduları Grubu]]'nun General [[Edmund Allenby]] karşısında uğradığı [[Megiddo Savaşı (1918)|Nablus Bozgunu]] sırasında yaralanarak [[İstanbul]]'a döndü. 24 Ekim 1918 tarihinde [[Harbiye Nezareti]] Müsteşarlığı'na atandı. 29 Aralık 1919 tarihinde [[Paris Barış Konferansı]]'na hazırlık için kurulan komisyonda askeri müşavir oldu. 4 Ağustos 1919 tarihinde yalnızca sekiz gün için Askeri Şûra Muamelat-ı Umumiye Müdürlüğü'ne, bir ara da jandarma ve polis örgütünün iyileştirilmesi için kurulan komisyona üye olarak atandı. Bütün bunlar genellikle birkaç günlük görevlerdi.

İlk kez 8 Ocak 1920 tarihinde Ankara'ya gitti ve kısa bir süre Mustafa Kemal Paşa ile çalıştı. Yeni kurulan [[Ali Rıza Paşa (sadrazam)|Ali Rıza Paşa]] hükûmetinde harbiye nazırı olan [[Fevzi Çakmak|Fevzi Paşa]]'nın çağrısı üzerine şubat sonlarında İstanbul'a gitti. 9 Nisan 1920 tarihinde Mustafa Kemal Paşa'nın çağrısı üzerine tekrar [[Ankara]]'ya döndü ve İstanbul ile bütün resmî bağlarını kopardı.

23 Nisan 1920 tarihinde açılan [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]]ne Edirne milletvekili olarak katıldı. 6 Haziran 1920 tarihinde İstanbul'daki [[Divan-ı Harp]] tarafından gıyabında idam cezasına çarptırıldı.

<gallery>
İsmet Paşa Mustafa Kemal Paşa ile konuşurken (1920).jpg|Ankara'da Mustafa Kemal Paşa ile konuşurken, 1920
İsmet Pasa.jpg|Erkân-ı Harbiye Reisi ve Garp Cephesi Komutanı Mirliva İsmet Paşa
İsmet Paşa ve Asım Bey (6 Şubat 1922).jpg|Batı Cephesi komutanı İsmet Paşa ve kurmay başkanı [[Asım Gündüz|Asım Bey]], 6 Şubat 1922
Atatürk ve İnönü.jpg|Mustafa Kemal Paşa ile çalışırken
</gallery>

3 Mayıs 1920 tarihinde [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanlığı|Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekilliği]]ne (Genelkurmay Başkanlığı) getirildi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.tsk.tr/Sayfalar?viewName=GenelkurmayBaskanlari | başlık = TSK Genelkurkay Başkanları | erişimtarihi = 30 Mayıs 2020 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20180612124024/https://www.tsk.tr/Sayfalar?viewName=GenelkurmayBaskanlari | arşivtarihi = 12 Haziran 2018 | ölüurl = evet }}</ref> 10 Kasım 1920 tarihinde milletvekilliği ve vekillik görevi saklı kalmak üzere Garp Cephesi (Batı cephesi) Kuzey Kesimi Komutanlığı'na atandı. [[Çerkez Ethem]] ayaklanmasının ve iç isyanların bastırılmasında etkin rol oynadı. [[Batı Cephesi (Kurtuluş Savaşı)|Batı Cephesi]] Kuzey Kısım Komutanı olarak, Ocak 1921 tarihinde [[Birinci İnönü Muharebesi]]'ni kazanarak Yunan ilerlemesini durdurunca 5 senedir bulunduğu miralay rütbesinden [[mirliva]] ([[tümgeneral]]) rütbesine terfi etti ve paşa oldu. 9 Kasım 1920'de İsmet Paşa cephede olduğu ve [[Ankara]]'da sürekli bulunamadığı için İcra Vekilleri Heyeti Reisi ve Müdafaa-i Milliye Vekili Ferîk [[Fevzi Çakmak|Fevzi Paşa]], Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekilliği görevine vekâleten atandı. İsmet Paşa, 4 Mayıs 1921 tarihinde Erkân-ı Harbiye-i Umûmiye Vekilliği görevine ek olarak Batı Cephesi Komutanlığına atandı.<ref>{{Kitap kaynağı|url=https://www.msb.gov.tr/Content/Upload/Docs/askeritariharsiv/13_turk_istiklal_harbi_komutan_biyografileri.pdf|başlık=Türk İstiklâl Harbine Katılan Tümen ve Daha Üst Kademelerdeki Komutanların Biyografileri|tarih=1989|sayfa=29|çalışma=T.C. Genelkurmay Harp Tarihi Başkanlığı Yayınları Genelkurmay Başkanlığı Basımevi|erişimtarihi=27 Ocak 2022|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210812123915/https://www.msb.gov.tr/Content/Upload/Docs/askeritariharsiv/13_turk_istiklal_harbi_komutan_biyografileri.pdf|arşivtarihi=12 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}</ref>

Daha sonra [[Sakarya Meydan Muharebesi]] sırasında TBMM tarafından Meclis Başkanı Mustafa Kemal Paşa'nın Başkomutanlığa getirilmesi üzerine onun maiyetinde [[mirliva]] rütbesi ile Batı Cephesi Komutanlığı görevinde bulundu. [[Büyük Taarruz]]'dan sonra başarılarından dolayı [[ferîk]] ([[korgeneral]]) rütbesine terfi etti. İzmir'in geri alınmasından sonra [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal Paşa]] tarafından ateşkes görüşmelerinde bulunmak üzere görevlendirilerek [[Mudanya]]'ya gönderildi.

== Siyasal hayatı ==
=== Cumhuriyet öncesi ===
[[Türk Kurtuluş Savaşı|Millî Mücadele]]'nin sonunu belirleyen 3 Ekim - 11 Ekim 1922 tarihleri arasında gerçekleşen [[Mudanya Mütarekesi]] görüşmelerinde Türk tarafını temsil etti. 26 Ekim 1922 tarihinde [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] tarafından Hariciye Vekili (Dışişleri Bakanı) seçildi. [[Lozan görüşmeleri]]nde murahhas heyetin başkanlığını yaptı; yeni devletin bağımsızlığını ve egemenliğini onaylayan, [[Sevr Antlaşması]]'nı ve [[Mondros Mütarekesi]]'ni geçersiz kılan [[Lozan Antlaşması]]'nı imzaladı.

[[Fethi Okyar|Fethi Bey]]'in kurduğu [[V. İcra Vekilleri Heyeti]]'nde Hariciye Vekili olarak görev yaptı. 23 Ağustos 1923 tarihinde Lozan Antlaşması'nın [[Türkiye Büyük Millet Meclisi|TBMM]] tarafından kabul edilmesi, siyasal-diplomatik başarılarının en önemlisi oldu.

=== Cumhuriyet ve başbakanlık yılları ===
29 Ekim 1923 tarihinde cumhuriyetin ilanı ile sonuçlanan süreçte, [[Mustafa Kemal Atatürk|Mustafa Kemal]] ile yakın siyasal iş birliği içindeydi. 30 Ekim 1923 tarihinde [[1. Türkiye Hükûmeti|Türkiye Cumhuriyeti'nin ilk hükûmetini]] kurdu ve aynı zamanda Halk Fırkası (sonradan [[Cumhuriyet Halk Partisi]] veya CHP) genel başkan vekilliğini üstlendi.

