Boylam: Revizyonlar arasındaki fark

Etkileşimli olarak geçmişe göz at

[kontrol edilmiş revizyon]

[kontrol edilmemiş revizyon]

← Önceki sürümle aradaki fark Sonraki sürümle aradaki fark →

İçerik silindi İçerik eklendi

GörselVikimetin

Satır içi

Sayfanın 18.34, 29 Temmuz 2022 tarihindeki hâli

Boylam, başlangıç meridyeninin doğusundaki veya batısındaki herhangi bir noktanın açısal mesafesi.^[1]^[2] Boylam anlamında tul derecesi^[3], tul dairesi^[4] ve uzunluk dairesi^[5] sözleri de kayıtlıdır. Boylamlar, doğu ve batı boylamları olmak üzere ikiye ayrılır; derece, dakika ve saniye cinsinden ifade edilir.^[1] Dünya üzerindeki aynı boylama sahip noktaların birleşmesi ile oluşan yarım daire şeklindeki varsayımsal yaylara ise meridyen denir.^[6] Meridyenler bir kutuptan diğerine uzanır ve Dünya'yı portakal dilimi gibi dilimlere ayırır.^[6]

Meridyenler, Ekvator'a dik açı yapacak şekilde yerküreyi 360 eşit parçaya bölen ve uçları kutuplarda birleşen, yay şeklindeki varsayımsal çizgilerdir. Her meridyen, bir büyük çemberin yarısıdır ve tüm meridyenler aynı uzunluktadır. Zaman zaman meridyen kavramı herhangi bir boylamdan ve kutuplardan geçen "tam" çember anlamında kullanılır.^[2]^[7] Karışıklıkları önlemek açısından bu yazıda meridyen sözcüğü her zaman yarım çember anlamında kullanılacaktır.

Başlangıç meridyeni ve antimeridyen

İngiltere'nin Greenwich gözlemevinden geçen meridyen, başlangıç meridyeni kabul edilir ve 0 derece olarak gösterilir. Doğusunda kalan yerlere doğu yarımküre, batısında kalan yerlere batı yarımküre denir. Başlangıç meridyeninin 179 doğusunda, 179 batısında ve tam karşısında (180. meridyen) olmak üzere toplam 360 meridyen yayı vardır. 0 (Greenwich) ve 180 derece meridyenleri karşı karşıyadır ve birbirini daireye tamamlar. Bu nedenle 180. meridyene "antimeridyen" de denir.

Özellikleri

Her bir meridyen bir büyük dairenin yarısıdır.
Tüm meridyenlerin uzunlukları aynıdır.
Ekvator ve diğer paralelleri boylamasına keserler.
Herhangi iki meridyen arası en uzun mesafe Ekvator üzerinde görülür (111 km). Bir enlemdeki meridyenler arası uzaklık; α enlem olmak üzere, $cosa$ $x$ $111.000$ metreye eşittir.
Her meridyen arasında 4 dakikalık zaman farkı vardır.
Kutup noktalarında birleşirler.
0 ve 180 derece meridyenleri karşı karşıyadır ve birbirini daireye tamamlar.

Mesafe ölçümü

Meridyenler "üzerindeki" (iki paralel arasındaki) her 1 dakikalık açı 1 deniz miline (1 852 m) eşittir.^[8]

Herhangi bir harita üzerinde iki nokta arasındaki mesafe ölçülürken, harita projeksiyonlardan kaynaklanan hataları minimum düzeye indirmek için, iki nokta arasındaki doğrunun uzunluğu, ortasından geçen bir meridyen üzerindeki açılar ile kıyaslanır. Örneğin iki nokta arasındaki mesafe bir pergel ile ölçülüp doğru üzerindeki bir meridyenle (mümkünse tam ortadaki) kıyaslandığında 10 dakikalık açıya denk geliyorsa, o iki nokta arasındaki gerçek mesafe yaklaşık olarak 10 deniz milidir.(18 520 m) Paraleller üzerindeki dakika aralıkları -ekvator haricinde- meridyenler ile aynı olmadığından mesafe hesaplaması için kullanılmaz.

Galeri

Greenwich, İngiltere'de başlangıç (0°) meridyeni
Taveuni, Fiji'deki 180° meridyeni. Zaman hesaplamalarında 180° meridyeninin doğusu "dün" kabul edilir.

Kaynakça

Pooley, Dorothy ve David Robson. The Air Pilot's Manual 3: Air Navigation. 6. baskı. Shoreham, West Sussex: Pooley's Air Pilot Publishing, 2010.

^ ^a ^b Latitude and Longitude 15 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Worldatlas.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
^ ^a ^b "longitude." 26 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dictionary.com. Erişim: 5 Ekim 2012.
^ TDK Güncel Türkçe Sözlük
^ TDK Özleştirme Kılavuzu, 1978, s. 94 ve 117.
^ Pamukkale Üniversitesi
^ ^a ^b Latitude and Longitude 6 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nasa.gov. Erişim: 5 Ekim 2012.
^ "meridian." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.
^ Pooley's, sf 6

Ayrıca bakınız

[atlas-1] Latitude and Longitude 15 Ocak 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Worldatlas.com. Erişim: 5 Ekim 2012.

[dictionary-2] "longitude." 26 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Dictionary.com. Erişim: 5 Ekim 2012.

