İsmail bin Hammâd el-Cevherî
İsmail bin Hammâd el-Cevherî (Arapça: ابو نصرإسماعيل بن حماد الجوهري; doğum adı İmam Ebu Nasr İsmail Bin Hammad’ül Cevherî El-Farabi, y.940 Farab – 1002 veya 1008 Nişabur), Kazak sözlükbilimci, yazar ve mucit.
Hayatı
[değiştir | kaynağı değiştir]Tam tarihi bilinmemekle birlikte 940 civarında Farab'da (Otrar) doğdu.[1] Farab'da öğrendiği Arapçasını önce Bağdat, ardından Hicaz'da geliştirdi.[2] Sonra Horasan'a gelerek önve Damğan'a, ardından Nişabur'a yerleşerek[1] ilk eseri, önemli bir Arapça sözlük olan al-Ṣiḥāḥ fī al-lughah (الصحاح في اللغة)'ı yazdı.[2] Bu eser Vankulu Mehmed Efendi tarafından 16. yüzyılda Vankulu Lugatı[3] adı altında Türkçeye çevrildi ve 1729 yılında bu eser İbrahim Müteferrika'nın matbaada bastığı ilk kitap unvanını aldı.[4]
Cevherî uçuş denemesi yapmak için kendi imal ettiğı tahta kanatları iki koluna bağlayarak Nişabur'da bir camiinin damına çıktı. Orada toplanan halka: "Ey ahali benim yaptığım buluşu şimdiye kadar kimse yapmamıştır. Sizin gözlerinizin önünde şimdi uçacağım. Dünyada yapılacak en mühim şey göklere uçmaktadır. Ben de onu yapacağım" diyerek camiinin damından atladı fakat bir müddet uçtuktan sonra düşerek hayatını kaybetti.[5] Bu deneme kaynaklarda Wright Kardeşlerden 900 yıl önce yapılmış en eski uçuş denemesi olarak gösterilir.[6] 9. yüzyılda Endülüs'te yaşamış Berberi astronom Abbas ibn Firnas'ün ilk planöründen feyzaldığı iddia edilmektedir.
Etkisi
[değiştir | kaynağı değiştir]Cevherî'nin bu denemesi 17.yüzyılda Hezârfen Ahmed Çelebi ve Lagâri Hasan Çelebi gibi isimlere esin kaynağı olmuştur.
Kaynakça
[değiştir | kaynağı değiştir]- ^ a b
Thatcher, Griffithes W. (1911). "Jauharī". Chisholm, Hugh (Ed.). Encyclopædia Britannica. 15 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 281.
- ^ a b Haywood, John A. (1965). "6: "The Ṣaḥāḥ of al-Jauharī"". Arabic Lexicography: Its History... (İngilizce). 4 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- ^ Çelik, Recep; Sırma, Ekrem. "Türkçenin İlk Matbu Eseri: Vankulu Lugatı". Türkiye Dil ve Edebiyat Derneği. 8 Mart 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 16 Nisan 2020.
- ^ "Arşivlenmiş kopya". 17 Şubat 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
- ^ Prof. Dr. Habil Arslan, Terzioğlu (28 Şubat 2009). "Türk-İslam Kültür çevresindeki IX.Yüzyıldan XVIII. Yüzyıl Sonuna Kadar Uçma Denemeleri ve Tekniğe Ait El Yazma Eserler". derintarih.blogcu.com. 20 Eylül 2011 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 17 Eylül 2010.
- ^ Boitani, Piero (2007). "Winged words: flight in poetry and history" (İngilizce). s. 37. ISBN 978-0-22606-561-8.
İlgili eserler
[değiştir | kaynağı değiştir]- Haywood, John A. (1965). Arabic Lexicography: Its History, and Its Place in the General History of Lexicography (İngilizce). 2 Mayıs 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- M. J. L. Young; J. D. Latham; R. B. Serjeant, (Ed.) (1990). "Arabic biographical writing". Religion, learning and science in the 'Abbasid period. The Cambridge History of Arabic Literature (İngilizce). Cambridge University Press. doi:10.2277/0521327636. ISBN 978-0-521-32763-3. 29 Nisan 2016 tarihinde kaynağından arşivlendi. Erişim tarihi: 6 Ekim 2020.
- Chisholm, Hugh, (Ed.) (1911). "Dictionary". Encyclopædia Britannica. 8 (11. bas.). Cambridge University Press. s. 197.
- Sprenger, Aloys, (Ed.) (1857). A catalogue of the Bibliotheca Orientalis Sprengeriana (İngilizce). Geissen. s. 1400.