İlk başbakanlık döneminde Cumhuriyetin ilk devrimleri yapılmaya başlandı. Öğretimin birleştirilmesi, halifeliğin kaldırılması ve Diyanet İşleri Başkanlığının kurulması (3 Mart 1924) bu dönemde gerçekleşti. İki dönem başbakanlık yaptıktan sonra, muhalefet partisi olarak kurulan [[Terakkiperver Cumhuriyet Fırkası]]'nın Çankaya'ya olan aşırı muhalefetini hükûmet üzerinden yürütmesi üzerine Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal'in isteğiyle 8 Kasım 1924 tarihinde başbakanlıktan istifa etti. 21 Kasım 1924 tarihinde yeni hükûmeti [[Fethi Okyar|Fethi Bey]] kurdu. Fethi Bey'in doğudaki [[Şeyh Said İsyanı]]'na müdahalede geç kalması ve istifa etmesi üzerine, 3 Mart 1925 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal tarafından yeniden hükûmeti kurmakla görevlendirildi. Ayaklanmanın bastırılmasında Başbakan olarak önemli rol oynadı. 6 Mart 1925 tarihinde [[Takrir-i Sükun Kanunu]]'nu yürürlüğe sokarak [[İstiklâl Mahkemeleri]]'nin tekrar kurulmasını gerçekleştirdi. Bu kanuna dayanarak tüm muhalefet partilerini ve muhalif gazeteleri kapattırdı. 1926 yılında [[ferîk-i evvel]] ([[orgeneral]]) rütbesine terfi etti. 1927 yılında kendi isteğiyle askerlikten emekli oldu. Bu tarihten sonra, yeni devletin oluşumunda Mustafa Kemal ile birlikte en önemli siyasal kişilik olarak belirdi.
[[Dosya:1928 07 12 Serveti Funun Ismet Inonu.jpg|küçükresim|upright=1.18|12 Temmuz 1928 tarihli Servet-i Fünun dergisinde Başbakan İsmet İnönü(''Türklerin siyasi ve iktisadi istiklalini temin eden "Lozan" sulhunun beşinci yıldönümü önümüzdeki haftadır. Bu sulh muahedesini zaferli bir surette başaran ve şimdi İstanbul'da aziz misafirimiz olan Başvekil İsmet Paşa Hazretleri'')]]
1932'de Sovyetler Birliği ile diplomatik yakınlaşma amacıyla [[Moskova]]'ya gitmiştir. 25 Nisan - 10 Mayıs 1932 tarihleri arasında birtakım görüşmeler yapmıştır. İnönü Moskova'ya gitme amacını şu şekilde izah etmektedir;<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.dunyabulteni.net/tarihten-olaylar/ismet-inonu-moskovaya-nicin-israrla-davet-edilmisti-h248039.html | başlık = İsmet İnönü Moskova'ya niçin ısrarla davet edilmişti ? | erişimtarihi = 10 Ocak 2023 | arşivtarihi = 10 Ocak 2023 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20230110130314/https://www.dunyabulteni.net/tarihten-olaylar/ismet-inonu-moskovaya-nicin-israrla-davet-edilmisti-h248039.html | tarih =  | ölüurl = hayır | website = dunyabulteni.net}}</ref>

{{quote|Rusya’dan komünist değil, fakat daha şuurlu olarak geliyorum. Türkiye’nin iktisat ve inşa planını yapmak, inkılap fırkasını komünist ve faşist, yani eski nizamdan yeni nizama geçen memleketlerin fırkalarından örnek alarak kurmak, bürokrasi yerine ihtilalci metodlar almak, hiç durmaksızın büyük yığının terbiyene geçmek.|İsmet İnönü, 1932}}

1934 yılında [[Soyadı Kanunu]]'nun yürürlüğe girmesinden sonra Mustafa Kemal Atatürk tarafından İnönü soyadı verildi.<ref>{{haber kaynağı|başlık=İsmet İnönü: Atatürk saygın başbakanımıza bu soyadını verdi|erişimtarihi=3 Ağustos 2013|gazete=Hâkimiyet-i Milliye|tarih=26 Kasım 1934|sayfa=1}}</ref> 1924 yılından 1937 yılına kadar başbakanlık görevini aralıksız sürdürdü. Bu dönemde ülkedeki bütün önemli siyasal gelişmelerde; devrimlerin duyurulmasında ve uygulanmasında, iktisat politikasında [[Devletçilik]] ilkesinin kabulünde ve uygulanmasında, yeni devletin kurulmasında çok önemli rolü oldu.

<gallery>
Ismet's visit to Moscow.jpg|İsmet Paşa [[Sovyetler Birliği]] ziyaretinde, 1932
Benito Mussolini and İsmet İnönü (1932).jpg|İsmet Paşa İtalya'yı ziyaretinde [[Benito Mussolini]] ile, 1932
Inonu Bayar Factory.jpg|[[Celâl Bayar]] ile Bakırköy Bez Fabrikası'nda, 1934
Inonu Cakmak Ataturk 29 10 1936.jpg|Başbakan İnönü, Genelkurmay Başkanı Mareşal [[Fevzi Çakmak|Çakmak]] ve Cumhurbaşkanı [[Mustafa Kemal Atatürk|Atatürk]], Cumhuriyet Bayramı törenlerinde (TBMM, Ankara, 29 Ekim 1936)
Nazilli Cotton Factory.jpg|Cumhurbaşkanı Atatürk ile Nazilli Basma Fabrikası'nın açılışında (9 Ekim 1937)
</gallery>

1936 yılında [[faşizm]]i incelemek üzere [[İtalya Krallığı|İtalya]]'ya gönderilen [[Cumhuriyet Halk Partisi|CHP]] Genel Sekreteri (Katib-i Umumi) [[Recep Peker]]'in dönüşünde yazdığı TBMM üzerinde bir "Faşist Konsey" kurulmasını öngören raporu onaylayıp imzalaması üzerine<ref>{{haber kaynağı|başlık=Kemalizm'in doğum hikayesi|erişimtarihi=3 Ağustos 2013|url=http://www.taraf.com.tr/ayse-hur/makale-kemalizm-in-dogum-hikayesi.htm|gazete=[[Taraf (gazete)|Taraf]]|tarih=|yazar=[[Ayşe Hür]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20101116124937/http://taraf.com.tr/ayse-hur/makale-kemalizm-in-dogum-hikayesi.htm|arşivtarihi=16 Kasım 2010|ölüurl=evet}}</ref> Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk "Başvekil hazretleri anlaşılan yorgunluktan, önüne gelen raporları okumadan imzalıyor!" dedi ve kararı reddetti.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Theaterführer|erişimtarihi=3 Ağustos 2013|url=https://www.sabah.com.tr/yazarlar/ardic/2010/11/14/theaterfuhrer|gazete=[[Sabah (gazete)|Sabah]]|tarih=14 Kasım 2010|yazar=[[Engin Ardıç]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20131215062716/http://www.sabah.com.tr/Yazarlar/ardic/2010/11/14/theaterfuhrer|arşivtarihi=15 Aralık 2013|ölüurl=hayır}}</ref> [[Dersim İsyanı]]'nın bastırılması sırasında da düşünce ayrılıkları çıkınca Eylül 1937 tarihinde Cumhurbaşkanı Mustafa Kemal Atatürk tarafından başbakanlık ve CHP Genel Başkan Vekilliği görevlerinden alındı ve yerine [[Celâl Bayar]] atandı. Bu dönemde TBMM'de yalnızca Malatya milletvekili olarak görev yaptı.