[3] TDK Güncel Türkçe Sözlük

[4] TDK Özleştirme Kılavuzu, 1978, s. 94 ve 117.

[5] Pamukkale Üniversitesi

[NASA-6] Latitude and Longitude 6 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde arşivlendi. Nasa.gov. Erişim: 5 Ekim 2012.

[7] "meridian." Oxford Dictionary of English 2e, Oxford University Press, 2003.

[8] Pooley's, sf 6

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

@@ 1. satır: / 1. satır: @@
 {{Diğer anlamı|Meridyen}}
 [[Dosya:Longitude blue.svg|küçükresim|210x210pik|Yerküre modeli üzerinde gösterilen boyuna ([[ekvator]]a dik) yarım [[çember]]lere ''meridyen'' denir.]]
-'''Boylam''', [[başlangıç meridyeni]]nin [[doğu]]sundaki veya [[batı]]sındaki herhangi bir [[nokta]]nın [[açı]]sal [[mesafe]]si.<ref name="atlas">[http://www.worldatlas.com/aatlas/imageg.htm Latitude and Longitude] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130115040739/http://www.worldatlas.com/aatlas/imageg.htm |tarih=15 Ocak 2013 }} Worldatlas.com. Erişim: 5 Ekim 2012.</ref><ref name="dictionary">[http://dictionary.reference.com/browse/longitude?s=t "longitude."] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121026023529/http://dictionary.reference.com/browse/longitude?s=t |tarih=26 Ekim 2012 }} Dictionary.com. Erişim: 5 Ekim 2012.</ref> Boylamlar, doğu ve batı boylamları olmak üzere ikiye ayrılır; [[derece]], [[dakika]] ve [[saniye]] cinsinden ifade edilir.<ref name="atlas"/> Dünya üzerindeki aynı boylama sahip noktaların birleşmesi ile oluşan yarım daire şeklindeki varsayımsal yaylara ise '''meridyen''' denir.<ref name="NASA">[http://www-istp.gsfc.nasa.gov/stargaze/Slatlong.htm Latitude and Longitude] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121006091241/http://www-istp.gsfc.nasa.gov/stargaze/Slatlong.htm |tarih=6 Ekim 2012 }} Nasa.gov. Erişim: 5 Ekim 2012.</ref> Meridyenler bir [[Kuzey Kutbu|kutuptan]] [[Güney Kutbu|diğerine]] uzanır ve Dünya'yı portakal dilimi gibi dilimlere ayırır.<ref name="NASA"/>
+'''Boylam''', [[başlangıç meridyeni]]nin [[doğu]]sundaki veya [[batı]]sındaki herhangi bir [[nokta]]nın [[açı]]sal [[mesafe]]si.<ref name="atlas">[http://www.worldatlas.com/aatlas/imageg.htm Latitude and Longitude] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20130115040739/http://www.worldatlas.com/aatlas/imageg.htm |tarih=15 Ocak 2013 }} Worldatlas.com. Erişim: 5 Ekim 2012.</ref><ref name="dictionary">[http://dictionary.reference.com/browse/longitude?s=t "longitude."] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121026023529/http://dictionary.reference.com/browse/longitude?s=t |tarih=26 Ekim 2012 }} Dictionary.com. Erişim: 5 Ekim 2012.</ref> Boylam anlamında ''tul derecesi''<ref>TDK Güncel Türkçe Sözlük</ref>, ''tul dairesi''<ref>TDK Özleştirme Kılavuzu, 1978, s. 94 ve 117.</ref> ve ''uzunluk dairesi''<ref>[https://pauctle.com/entr/soz/longitude/ Pamukkale Üniversitesi]</ref> sözleri de kayıtlıdır. Boylamlar, doğu ve batı boylamları olmak üzere ikiye ayrılır; [[derece]], [[dakika]] ve [[saniye]] cinsinden ifade edilir.<ref name="atlas"/> Dünya üzerindeki aynı boylama sahip noktaların birleşmesi ile oluşan yarım daire şeklindeki varsayımsal yaylara ise '''meridyen''' denir.<ref name="NASA">[http://www-istp.gsfc.nasa.gov/stargaze/Slatlong.htm Latitude and Longitude] {{Webarşiv|url=https://web.archive.org/web/20121006091241/http://www-istp.gsfc.nasa.gov/stargaze/Slatlong.htm |tarih=6 Ekim 2012 }} Nasa.gov. Erişim: 5 Ekim 2012.</ref> Meridyenler bir [[Kuzey Kutbu|kutuptan]] [[Güney Kutbu|diğerine]] uzanır ve Dünya'yı portakal dilimi gibi dilimlere ayırır.<ref name="NASA"/>
 Meridyenler, [[Ekvator]]'a [[dik açı]] yapacak şekilde yerküreyi 360 eşit parçaya bölen ve uçları kutuplarda birleşen, yay şeklindeki varsayımsal çizgilerdir. Her meridyen, bir [[büyük çember]]in yarısıdır ve tüm meridyenler aynı uzunluktadır. Zaman zaman meridyen kavramı herhangi bir boylamdan ve kutuplardan geçen "tam" çember anlamında kullanılır.<ref name="dictionary"/><ref>{{Oxford|meridian}}</ref> Karışıklıkları önlemek açısından bu yazıda meridyen sözcüğü her zaman yarım çember anlamında kullanılacaktır.