İmparatoriçe Aleksandra Rus-Müslüman Kız Mektebi

Boşievik İhtilali öncesinde okul binası

Azerbaycan Milli İlimler Akademisi El Yazmaları Enstitüsü binası

İmparatoriçe Aleksandra Rus-Müslüman Kız Mektebi (Rusça: Александрийское императорское женское русско-мусульманское училище; Azerice: Aleksandra imperator rus-müsəlman qız məktəbi), Bakü’de Müslüman kızların eğitim görmesi için Hacı Zeynel Abidin Tağıyev tarafından kurulan ve 1901-1918 yılları arasında hizmet vermiş olan yatılı okuldur. Bakü Müslüman Kız Mektebi ve Tağıyev’in Kız Mektebi olarak da bilinir.

Rus İmparatorluğu’nda açılmış ilk Müslüman kız okuludur. Okulda Kafkasya’nın her tarafından yedi yaşından itibaren alınan öğrenciler dört yıl eğitim görmekteydi. Okulun eğitim süresi önce beş yıla, sonra altı yıla çıkmış ve ardından lise haline dönüşmüştür. Eğitim müfredatında; Azerbaycan Türkçesi ve Rusça, edebiyat, matematik, fizik, tarih, coğrafya, anatomi, dini ilimler, sağlık bilgisi, güzel sanatlar ve müzik dersleri bulunmaktaydı.

Hacı Zeynel Abidin Tağıyev’in 1901 yılında kurduğu okul, 1918’de Rus bolşevik ihtilalinin getirdiği zorluklar sebebi ile faaliyetine ara verdi. 1920 yılında Аzerbаycаn'ın XI. Ordu tarafından işgal edilmesinden sonra Tağıyev’in malı mülkü elinden alınmış ve himayesinde bulunan kız okulu da faaliyetini durdurmak zorunda kalmıştır.

Okul binası günümüzde Azerbaycan Millî İlimler Akademisi olarak kullanılır. 1918 yılında kurulan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin ilk parlamento toplantısı bu binanın salonunda yapılmıştır.

Tarihçe

1860’lı yıllarda Anadolu’yu gezen ve vakıf sistemine hayranlık duyan hayırsever iş insanı Tağıyev’in ısrarı sonucu Azerbaycan aydını ve zengin işadamları bir vakıf meydana getirerek bu okulu kurmuşlardır.

III. Aleksander çar olduğunda Hacı Zeynel Abidin bir dilekçe yazarak Müslüman kızların anadillerinde okuyabilmeleri için Bakü’de bir mektep açılmasına izin verilmesini istemiş, bu talep reddedilmişti. Hacı Zeynel Abidin, II. Nikolay tahta çıktığında izin almak için yeniden girişimde bulundu. Taç giyme merasimi sırasında Nikolay’ın eşi Aleksandra Fyodorovna’ya dilekçe sundu. Tüm masrafları karşılayacağını belirterek bankaya bu amaçla yüksek tutarda para yatırdı. 1896’da gerekli izinler alındı ve inşaat başladı.

Hacı Zeynel Abidin bu arda oğlunu Mekke, Medine, Kerbela, Horasan, Kahire, İstanbul ve Tahran’a göndererek kızların erkekler gibi fen alanında eğitim veren okullarda okumasında sakınca olmadığına dair din âlimlerinden imza ve mühürle onaylanmış fetvalar getirtti. Kızlar için okul açılmasını uygun bulmayan din âlimlerini ikna için kadın doktorlara, öğretmenlere olan ihtiyacı anlatmak üzere toplantılar düzenledi; toplumu bu okulun gerekliliğine inandırdı.

Okul binası Bakû’nün merkezi caddelerinden birinde 1896–1901 yılları arasında inşa edildi. İnşaatın maliyeti 183.000 manat olarak gerçekleşti.

Okulun açılmasıyla ilgili resmi kararname 19 Mayıs 1898’de tasdik oldu. Okulun İmparatoriçe Aleksandra Fyodorovna adına adıyla açılmasına izin verildi. Eylül 1901’de bütün hazırlıklar tamamlanmasına rağmen yeterli sayıda öğrenci başvurmadığı için okul açılamadı. Bakü ve diğer şehirlerde ailelerle kızlarını okula göndermeye ikna için toplantılar yapıldıktan sonra öğrenci başvuruları sağlandı. Okul, 7 Ekim 1901 günü gerçekleşen resmi törenle açıldı.

Kafkas Tahsil Dairesi’ne bağlı ilkokul düzeyinde bir eğitim kurumu olarak hizmete giren okul, dört yıllıktı. İki yıl sonra eğitim süresi beş yıla; sonra altı yıla çıkarıldı ve ardından liseye dönüştü.

Okula olan rağbet zamanla artmış ve Azerbaycan ile Kafkasya'dan seçkin ailelerin kızları bu okulda eğitim görmüşlerdir. Okul halk arasında “Tağıyev’in Kız Mektebi” ve “Necip Kızlar Mektebi” olarak anılmıştır.

1918’de Bakü şehri ve civarında Azeri sivillere yönelik katliamların gerçekleştiği Mart Olayları sırasında okulun eğitimine ara verildi. 1918 yılında kurulan Azerbaycan Demokratik Cumhuriyeti’nin ilk parlamento toplantısı okulun salonunda yapıldı.

1920 yılında Аzerbаycаn’ın XI. Оrdu tarafından işgal edilmesiyle Tağıyev’in malı mülkü elinden alındı ve onun himayesindeki okul kapanmak zorunda kaldı.

Galeri

• 
  Öğrenci ve öğretmenler, 1902
• 
  Nakış dersleri
• 
  Zeynelabidin Tağıyev, eşi Sona Hanım, Hasan bey Zardabi, eşi Hanifa Malikova, Alimardan Topchubashov ve öğrenciler

• 
  Nakış dersleri, 1911
• 
  1911 yılında okulda dersler. Tahtada "İlk Tatar Okulu" yazılı (20. yy. başında Azerbaycanlılara Tatar denirdi.)
• 
  Okul müdürü Hanifa Malikova öğrenciler arasında