== Cumhurbaşkanlığı (1938-1950) ==
[[Dosya:1939 07 02 Cumhuriyet.jpg|küçükresim|upright=1.13|2 Temmuz 1939 tarihli Cumhuriyet gazetesinde İsmet İnönü ve ailesi.]]
10 Kasım 1938 tarihinde [[Mustafa Kemal Atatürk]]'ün ölümü üzerine, 11 Kasım 1938 tarihinde olağanüstü toplanan TBMM tarafından oy birliğiyle cumhurbaşkanlığına seçildi. 26 Aralık 1938 tarihinde toplanan CHP I. Olağanüstü Kurultayı'nda partinin "değişmez genel başkanı" seçildi ve kendine "Millî Şef" unvanı verildi.

30 Aralık 1925 tarihli 701 sayılı yasa ve 16 Mart 1926 tarihli 3322 sayılı kararname ile 50, 100, 500 ve 1.000 liralık banknotların ön yüzlerinde cumhurbaşkanının resminin bulunması kararı alınmıştı. Buna dayanarak, para ve pulların üzerindeki Atatürk resimleri kaldırılıp yerine İsmet İnönü'nün portreleri kullanıldı.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E3/82t.htm | başlık = Banknotlar | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı = tcmb.gov.tr | tarih =  | yazar =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20120622091110/http://www.tcmb.gov.tr/yeni/banknote/E3/82t.htm | arşivtarihi = 22 Haziran 2012 | ölüurl = evet }}</ref>

Cumhurbaşkanı seçilmesinden hemen sonra başlayan [[II. Dünya Savaşı]] döneminde, ülkeyi savaştan uzak tutmaya çalıştı. Savaş yıllarındaki ekonomik ve toplumsal sıkıntılar ise dönemin unutulmayan mirası olarak kaldı. [[Varlık Vergisi (Türkiye)|Varlık Vergisi]] uygulaması hayata geçirildi. Yine bu dönemde [[Hasan Âli Yücel]]'in öncülüğündeki [[Köy Enstitüleri]] kuruldu.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.tekadamdevrimi.com/tekadamdevrimi/tad_koyenst/tad_koyenst.htm | başlık = Tek adamlar Devri | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı =  | tarih =  | yazar =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20100412152654/http://www.tekadamdevrimi.com/tekadamdevrimi/tad_koyenst/tad_koyenst.htm | arşivtarihi = 12 Nisan 2010 | ölüurl =evet}}</ref><ref>{{Web kaynağı | url = http://www.yenikusakizmir.com/galeri.html | başlık = İzmir | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı =  | tarih =  | yazar =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20091124014706/http://www.yenikusakizmir.com/galeri.html | arşivtarihi = 24 Kasım 2009 | ölüurl = evet }}</ref> Bu enstitüler yıllar sonra kapatılana kadar 20.000 öğrenci köy öğretmeni olarak eğitildi. Ayrıca cumhurbaşkanlığı döneminde müziğe özel yeteneği olan küçük yaştaki çocukların bu konuda iyi bir eğitim almasını sağlamak için çıkardığı [[Harika Çocuklar Yasası]] ile [[İdil Biret]] ve [[Suna Kan]] gibi sanatçıların yetişmesinde önemli rolü olmuştur.<ref>{{haber kaynağı|başlık=Klasik Batı Müziği'ne tutkulu devlet adamı|erişimtarihi=8 Aralık 2014|url=http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=7941839&yazarid=218|gazete=[[Hürriyet (gazete)|Hürriyet]]|tarih=30 Aralık 2007|yazar=[[Soner Yalçın]]|arşivurl=https://web.archive.org/web/20141208171225/http://hurarsiv.hurriyet.com.tr/goster/haber.aspx?id=7941839&yazarid=218|arşivtarihi=8 Aralık 2014|ölüurl=hayır}}</ref>
[[Dosya:1933 07 24 Ikdam Ismet Pasa.jpg|küçükresim|upright=1.15|24 Temmuz 1933 tarihli ''İkdam'' gazetesinde yayınlanan "İsmet Paşa, Lozan'da" temalı fotoğraf.]]
II. Dünya Savaşı'nın hemen ardından, gerek uluslararası siyasetteki gelişmeler, gerekse ülke içindeki yeni oluşumlar rejimin genel niteliğinde önemli değişiklikleri gündeme getirdi. Savaşın galiplerinden olan [[Sovyetler Birliği]]'nin lideri [[Josef Stalin]]'in Türkiye'den [[Kars]], [[Ardahan]], [[Artvin]] ve [[Sarıkamış]]'ı istemesi,<ref>{{Haber kaynağı|url=https://www.cnnturk.com/amp/2007/dunya/12/01/stalinin.turkiyeden.toprak.talebi.belgelendi/408405.0/index.html&ved=2ahUKEwiUsueEncfpAhVGXBoKHSJ3DPUQFjABegQIBRAB&usg=AOvVaw1DLjBxVaNP93n33Jf_VX30&ampcf=1&cshid=1590142364922|başlık=Toprak Talebi|erişimtarihi=|tarih=|çalışma=|yayıncı=|ad=|soyadı=|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210831202515/https://www.cnnturk.com/amp/2007/dunya/12/01/stalinin.turkiyeden.toprak.talebi.belgelendi/408405.0/index.html%26ved%3D2ahUKEwiUsueEncfpAhVGXBoKHSJ3DPUQFjABegQIBRAB%26usg%3DAOvVaw1DLjBxVaNP93n33Jf_VX30%26ampcf%3D1%26cshid%3D1590142364922|arşivtarihi=31 Ağustos 2021|ölüurl=hayır}}</ref> Türkiye'yi, savaşın diğer galipleri [[Amerika Birleşik Devletleri|ABD]] ve [[Birleşik Krallık]] ile daha yakın ilişkilere mecbur etti. Askeri ve ekonomik destek vermeye hazır olduğunu belirten ABD, [[Truman Doktrini]] ile öngördüğü yardımın karşılığında [[Türkiye]]'de serbest seçimlere dayanan [[demokrasi]] düzeninin yerleştirilmesini istedi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://islamansiklopedisi.org.tr/turkiye | başlık = TÜRKİYE Topraklarının bir kesimi Avrupa’da, bir kesimi Asya’da bulunan Ortadoğu ve Akdeniz ülkesi. | erişimtarihi =  | tarih =  | çalışma =  | yayıncı =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20200216083109/https://islamansiklopedisi.org.tr/turkiye | arşivtarihi = 16 Şubat 2020 | ölüurl = evet }}</ref><ref>Levent KALYON.(2010).''Truman Doktrini Üzerine Bir Analiz''.Güvenlik Stratejileri Dergisi</ref>

