Elegeş Yazıtları

Elegeş Yazıtları veya Elegest Yazıtı MS 650'li yıllarda Elegest Irmağı vadisinde bulunmuş olan yazıttır. Orhun Yazıtları’ndan yaklaşık 100-150 yıl önce yazılmışlardır.

Özellikler

İlk yayınlarda “Elegeş Yazıtı” olarak anılan bu yazıt 1888 yılında Elegest Irmağı vadisinde, ırmağın sol kıyısında bulunmuştur. Yazıt 1891 yılında Klements tarafından incelenmiş ve kopyalanmıştır. 1892 yılında da Oşurkov yazıtın estampajını çıkarıp Radloff’a vermiştir. Elegest Yazıtı 1915'te Adriyanov tarafından Minusinsk Müzesine getirtilmiş ve 19 numara ile kaydedilmiştir. Yazıt koyu gri renkte, 320 x 66 x 20 cm. ölçüsünde, üst kısmı dar, aşağıya doğru genişleyen, pürüzlü bir kum taşıdır. Taş üzerinde yukarıdan aşağıya doğru yarıklar ve çatlaklar vardır. Yazıtta uzunlamasına yazılmış 12 satır vardır. Yazıtın alt kısmında ilk yayınlarda belli olmayan bir damga bulunmaktadır.

Yazıtın taşı, 10 ayak (304,8 cm) uzunluğundadır. Pürüzlü olup boza çalan esmer kızılımtrak bir kum taşıdır. Taşın biçimi, yukarıya doğru darlaşır. Yukarıdan aşağıya doğru derin yarık ve çatlaklar vardır. Taşa önce birtakım şekiller yapılmış, sonra yazıtı oluşturulmuştur.

İçerik

Elegeş Yazıtı, öteki Türk yazıtları kadar tanınmaz. Elegeş Yazıtı, Alp Urungu adlı bir Türk beyinin yazıtlı mezar taşıdır. Otuz dokuz yaşında ölen Alp Urungu, yazıtta halkından, oğlundan, devletinden, akrabalarından, sadağından (okluğundan) ve Türk hânından ölüm nedeni ile ayrıldığı için üzüntülerini dile getirmektedir. Hüseyin Namık Orkun 1940 yılında Elegest Yazıtı’nı Türkiye’de yayımlamıştır.

“Kürt-Körtle” İfadesi

Yazıtın beşinci satırının ilk cümlesindeki söz () okuma ihtilaflarına yol açmıştır. Radloff, “kört äl kan” "Körtal-Chan"; Orkun, “kürt el kan” "Kürt elinin hanı"; Malov: “kört äl kan al uruŋu” "krasivoye aloye znamya gosudarstva" şeklinde okumalar yapılmıştır. Yazıttaki kÖrtlKN ifadesini" Kürt el kan" yani "Kürt ilinin hanı" olarak okuması bazı araştırmacılar tarafından "Kürtlerin Türklüğü" tezlerinin kanıtı olarak gösterilmesine neden olmuştur.

1995’te Türkolog Prof. Dr. Talat Tekin aynı ibareyi ‘Körtle kan’ olarak okumuştur. Yorumu şöyledir: Kişi adı olması gereken ve öyle de olan ilk sözcüğün sonsesi yazımda gösterilmemiştir. Bu nedenle Orkun bu söz öbeğini yanlış olarak “kürt el kan” okumuş ve yine yanlış olarak "Kürt elinin hanı" diye yorumlamıştır. Daha sonra Türk tarihi üzerinde çalışan yerli ve bazı yabancı araştırmacılar da bu okuyuş ve yorumu kabul ederek Kürtlerin bir Türk boyu olduğu kanısına varmışlardır (Rasonyi, Kafesoğlu vb.). Orhun Alfabesi imla alışkanlıkları ve uygulamaları bakımından son sesin yazımda gösterilmemesi, açık hecedeki bu sesin olmadığını yani bu sözün “kürt” veya “kört” olduğunu gösterebilir.

Kaynakça

Ek Okumalar:

• Gerard Clauson, An Etymological Dictionary of the Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford 1972 (EDPT)
• lnscriptions de l'Ienissei, recueillies et publiees par la Societe finlandaise d' Archeologie, Helsingfors 1889.
• S. Ye. Malov, Yeniseyskaya pis'mennost' tyurkov, Moskva-Leningrad 1952
• Hüseyin Namık Orkun, Eski Türk Yazıtları, I-IV, İstanbul 1936-1941
• Wilhelm Radloff, Atlas der alterthümer der Mongolei, Petersburg 1892
• Wilhelm Radloff, Die alttürkische Inschriften der Mongolei, St. Petersburg 1895
• Talât Tekin, "On a Misinterpreted Word in the Old Turkic Inscriptions", UAJb., c. 35IB (1964), ss. 134-144.
• Talât Tekin, A Grammar of Orkhon Turkic, Indiana University Publications: 69, Bloomington 1968
• D. D. Vasil’yev, Korpus tyurksikh runiçeskikh pamyatnikov basseyna yeniseya, Leningrad 1983
• Ali Tayyar Önder, Türkiye'nin Etnik Yapısı: Halkımızın Kökenleri ve Gerçekler, s.203-204
• Fahri Kırzıoğlu, Her Bakımdan Türk Olan Kürtler, Ankara 1964

Dış bağlantılar

• Hüseyin Kılıç, Yenisey Yazıtları Çalakalem