1945 yılında kurulan Millî Kalkınma Partisi'nden sonra 1946 yılında kurulan [[Demokrat Parti (1946)|Demokrat Parti]] (DP) ile çetin bir seçim yarışına girdi. 1946 yılında yapılan ilk çok partili seçimde "açık oy, gizli tasnif" metodu kullanıldı ve CHP bu seçimlerde iktidarını devam ettirdi. Ancak seçimlerde kullanılan sistem yüzünden seçimlerin bir şekilde şaibeli olduğu iddia edilmektedir.{{Kaynak belirt}} İnönü'nün cumhurbaşkanlığında CHP'nin tek başına iktidarda bulunduğu 1938-1950 döneminde Türkiye ekonomisi ortalama yıllık %1.8 oranında büyüdü. Bununla birlikte Türkiye'nin [[GSMH]]'si dünya toplamının binde 6.52'sinden binde 6.43'üne düştü.<ref>{{Web kaynağı | url = http://www.ggdc.net/Maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls | başlık = Türkiye'nin GSMH'si | erişimtarihi = 8 Aralık 2014 | yayımcı =  | tarih =  | yazar =  | arşivurl = https://web.archive.org/web/20160310152650/http://www.ggdc.net/maddison/Historical_Statistics/horizontal-file_03-2007.xls | arşivtarihi = 10 Mart 2016 | ölüurl = evet }}</ref>[[Dosya:Roosevelt Inonu Churchill.jpg|küçükresim|upright=1.14|[[Franklin D. Roosevelt|Roosevelt]], İnönü ve [[Winston Churchill|Churchill]] [[İkinci Kahire Konferansı]]'nda 4-6 Aralık 1943]]

== Ana muhalefet partisi liderliği (1950-1960) ==
İlk defa gizli oy açık sayım ile gerçekleşen 14 Mayıs [[1950 Türkiye genel seçimleri|1950 genel seçimleri]]nde CHP %40, DP ise %52 oy aldı. DP 416 Milletvekili çıkarırken CHP ise 69 Milletvekili çıkarmıştır. Bunun üzerine CHP iktidarı sorunsuz bir şekilde DP'ye bırakırken, İsmet İnönü de TBMM'de yapılan Cumhurbaşkanlığı seçimlerinde Demokrat Parti Genel Başkanı [[Celâl Bayar]] 1. turda 387 oyla cumhurbaşkanlığına seçilmesi sonucu Cumhurbaşkanlığından ayrıldı ve ana muhalefet partisi genel başkanı olarak siyasal yaşamını sürdürdü. On yıllık muhalefet döneminde, [[1954 Türkiye genel seçimleri|1954 seçimleri]]nde oy oranının ve kazanılan Milletvekili sayısının düşmesine karşın partisinin başında kaldı ve iktidarın siyasal baskılarına rağmen, CHP'nin yeniden güçlenmesine katkıda bulundu.

=== 1957 Seçimleri ===
1958 yılında gerçekleşmesi gereken seçimler Demokrat Parti'nin isteğiyle bir yıl öne, 27 Ekim 1957'ye alındı. Seçim kampanyası sırasında muhalefet partileri [[Cumhuriyet Halk Partisi]], [[Hürriyet Partisi]] ve [[Cumhuriyetçi Millet Partisi]] seçim ittifakı için görüşmelere başlamıştı. Fakat planlanan ittifak Bölükbaşı'nın hapse girmesi ve seçim kanununda yapılan değişiklikle siyasi partilerin ittifak kurmasını yasaklanması nedeniyle gerçekleşmedi. Oy verme işlemi sürerken devlet radyosundan DP'nin kazandığı ilan edilirken sandık hilesi iddiaları günlerce bitmedi. Birçok yerde oyların tekrar sayılmasıyla tamamlanan seçim sonunda, bir önceki seçimlere göre oy oranı %10 gerileyen Demokrat Parti 424 sandalye kazanarak yeniden iktidar oldu. Cumhuriyet Halk Partisi ise 178 sandalye kazandı.

=== 27 Mayıs Darbesi ===
''Ana madde:&nbsp;[[27 Mayıs Darbesi]]''

1960'lara gelindiğinde CHP ile DP arasındaki tartışmalar daha da arttı. Ayrıca İnönü başta olmak üzere CHP'nin ileri gelen üyelerine saldırılar düzenlendi. CHP'yi destekleyen gazeteler art arda kapatıldı, muhalif gazeteciler tutuklandı. Bunun üzerine Nisan 1960 tarihinde DP, basını soruşturmak amacıyla [[Tahkikat Komisyonu]] kurulmasını öneren kanun teklif etti. Bu kanunda komisyona gazete kapatma ve gazeteci tutuklama yetkisi tanınması öneriliyordu, bu yüzden CHP'li vekiller sert bir biçimde bu yasaya karşı çıktı. Görüşmeler süresince CHP'li vekillere bazı kısıtlamalar getirildi. İnönü'nün kendisine ise 12 oturuma katılım yasağı verildi. İnönü de DP'nin bu tavrı karşısında meclisteki tarihi konuşmasını yapmıştır: (27 Mayıs 1960 tarihinde sonra "sizi ben bile kurtaramam" olarak atıf yapılan ama eksik aktarılmasından ve eklenen 'bile' vurgusundan dolayı bağlamından farklı algılanan sözü bu oturumda söylendi.)

{{Alıntı|Şimdi iktidarda bulunanların, iktidarı ellerinde bulunduranların milletleri ihtilâle nasıl zorladıkları insan hakları beyannamesine girmiştir. Eğer bir idare insan haklarını tanımaz, baskı rejimi kurarsa o memlekette ayaklanma olur. Buna mahal vermemek için idarelerin demokratik yolda olması, insan haklarının yürürlükte olması şarttır. Bu fikir Beyannamenin ruhunu teşkil ediyor. Şimdi mevzu bahis olan mesele bu. Demokratik rejim, insan hakları yürütülüyor mu, yürütülmüyor mu? Bu bir. Eğer insan hakları yürütülmez, vatandaş hakları zorlanırsa, baskı rejimi kurulursa ihtilâl behemehal olur. Beni dinleyin... Biz böyle bir ihtilâl içinde bulunmayız, bulunamayız. Böyle bir ihtilâl dışımızda, bizimle münasebeti olmayanlar tarafından yapılacaktır. Biz demokratik rejim dedik, demokratik rejim kurulmuştur. Bu demokratik rejim istikametinden ayrılıp baskı rejimi haline götürmek tehlikeli bir şeydir. Bu yolda devam ederseniz, ben de sizi kurtaramam.| İsmet İnönü<ref>{{Web kaynağı |url=https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/zuhtu_arslan/zuhtu_arslan_cilt1.pdf |başlık=Türk Parlamento Tarihi, XI. Dönem (1957-1960), Yasama Faaliyetleri, Prof. Dr. &#91;&#91;Zühtü Arslan&#93;&#93;, TBMM Kültür, Sanat ve Yayın Kurulu Yayınları No:156, cilt 1, s.367. |erişimtarihi=10 Eylül 2015 |arşivurl=https://web.archive.org/web/20150923091346/https://www.tbmm.gov.tr/yayinlar/zuhtu_arslan/zuhtu_arslan_cilt1.pdf |arşivtarihi=23 Eylül 2015 |ölüurl=hayır }}</ref>}}
İnönü, 27 Mayıs sabahı, Ankara'da [[Pembe Köşk (İsmet İnönü Evi)|Pembe köşk]]'te “İhtilal oldu” haberiyle uyandırıldı. 28 Mayıs sabahı Orgeneral Cemal Gürsel, telefonla İnönü'yü aradı Aralarında şu diyalog geçti:

: '''''Cemal Gürsel''': Sayın Paşam.''
: '''''İsmet İnönü''': Buyurun Paşa hazretleri.''
: '''''Cemal Gürsel''': Size karşı kusurluyuz Paşam. Hareketimizi size önceden haber vermedik. Fakat haber verseydik, bizi bundan caydırmak isteyeceğinizi biliyorduk. Yapacak başka bir şeyimiz kalmamıştı. Bizi affetmenizi rica ediyoruz. Emirleriniz bizim için daima peygamber buyruğudur Sayın Paşam.''
: '''''İsmet İnönü''': Millet ve memleket için hayırlı bir iş yaptınız. Büyük bir iş yaptınız. Asıl ben, muvaffakiyetiniz için sizin emrinizdeyim Paşa hazretleri.''<ref>Şevket Süreyya Aydemir. ''İkinci Adam'', 3. cilt, s. 458.</ref>
14 Ekim 1960'ta başlayan “[[Yassıada Yargılamaları]]” 15 Eylül 1961'de sona erdi. 15 Eylül'de Yassıada'da Yüksek Adalet Divanı idam kararlarını verdi. Komitede&nbsp;karar 9'a karşı 13 oy ile, oy birliği ile verilen idam cezalarının infazı lehine çıktı. 16 Eylül sabahı Polatkan ve Zorlu idam edildiler. Adnan Menderes'in eşi Berrin Menderes ve oğlu [[Aydın Menderes|Aydın]], CHP lideri İnönü'nün kapısını çalarak yardım istediler. İnönü, idamların engellenmesi için üç kere başbakanlık binasına gitmişti fakat sonuç alamamıştı. İnönü, Berrin Menderes'e “''Çıldırmış vaziyetteler. Söz dinlemiyorlar. Her şeyi yapmaya çalıştım''” dedi.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.star.com.tr/acik-gorus/inonu-idamlari-engellemek-icin-gercekten-cabaladi-mi-haber-1543963/|başlık=İnönü idamları engellemek için gerçekten çabaladı mı?|tarih=30 Mayıs 2015|yayıncı=star.com.tr|erişimtarihi=28 Nisan 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210428214952/https://www.star.com.tr/acik-gorus/inonu-idamlari-engellemek-icin-gercekten-cabaladi-mi-haber-1543963/|arşivtarihi=28 Nisan 2021|ölüurl=hayır}}</ref><ref>{{Web kaynağı|url=https://www.ismetinonu.org.tr/yassiada-idam-kararlari-1961/?__cf_chl_jschl_tk__=0a4271ebf838955e816c8d502bbe617350a5a8c2-1619645665-0-AaEcdYx1ajb9wO6V86CFu_Ur0n1D22FE9c78qTWQyo4EKsu3l13cDkp0dfWnaQd6X3jgzjtCa_3vbdSp-njvKipW3UH_jFFrD2RJQOpUxGeDKQq7t_NL5Tx9I2WItuon4eZXwj0MAT-y52xawBEKCCjWQdakWEFeufrEPOL1rW6ZbKwpWt2LU8OT2eO2p-5L5DMIlwZI-1-hQ0N943SNXrQCqdm3-n8fjp-XRl4Bm13xIArgh_PQztSrVzzOHkdHNL03iOO17Rh-DSTBYcw3t4L_mV1uJtNlOuO25_MlC3jhVW7gSUWy2NGB1mbivSn8OXGeXtWnxRzBkhAV1vp6z4i5KU8J2KJxRflua_qWOLho7nQVdrDJSkHfHS734lP1OdHIqEnTZIjP1bSpxih4CWsfyUtZn0C-CMHdEv184Zc5IBkQEiLGAKFYVawWpZgwBA|başlık=Yassıada İdam Kararları – 1961|yayıncı=ismetinonu.org.tr|erişimtarihi=28 Nisan 2021|arşivurl=https://web.archive.org/web/20210428214952/https://www.ismetinonu.org.tr/yassiada-idam-kararlari-1961/?__cf_chl_jschl_tk__=0a4271ebf838955e816c8d502bbe617350a5a8c2-1619645665-0-AaEcdYx1ajb9wO6V86CFu_Ur0n1D22FE9c78qTWQyo4EKsu3l13cDkp0dfWnaQd6X3jgzjtCa_3vbdSp-njvKipW3UH_jFFrD2RJQOpUxGeDKQq7t_NL5Tx9I2WItuon4eZXwj0MAT-y52xawBEKCCjWQdakWEFeufrEPOL1rW6ZbKwpWt2LU8OT2eO2p-5L5DMIlwZI-1-hQ0N943SNXrQCqdm3-n8fjp-XRl4Bm13xIArgh_PQztSrVzzOHkdHNL03iOO17Rh-DSTBYcw3t4L_mV1uJtNlOuO25_MlC3jhVW7gSUWy2NGB1mbivSn8OXGeXtWnxRzBkhAV1vp6z4i5KU8J2KJxRflua_qWOLho7nQVdrDJSkHfHS734lP1OdHIqEnTZIjP1bSpxih4CWsfyUtZn0C-CMHdEv184Zc5IBkQEiLGAKFYVawWpZgwBA|arşivtarihi=28 Nisan 2021|ölüurl=hayır}}</ref> 17 Eylül öğle vakti Adnan Menderes idam edildi.[[Dosya:İsmet İnönü 1964 (cropped).jpg|küçükresim|Başbakan İnönü (1964)|sol]]

== Siyasetteki son yılları (1961-1972) ==

=== Üçüncü Başbakanlığı (1961-1965) ve Ana Muhalefet Liderliği (1965-1972) ===
DP, 1960 yılında [[27 Mayıs Darbesi]]yle iktidardan uzaklaştırıp yeni anayasa kabul edildikten sonra, [[1961 Türkiye genel seçimleri|15 Ekim 1961 genel seçimleri]]nden CHP tek başına iktidar olacak çoğunluğu sağlayamasa da, birinci parti olarak çıkınca, 24 yıl sonra yeniden başbakan olarak hükûmeti kurmakla görevlendirildi. Bu dönemde CHP-AP, CHP-YTP-CKMP ve CHP-Bağımsızlar koalisyon hükûmetlerine başkanlık etti. Yeni kurulan siyasal sistemin sağlıklı biçimde işlemesi için çaba gösterdi.

27 Mayıs Darbesi'nin doğurduğu sorunlarla da uğraşarak [[22 Şubat 1962 ayaklanması]] ve [[20 Mayıs 1963 ayaklanması]] girişimlerinin önlenmesi çabalarında cumhurbaşkanı [[Cemal Gürsel]]'e, Genelkurmay Başkanı [[Cevdet Sunay]] ile birlikte yardımcı oldu. 1964 [[Kıbrıs]] olayları sırasında ABD'nin Türkiye'nin adaya müdahalesini engellemesi üzerine dış politikada çok yönlü arayışlara girdi. 21 Şubat 1964 tarihinde İsmet İnönü'ye Ankara'da suikast girişiminde bulunuldu. Suikastçı olay yerinde yakalandı ve İsmet İnönü bu olaydan yara almadan kurtuldu.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-46062383 | başlık = İsmet İnönü, suikast girişiminden birkaç saat sonra BBC'de | tarih = 9 Kasım 2018 | yayıncı = [[BBC Türkçe]] | erişimtarihi = 29 Kasım 2018 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20181203180435/https://www.bbc.com/turkce/haberler-turkiye-46062383 | arşivtarihi = 3 Aralık 2018 | ölüurl = hayır }}</ref>

İlk Devlet Araştırma Kütüphanesi ve [[Türkiye Bilimsel ve Teknolojik Araştırma Kurumu]]'nun kurulması, planlı ekonomiye geçiş, 5 yıllık kalkınma planları, sendikalar, grev ve toplu sözleşme yasalarının çıkarılması, [[Ankara Anlaşması (1963)|Ankara Anlaşması]] ve takip eden sene Ortak Pazar üyeliği, Sovyetler Birliği ile iyi ilişkiler kurulması, [[Millî İstihbarat Teşkilatı]] yasası ve düzenlemesi, [[Millî Güvenlik Kurulu (Türkiye)|Millî Güvenlik Kurulu]]nun başlangıç ve geliştirilmesi, Türk Ordusu'nun modernizasyonu; İran ve Pakistan ile birlikte bölgesel kalkınma organizasyonunun kurulması, Avrupa ve Orta Asya memleketlerini bağlayan mikrodalga radyo iletişim ağı kurulması, [[Devlet İstatistik Enstitüsü]] ile Turizm Bakanlığı'nın kurulması, Güneydoğu Anadolu'nun kalkınma ve geliştirilmesi planları, Basın Yayın Yüksek Okulu'nun ilk kuruluşu başbakanlık yaptığı dönemde gerçekleştirildi.

İnönü hükûmeti mecliste yapılan bütçe oylamasında ret oylarının kabul oylarından fazla çıkması üzerine istifa etti ve 20 Şubat 1965 tarihinde yerini [[Suat Hayri Ürgüplü]] hükûmetine bıraktı. 10 Ekim 1965 seçimlerinde partisinin seçimi kaybetmesi üzerine, parti içi görüş ayrılıkları derinleşti. İnönü'nün desteklediği "ortanın solu" politikasının CHP tarafından benimsenmesine rağmen parti 1969 yılında yapılan genel seçimleri de kaybetti.

1967 yılında [[Türkiye Büyük Millet Meclisi]] tarafından [[Nobel Barış Ödülü]]'ne aday gösterildi.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.nobelprize.org/nomination/archive/show_people.php?id=14365 | başlık = Ismet Inöni | erişimtarihi = 8 Haziran 2024 | tarih = 21 Mayıs 2024 | dil = en-US | çalışma = NobelPrize.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20201203234213/https://www.nobelprize.org/nomination/archive/show_people.php?id=14365 | arşivtarihi = 3 Aralık 2020}}</ref>

=== CHP'den ayrılması ve Cumhuriyet Senatosu (1973) ===
[[Türk Silahlı Kuvvetleri]]'nin 12 Mart 1971 tarihindeki müdahalesinden sonra, CHP'nin tutumu konusunda parti içinde önemli görüş ayrılıkları belirdi ve CHP Genel Sekreteri [[Bülent Ecevit]] ile anlaşmazlığa düştü. Ecevit'e göre, müdahalenin amacı, CHP içinde egemen olan "ortanın solu" politikasına son vermek ve partinin iktidar olmasını önlemekti. İnönü ise müdahaleyi onaylamıyordu ve müdahaleden 2 gün sonra CHP grubunda çok sert bir konuşma yaptı; ancak yine de ortamın yumuşaması için yeni kabineye bakan vermeyi kabul etti. Yeni kurulacak hükûmete partinin üye verip vermeyeceği konusunda beliren anlaşmazlık sonucunda Ecevit istifa etti. Ecevit ile yoğun bir mücadeleye girdi. İnönü Haziran 1972'deki olağan kurultay öncesinde 5 Mayıs 1972'de V. Olağanüstü Kurultay'ı toplama kararı aldı.<ref>[http://www.chp.org.tr/?page_id=67&page=17] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20131226071536/http://www.chp.org.tr/?page_id=67&page=17|tarih=26 Aralık 2013}} ''CHP Resmi İnternet Sitesi''</ref> Mayıs 1972 tarihinde toplanan V. Olağanüstü Kurultay'da, İnönü açılış konuşmasında açık konuşarak ''Ya ben ya Bülent'' dedi ve kararı partiye bıraktı. 7 Mayıs günü yapılan oylama sonucunda Ecevit'in parti meclisi listesi 709 oyla güvenoyu aldı. İnönü 507 oyda kalmıştı. 33 yıldır Genel Başkan olarak CHP'yi yöneten İsmet İnönü 8 Mayıs 1972'de genel başkanlıktan istifa etti. 14 Mayıs 1972 günü yapılan genel başkanlık seçimi özel kurultayında 51 il başkanının adayı ve tek aday olan Bülent Ecevit 913 delegeden 828'inin oyuyla Atatürk ve İnönü'den sonra CHP'nin 3. Genel Başkanı seçildi.<ref>[https://web.archive.org/web/20120210072630/http://www.belgenet.com/parti/chpkurultay1.html CHP ve Kurultaylar tarihi...................... (1951-1979)] ''Belgenet.net''</ref>

Türk siyasal yaşamında parti içi mücadele sonucunda değişen ilk genel başkan oldu. 5 Kasım 1972 tarihinde de İsmet İnönü, 49 yıldır üyesi olduğu, 33 yılını genel başkan olarak geçirdiği Cumhuriyet Halk Partisi'nden istifa etti. 14 Kasım 1972 tarihinde de milletvekilliğinden istifa etti. Başvurusu üzerine ''Eski Cumhurbaşkanı'' sıfatıyla tabii senatör olarak [[Cumhuriyet Senatosu (Türkiye)|Cumhuriyet Senatosu]]'nda görev aldı.<ref>{{dergi kaynağı | yazar = Altındiş, Ceyla | yıl = 2011 | ay = Kasım | başlık = İnönü | dergi = NTV Tarih | cilt = | sayı = 34 | sayfalar =| yer = İstanbul | yayıncı = | biçim = | arxiv = |id= 1308-7878}}</ref>

== Ölümü ve cenaze töreni ==
[[Dosya:İsmet İnönü'nün mezarı, Anıtkabir, 2022 Mart-ön.jpg|upright=1.14|küçükresim|İsmet İnönü'nün Sembolik Lahdi, Anıtkabir.]]
17 Aralık 1973 Pazartesi günü uyandığında kendisini iyi hissetmediğini söyleyen İnönü için Pembe Köşk'e Prof. Dr. Zafer Paykoç çağrılmıştır. İncelemeler sonucunda ağır bir [[İnfarkt|enfarktüs]] geçirdiği anlaşılan İnönü'nün hastaneye kaldırılmasına eşi Mevhibe İnönü karşı çıkmış, doktorlar da evde tedavi olmasını kabul etmişlerdir. Sonrasında İnönü'nün nefes darlığı ve aşırı yorgunluğu nedeniyle Köşk'e oksijen çadırı getirilmiştir. Daha sonra ise Prof. Dr. Paykoç'un isteği üzerine kalp hastalıkları uzmanlarından Prof. Dr. Bekir Berkol, Sabahat Kaymakçalan, Cavit Sökmen, [[Türkân Akyol]] ve Türkan Gürel konsültasyonda bulunmak üzere Pembe Köşk'e gelmişlerdir.

17 Aralık'ta geçirdiği rahatsızlıktan sonra dokuz gün boyunca hayatta kalma mücadelesi veren İnönü son nefesini 25 Aralık 1973'te vermiştir.<ref>{{Web kaynağı|url=https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ismet-inonu-olum-yil-donumunde-aniliyor-ismet-inonu-kimdir-ne-zaman-oldu-41405434|başlık=İsmet İnönü ölüm yıl dönümünde anılıyor – İsmet İnönü kimdir, ne zaman öldü?|erişimtarihi=22 Temmuz 2021|yayıncı=www.hurriyet.com.tr|arşivurl=https://web.archive.org/web/20191225123121/https://www.hurriyet.com.tr/gundem/ismet-inonu-olum-yil-donumunde-aniliyor-ismet-inonu-kimdir-ne-zaman-oldu-41405434|arşivtarihi=25 Aralık 2019|ölüurl=hayır}}</ref>

Vefat haberinin duyulması üzerine Bakanlar Kurulu da toplanarak cenaze töreninin bitimine kadar ülkede millî yas ilan etmiştir. Ayrıca Hükûmet 26 Aralık 1973'te [[Anıtkabir]]'de yaptığı inceleme sonucu İsmet İnönü'nün Anıtkabir'e defnedilmesini kararlaştırmıştır. Bu konuda Bakanlar Kurulu 27 Aralık 1973 gün ve 7/7669 sayılı bir kararname çıkarmıştır. İnönü 28 Aralık 1973'te Anıtkabir'deki İsmet İnönü Mezar Odası'na devlet töreni ile defnedilmiştir.

[[12 Eylül Darbesi|12 Eylül 1980 Darbesi]]'nden sonra [[Kenan Evren]] tarafından Anıtkabir'deki on iki mezarın başka yere naklettirilmesine karar verilirken İnönü'nün kabri bir istisna olarak Anıtkabir'de bırakılmıştır. 6 Kasım 1981'de kabul edilip 10 Kasım 1981'de Resmî Gazete'de yayımlanan 2549 sayılı Devlet Mezarlığı Hakkında Kanun'la, Atatürk için tesis edilen Anıtkabir'de Atatürk ve İsmet İnönü'nün kabrinin muhafaza edileceği ve Anıtkabir alanı içine başka hiçbir kimsenin defnedilmeyeceği belirtilmiştir.<ref>{{Web kaynağı | url = https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2549.pdf | başlık = Devlet Mezarlığı Hakkında Kanun | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210727175423/https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.2549.pdf | arşivtarihi = 27 Temmuz 2021}}</ref> İsmet İnönü'nün lahdi, 1993 yılında başlayan bir çalışmayla yeniden düzenlenmiş, Ocak 1997'de bugünkü hâlini almıştır.<ref name=":0">{{Web kaynağı|url=http://www.ismetinonu.org.tr/ankara-anitkabir-ismet-inonu-galerisi/|başlık=Anıtkabir İnönü Lahdi|erişimtarihi=|arşivtarihi=28 Ekim 2018|arşivurl=https://web.archive.org/web/20181028011318/http://www.ismetinonu.org.tr/ankara-anitkabir-ismet-inonu-galerisi/|tarih=|ölüurl=evet|çalışma=|yayıncı=}}</ref>

=== Anıtkabir İsmet İnönü Sergi Salonu ve Mezar Odası ===
İsmet İnönü'nün mezar odası ve sergi salonuna, batı kolonlarının dış duvarından açılan kapıdan girilir. Kısa koridorun solunda, 1. kata çıkış merdivenleri ile kabul salonuna ulaşılır. Salon, derinlemesine dikdörtgen olup duvar ve tavanlar fibre betondur.

Tavandaki masif meşe kafes duvarlara doğru eğimlidir. Zemin Anadolu ve Kapadokya renkli graniti ile kaplıdır. Bu bölümde ziyaretçilerin oturması için düşünülmüş meşe iskeletli deri koltuklar ve İnönü ailesinin ziyaretleri sırasında yazdıkları özel defterin konulduğu masif meşe kürsü bulunmaktadır. Kabul salonunun solunda sergi salonu sağında mezar odası yer almaktadır. Sergi salonu da kabul salonuna benzer şekilde dizayn edilmiştir.

Yalnız bu bölümde duvarlarda, İsmet İnönü'nün hayatına ilişkin fotoğraflar ile sergileme amaçlı vitrinler bulunmaktadır. Aynı salonun ilerisinde İsmet İnönü'nün hayatını ve yaptıklarını konu alan belgeselin izlendiği sinevizyon bölümü yer almaktadır. Mezar odasına ahşap bir kapı ardından bronz bir kapı ile girilir. Mezar odası kare planlı olup, kesik piramidal tavanla örtülüdür. Batı duvarında kırmızı, mavi, beyaz ve sarı renkli camlardan geometrik desenli vitral pencere ve kıble yönünde bir mihrabiye bulunmaktadır. Mihrabiye'nin kavsanası ve tavan, altın renkli mozaikle kaplanmıştır. Güney duvarında ve girişin iki yanında dikdörtgen sağır nişler içinde altın yaldızla yazılmış İsmet İnönü'nün veciz sözleri yer almaktadır. Beyaz renkli granit kaplı zemin üzerinde beyaz granit kaplama sanduka kıbleye dönük vaziyette yerleştirilmiştir. İsmet İnönü'nün naaşı bu sandukanın altındaki toprakla kaplı olan bölmeye İslami şartlara uygun olarak defnedilmiştir.<ref name=":0" />

== Hakkında yazılan kitaplar ==

* [[Şevket Süreyya Aydemir]], ''[[İkinci Adam]]'' (1966-68)
* [[Şerafettin Turan]], ''İsmet İnönü Yaşamı, Dönemi ve Kişiliği'' (2003)
* [[Can Dündar]], ''İsmet Paşa'' (2006)

== Ayrıca bakınız ==

* [[İnönü Müzesi, Malatya|Malatya İnönü Müzesi]]

== Galeri ==
<gallery>
Dosya:İsmet İnönü'nün mezarı, Anıtkabir, 2022 Mart-sol.jpg|Lahtin sağından bakış.
Dosya:İsmet İnönü'nün mezarı, Anıtkabir, 2022 Mart-sağ.jpg|Lahtin solundan bakış.
</gallery>

== Kaynakça ==
{{Kaynakça|2}}

== Dış bağlantılar ==
{{Kardeş proje bağlantıları|
  commons=Category:İsmet İnönü |
  wikispecies=  |
  wikt=  |
  b=  |
  s=İsmet İnönü |
  q=İsmet İnönü |
  n=  |
  m=  
}}
* [http://www.ismetinonu.org.tr/index.php/biography Biyografisi] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20170104105432/http://www.ismetinonu.org.tr/index.php/biography |tarih=4 Ocak 2017 }} (İsmet İnönü Vakfı)
* {{YouTube|kim=BShJvECEh0g|başlık=Arşiv videosu}}
* {{YouTube|kim=YzNOMRfvt9I|başlık=1971 darbesi sırasında röportaj}}

{{başlangıç kutusu}} 
{{S-off}}
{{sıra kutusu| önce= [[Mustafa Kemal Atatürk]] | başlık= [[Dosya:Emblem of the Presidency of Turkey (white).svg|50px]] <br/> [[Türkiye cumhurbaşkanları listesi|2.]] [[Türkiye cumhurbaşkanı|Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı]] | yıllar= 11 Kasım 1938 - 22 Mayıs 1950| sonra= [[Celâl Bayar]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Emin Fahrettin Özdilek]] | başlık= [[Türkiye başbakanları listesi|Türkiye Başbakanı]] | yıllar= 20 Kasım 1961 - 20 Şubat 1965| sonra= [[Suat Hayri Ürgüplü]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Fethi Okyar]] | başlık= [[Türkiye başbakanları listesi|Türkiye Başbakanı]] | yıllar= 3 Mart 1925 - 1 Kasım 1937 | sonra= [[Celâl Bayar]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Fethi Okyar]] | başlık= [[Türkiye başbakanları listesi|Türkiye Başbakanı]] | yıllar= 30 Ekim 1923 - 22 Kasım 1924 | sonra= [[Fethi Okyar]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Mustafa Necati Uğural]] | başlık= [[Türkiye millî eğitim bakanları listesi|Türkiye Millî Eğitim Bakanı]]<br/>{{küçük|(Vekil)}} | yıllar= 5 Ocak 1929 - 2 Mart 1929| sonra= [[Hüseyin Vasıf Çınar]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Yusuf Kemal Tengirşenk]] | başlık= [[Türkiye dışişleri bakanları listesi|Türkiye Dışişleri Bakanı]] | yıllar= 26 Ekim 1922 - 21 Kasım 1924 | sonra= [[Şükrü Kaya]] }}
{{S-ppo}}
{{sıra kutusu| önce= [[Mustafa Kemal Atatürk]] | başlık= [[Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanları listesi|CHP Genel Başkanı]] | yıllar= 26 Aralık 1938 - 8 Mayıs 1972 | sonra= [[Bülent Ecevit]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Celal Bayar]] | başlık= Ana Muhalefet Lideri | yıllar=  1950 - 1960 | sonra= [[Osman Bölükbaşı]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Süleyman Demirel]] | başlık= Ana Muhalefet Lideri | yıllar=  1965 - 1972 | sonra= [[Bülent Ecevit]] }}
{{S-mil}}
{{sıra kutusu| önce= [[Mirliva]] [[Ali Fuat Cebesoy|Ali Fuad Paşa]] | başlık= [[Türk Kurtuluş Savaşı Batı Cephesi|Batı Cephesi Komutanı]] | yıllar= 4 Mayıs 1921 - 3 Ekim 1922 | sonra= [[Müşir]] [[Fevzi Çakmak|Fevzi Paşa]] }}
{{sıra kutusu| önce= Yeni makam | başlık= [[Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanları listesi|TSK Genelkurmay Başkanı]] | yıllar= 3 Mayıs 1920 - 3 Ağustos 1921 | sonra= [[Müşir]] [[Fevzi Çakmak|Fevzi Paşa]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Mirliva]] [[Mehmet Esat Bülkat|Esad Paşa]] | başlık= [[3. Kolordu (Osmanlı)|3. Kolordu Komutanı]] | yıllar= 20 Haziran 1917 - 24 Ekim 1918 | sonra= [[Mirliva]] [[Ali Rıza Sedes|Ali Rıza Paşa]] }}
{{sıra kutusu| önce= [[Mirliva]] [[Pertev Paşa]] | başlık= [[4. Kolordu (Osmanlı)|4. Kolordu Komutanı]] | yıllar= 2 Ocak 1917 - 1 Mayıs 1917 | sonra= [[Mirliva]] [[Ali İhsan Sabis|Ali İhsan Paşa]] }}
{{bitiş kutusu}}

{{İsmet İnönü}}
{{Türkiye cumhurbaşkanları}}{{TBMM başkanları}}{{Türkiye başbakanları}}
{{Türkiye Dışişleri Bakanları}}
{{CHP başkanları}}
{{Türk Silahlı Kuvvetleri Genelkurmay Başkanları}}
{{Türk Kurtuluş Savaşı'na katılan üst kademelerdeki komutanlar}}
{{Türkiye Millî Eğitim Bakanları}}
{{Şablon grubu
|title=İcra Vekilleri Heyeti
|list1=
{{I. İcra Vekilleri Heyeti}}
{{II. İcra Vekilleri Heyeti}}
{{IV. İcra Vekilleri Heyeti}}
{{V. İcra Vekilleri Heyeti}}
}}
{{Şablon grubu
|title=[[Türkiye Cumhuriyeti hükûmetleri listesi|Türkiye hükûmetleri]]
|list1=
{{T.C. 1. Hükûmet}}
{{T.C. 2. Hükûmet}}
{{T.C. 4. Hükûmet}}
{{T.C. 5. Hükûmet}}
{{T.C. 6. Hükûmet}}
{{T.C. 7. Hükûmet}}
{{T.C. 8. Hükûmet}}
{{T.C. 26. Hükûmet}}
{{T.C. 27. Hükûmet}}
{{T.C. 28. Hükûmet}}
}}
{{Anıtkabir}}

{{Otorite kontrolü}}

{{DEFAULTSORT:İnönü, İsmet}}
[[Kategori:İsmet İnönü| ]]
[[Kategori:1884 doğumlular]]
[[Kategori:İzmir ili doğumlu siyasetçiler]]
[[Kategori:1973 yılında ölenler]]
[[Kategori:İnönü ailesi|İsmet]]
[[Kategori:Türkiye başbakanları]]
[[Kategori:Mühendishane-i Berrî-i Hümâyûn'da öğrenim görenler]]
[[Kategori:Kurtuluş Savaşı'ndaki Türk askerler]]
[[Kategori:Cumhuriyet Halk Partisi genel başkanları]]
[[Kategori:I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı askerleri]]
[[Kategori:TBMM Hesaplarını İnceleme Komisyonu]]
[[Kategori:Kırmızı-yeşil şeritli İstiklâl Madalyası sahipleri]]
[[Kategori:Mecidiye Nişanı sahipleri]]
[[Kategori:Demir Haç sahipleri]]
[[Kategori:Türkiye'deki ana muhalefet partisi genel başkanları]]
[[Kategori:TBMM 1. dönem Edirne milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 2. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 3. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 4. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 5. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 6. dönem Ankara milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 7. dönem Ankara milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 8. dönem Ankara milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 9. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 10. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 11. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 12. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 13. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 14. dönem Malatya milletvekilleri]]
[[Kategori:TBMM 1961 Kurucu Meclis CHP temsilcisi]]
[[Kategori:Dersim İsyanı'nda kişiler]]
[[Kategori:II. Dünya Savaşı siyasi liderleri]]
[[Kategori:Mekteb-i Erkân-ı Harbiye'de öğrenim görenler]]
[[Kategori:Türk Müslümanlar]]
[[Kategori:Osmanlı karacı subayları]]
[[Kategori:Ankara ilinde ölenler]]
[[Kategori:Anıtkabir]]
[[Kategori:Ankara ilinde defnedilenler]]
[[Kategori:TBMM Cumhuriyet Senatosu Tabii senatörleri]]
[[Kategori:İttihat ve Terakki üyeleri]]
[[Kategori:Topçu subaylar]]
[[Kategori:Atatürkçüler]]
[[Kategori:Türk milliyetçileri]]
[[Kategori:Türk sekülaristler]]
[[Kategori:Türkiye dışişleri bakanları]]
[[Kategori:Türkiye millî eğitim bakanları]]
[[Kategori:Banknotlarda tasvir edilen insanlar]]
[[Kategori:1. İcra Vekilleri Heyeti]]
[[Kategori:2. İcra Vekilleri Heyeti]]
[[Kategori:4. İcra Vekilleri Heyeti]]
[[Kategori:5. İcra Vekilleri Heyeti]]
[[Kategori:1. Türkiye Hükûmeti]]
[[Kategori:2. Türkiye Hükûmeti]]
[[Kategori:4. Türkiye Hükûmeti]]
[[Kategori:5. Türkiye Hükûmeti]]
[[Kategori:6. Türkiye Hükûmeti]]
[[Kategori:7. Türkiye Hükûmeti]]
[[Kategori:8. Türkiye Hükûmeti]]